Virus Ebola là gì và lây lan qua những con đường nào?

Sự nguy hiểm của virus Ebola không chỉ nằm ở tốc độ lây lan nhanh mà còn ở tỉ lệ tử vong cao và diễn biến bệnh khó lường. Việc hiểu rõ cơ chế lây truyền, triệu chứng và biện pháp phòng ngừa virus Ebola là điều cần thiết để nâng cao ý thức bảo vệ sức khỏe, nhất là trong bối cảnh dịch bệnh có nguy cơ quay trở lại tại một số khu vực.

Virus Ebola là gì?

Virus Ebola (Ebola virus disease - EVD) là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nghiêm trọng, thường dẫn đến tử vong nếu không được can thiệp y tế kịp thời. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus tấn công mạnh mẽ hệ miễn dịch và nhiều cơ quan thiết yếu, gây suy giảm chức năng và tổn thương nghiêm trọng. Đặc biệt, virus ảnh hưởng đến quá trình đông máu, dẫn đến xuất huyết nội tạng và ngoại vi khó kiểm soát. Tỷ lệ tử vong trung bình của bệnh dao động khoảng 50%, nhưng có thể lên tới 90% trong một số đợt bùng phát.

Hiện nay, có sáu loài virus thuộc chi Ebolavirus đã được xác định, trong đó bốn loài có khả năng gây bệnh ở người, bao gồm:

• Ebola virus (Zaire ebolavirus): Gây ra các đợt bùng phát nghiêm trọng nhất, bao gồm đại dịch Tây Phi 2014 - 2016.
• Sudan virus (Sudan ebolavirus): Gây ra các đợt dịch tại Sudan và Uganda.
• Bundibugyo virus (Bundibugyo ebolavirus): Được phát hiện lần đầu tiên ở Uganda năm 2007.
• Taï Forest virus (Taï Forest ebolavirus): Gây bệnh ở người, nhưng rất hiếm gặp.

Virus Ebola xuất phát từ đâu?

Virus Ebola lần đầu tiên được phát hiện vào năm 1976 trong hai đợt bùng phát gần như đồng thời tại Nzara (Nam Sudan) và Yambuku, gần sông Ebola ở Cộng hòa Dân chủ Congo. Tên gọi "Ebola" bắt nguồn từ con sông gần khu vực xuất hiện dịch bệnh tại Congo. Đợt bùng phát nghiêm trọng nhất được ghi nhận trong giai đoạn 2014 - 2016 tại khu vực Tây Phi, bắt đầu từ Guinea và lan sang Sierra Leone và Liberia, gây ra hàng nghìn ca tử vong. Ngoài ra, từ năm 2018 - 2019, miền Đông DRC cũng đối mặt với đợt dịch Ebola có quy mô lớn, gây ra nhiều tổn thất về y tế và an ninh cộng đồng.

Virus Ebola thuộc họ Filoviridae, trong đó có ba chi chính là: Marburgvirus, Cuevavirus và Ebolavirus. Riêng chi Ebolavirus gồm sáu loài đã được xác định: Zaire, Sudan, Bundibugyo, Taï Forest, Reston và Bombali. Trong đó, chủng Zaire Ebolavirus là nguyên nhân gây ra đại dịch nghiêm trọng ở Tây Phi vào năm 2014.

Mặc dù nguồn gốc chính xác của virus vẫn chưa được xác định hoàn toàn, các nhà khoa học tin rằng dơi ăn quả là vật chủ tự nhiên. Virus có thể lây sang các loài linh trưởng như khỉ, vượn hoặc linh dương, và cuối cùng truyền sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch cơ thể của động vật nhiễm bệnh.

Virus Ebola lây lan qua đường nào?

Virus Ebola không lây truyền qua không khí, nước hoặc qua muỗi và các loại côn trùng khác. Con đường lây nhiễm chủ yếu là thông qua tiếp xúc trực tiếp với dịch cơ thể của người mắc bệnh hoặc người đã tử vong do Ebola. Các dịch cơ thể này bao gồm máu, nước tiểu, phân, nước bọt, mồ hôi, nôn mửa, sữa mẹ, nước ối, tinh dịch và dịch âm đạo.

Virus có thể xâm nhập vào cơ thể qua niêm mạc mắt, mũi, miệng hoặc qua các vết trầy xước trên da khi tiếp xúc với dịch cơ thể của người bệnh. Ngoài ra, nguy cơ lây nhiễm cũng tồn tại khi bạn chạm vào các vật dụng hoặc bề mặt bị nhiễm dịch cơ thể, chẳng hạn như quần áo, ga trải giường, kim tiêm và thiết bị y tế.

Bên cạnh đó, virