Phân biệt dấu hiệu bệnh sởi và tay chân miệng

Bệnh sởi và tay chân miệng là hai bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ em, đặc biệt trong những thời điểm giao mùa hoặc khi thời tiết thay đổi thất thường. Tuy đều do virus gây ra và có biểu hiện phát ban ngoài da, nhưng hai bệnh này lại có cơ chế lây truyền, triệu chứng và cách điều trị hoàn toàn khác nhau. Việc nhận biết và phân biệt sớm giữa sởi và tay chân miệng sẽ giúp phụ huynh chăm sóc trẻ đúng cách, hạn chế biến chứng nguy hiểm và ngăn ngừa sự lây lan trong cộng đồng.

Bệnh sởi

Sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm, do virus sởi thuộc họ Paramyxoviridae, chi Morbillivirus gây ra. Virus này có hình dạng hình cầu, kích thước dao động từ 120 đến 250 nanomet và có khả năng lây lan vô cùng mạnh. Bệnh chủ yếu lây truyền qua đường hô hấp, thông qua các giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc thậm chí qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi, miệng của người nhiễm.

Tính lây nhiễm của virus sởi rất cao. Ước tính, cứ 10 người không có miễn dịch sống trong cùng môi trường với người bệnh thì có tới 9 người sẽ bị lây nhiễm. Do đó, sởi thường bùng phát thành dịch tại các khu vực đông dân cư hoặc nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp.

Các biểu hiện ban đầu của bệnh sởi thường giống cảm cúm thông thường như sốt cao, ho khan, sổ mũi, đau họng và viêm kết mạc. Một dấu hiệu đặc trưng giúp nhận biết bệnh là sự xuất hiện của các đốm Koplik, những nốt trắng nhỏ ở niêm mạc miệng. Sau đó vài ngày, người bệnh sẽ nổi phát ban khắp cơ thể, bắt đầu từ mặt và lan dần xuống thân mình, tay chân. Các ban này thường có dạng mảng, phẳng và có thể kết hợp với nhau.

Nếu không được chăm sóc đúng cách, sởi có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng. Ở trẻ nhỏ, sởi làm suy yếu hệ miễn dịch, dẫn đến nguy cơ bội nhiễm như viêm tai giữa (gặp ở khoảng 1/10 trường hợp), viêm phổi nặng (1/20 trẻ), và thậm chí viêm não một biến chứng nguy hiểm đe dọa đến tính mạng. Các hậu quả khác như tiêu chảy, loét giác mạc gây mù lòa, suy dinh dưỡng hoặc còi xương cũng không hiếm gặp.

Phụ nữ mang thai mắc sởi lại đối mặt với nhiều rủi ro hơn. Bệnh có thể gây viêm phổi, viêm màng não cấp hoặc kích hoạt các bệnh lý tiềm ẩn như lao. Trong tam cá nguyệt đầu tiên, sởi làm tăng đáng kể nguy cơ sảy thai. Ở giai đoạn thai lớn hơn, bệnh có thể dẫn đến sinh non hoặc thai lưu, chủ yếu do tình trạng sốt cao gây tăng nhiệt độ tử cung, ảnh hưởng đến sự sống của thai nhi.

Theo thống kê, mỗi năm có khoảng 20 triệu ca mắc sởi trên toàn cầu, chủ yếu tại các nước đang phát triển ở châu Á và châu Phi. Dù các chiến dịch tiêm phòng đã giúp giảm số ca tử vong từ 2,6 triệu người (năm 1980) xuống còn 73.000 ca vào năm 2014, nhưng giai đoạn 2017 – 2019, bệnh sởi lại bùng phát mạnh trở lại do tỷ lệ tiêm chủng giảm và hệ thống y tế gặp nhiều khó khăn.

Việc tiêm phòng vắc xin sởi đầy đủ và đúng lịch là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất, giúp bảo vệ bản thân và cộng đồng trước bệnh truyền nhiễm nguy hiểm này. Trong bối cảnh sởi có nguy cơ tái bùng phát, việc nâng cao nhận thức và chủ động phòng bệnh là điều hết sức cần thiết.

Tay chân miệng

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm thường gặp, đặc biệt phổ biến ở trẻ em dưới 5 tuổi. Bệnh do virus thuộc nhóm Enterovirus gây ra, trong đó hai chủng thường gặp nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71). Tên gọi “tay chân miệng” xuất phát từ đặc điểm dễ nhận biết của bệnh: Những nốt mụn nước hoặc ban đỏ xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, trong miệng và đôi khi lan ra cả mông, lưng, ngực, bộ phận sinh dục.

Bệnh dễ dàng lây lan qua đường tiêu hóa và đường hô hấp, đặc biệt trong các môi trường đông trẻ em như nhà trẻ, mẫu giáo, trường học. Virus có thể tồn tại trong phân, nước bọt, dịch mũi, họng hoặc dịch từ mụn nước của người bệnh. Do đó, trẻ có thể bị lây khi dùng chung đồ chơi, khăn lau, hoặc tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh. Một điểm đáng lưu ý là người mắc bệnh tay chân miệng không chỉ lây lan khi có triệu chứng mà thậm chí có thể lây cả khi đã khỏi bệnh.

Mặc dù đa số các ca bệnh tay chân miệng đều nhẹ và tự khỏi sau 7 – 10 ngày, nhưng không phải lúc nào bệnh cũng lành tính. Nhiều nghiên cứu cho thấy những trường hợp nhiễm virus EV71 có nguy cơ gặp biến chứng nặng như viêm não, viêm màng não, phù phổi cấp, xuất huyết phổi, rối loạn tuần hoàn, co giật, thậm chí dẫn đến tử vong. Một nghiên cứu tại Trung Quốc ghi nhận tỷ lệ tử vong liên quan đến EV71 là 1,7%, trong khi nghiên cứu giám sát quy mô lớn cho thấy hơn 90% ca mắc xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, với tỷ lệ tử vong chung khoảng 0,03%.

Tại Việt Nam, tay chân miệng là bệnh lưu hành quanh năm, nhưng đặc biệt dễ bùng phát thành dịch trong hai giai đoạn cao điểm: từ tháng 3 đến tháng 5 và từ tháng 9 đến tháng 12. Hàng năm, cả nước ghi nhận từ 50.000 đến 100.000 ca mắc, trong đó có một số ca tử vong. Riêng năm 2023, nước ta đã chứng kiến một đợt bùng phát nghiêm trọng với hơn 181.000 ca bệnh và 31 ca tử vong. Khu vực phía Nam là nơi bị ảnh hưởng nặng nề nhất, chiếm tới hơn 60% tổng số ca trên toàn quốc.

Mặc dù bệnh tay chân miệng chưa có vaccine phòng ngừa, nhưng phụ huynh hoàn toàn có thể chủ động bảo vệ con em mình bằng cách giữ gìn vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên, làm sạch đồ chơi và bề mặt tiếp xúc, cũng như cách ly trẻ khi có dấu hiệu nghi ngờ bệnh. Đồng thời, theo dõi sát các biểu hiện bất thường như sốt cao liên tục, giật mình, quấy khóc nhiều, li bì… là điều cần thiết để phát hiện sớm các biến chứng và đưa trẻ đi khám kịp thời.

Bệnh tay chân miệng tuy không phải là mối đe dọa nghiêm trọng nếu được chăm sóc đúng cách, nhưng sự chủ quan và thiếu hiểu biết có thể khiến tình trạng trở nên nghiêm trọng. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức và phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và cơ sở y tế sẽ là chìa khóa quan trọng để kiểm soát và đẩy lùi bệnh hiệu quả.

Phân biệt dấu hiệu bệnh sởi và tay chân miệng

Sởi và tay chân miệng là hai bệnh truyền nhiễm phổ biến, thường gặp ở trẻ em và có khả năng lây lan rất nhanh trong cộng đồng.

Nguyên nhân gây bệnh:

• Sởi: Gây ra bởi virus Polinosa morbillarum, thuộc giống Morbillivirus, họ Paramyxoviridae.
• Tay chân miệng: Do các loại virus đường ruột (Enterovirus) gây ra, phổ biến nhất là Coxsackievirus A16 và Enterovirus 71 (EV71).

Đối tượng dễ mắc bệnh:

• Sởi: Thường xảy ra ở người dưới 20 tuổi chưa tiêm vắc xin, người có hệ miễn dịch yếu hoặc người chăm sóc bệnh nhân.
• Tay chân miệng: Chủ yếu ảnh hưởng đến trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là nhóm dưới 3 tuổi.

Con đường lây nhiễm:

• Sởi: Lây chủ yếu qua đường hô hấp, khi người bệnh ho hoặc hắt hơi. Ngoài ra, tiếp xúc với dịch tiết mũi, họng hoặc bề mặt nhiễm virus cũng có thể lây lan.
• Tay chân miệng: Lây qua tiếp xúc với dịch tiết từ đường hô hấp hoặc phân của người bệnh. Virus có thể tồn tại trên đồ chơi, vật dụng và lây qua tiếp xúc tay – miệng.

Triệu chứng điển hình:

• Sởi: Sốt cao (39 – 40°C), ho, chảy mũi, đỏ mắt, mệt mỏi. Xuất hiện hạt Koplik trong miệng là dấu hiệu đặc trưng.
• Tay chân miệng: Sốt nhẹ, đau họng, chảy dãi, trẻ hay giật mình khi ngủ, mụn nước ở miệng, tay, chân, mông.

Diễn tiến phát ban:

• Sởi: Ban sởi nổi theo thứ tự từ đầu xuống chân, kéo dài khoảng 6 ngày. Sau đó ban sẽ lặn ngược lại theo trình tự cũ, để lại vết thâm trên da.
• Tay chân miệng: Mụn nước nhỏ 2 – 3mm xuất hiện ở niêm mạc miệng, sau đó lan ra lòng bàn tay, bàn chân, mông. Ban tự biến mất sau 7 – 10 ngày.

Biến chứng nguy hiểm:

• Sởi: Có thể dẫn đến viêm phổi, viêm tai giữa, viêm não, viêm màng não…
• Tay chân miệng: Có thể gây viêm não, viêm thân não, viêm tim, rối loạn hô hấp, nguy hiểm nếu không phát hiện sớm.

Phòng ngừa:

• Sởi: Tiêm vắc xin đầy đủ, giữ vệ sinh cá nhân, đeo khẩu trang, cách ly người bệnh.
• Tay chân miệng: Rửa tay sạch, khử trùng đồ chơi, không cho trẻ ngậm tay, tiêm vắc xin (nếu có), tránh tiếp xúc với người bệnh.

Điều trị:

Cả hai bệnh đều chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Việc điều trị chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ, hạ sốt, giữ vệ sinh, bổ sung nước và dinh dưỡng. Trẻ bị sốt cần dùng thuốc hạ sốt như paracetamol, uống oresol nếu mất nước. Vệ sinh răng miệng bằng dung dịch sát khuẩn, bôi thuốc ngoài da để tránh nhiễm trùng mụn nước.

Mặc dù sởi và tay chân miệng đều là những bệnh có thể tự khỏi, nhưng nếu không theo dõi và chăm sóc đúng cách, bệnh có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng. Do đó, việc phòng ngừa bằng tiêm chủng, vệ sinh cá nhân và môi trường sống là điều vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe trẻ nhỏ và cộng đồng.

Sởi và tay chân miệng đều là những bệnh lý nguy hiểm nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời. Tuy nhiên, việc phân biệt hai bệnh này không quá khó nếu cha mẹ nắm rõ các dấu hiệu đặc trưng về nguyên nhân, đường lây, triệu chứng và tiến trình phát ban. Hãy chủ động phòng bệnh cho trẻ bằng cách tiêm vắc xin đầy đủ, tăng cường đề kháng, giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống. Khi trẻ có biểu hiện bất thường, hãy đưa đi khám sớm để được chẩn đoán chính xác và điều trị đúng cách, đảm bảo sức khỏe an toàn cho trẻ và cả cộng đồng.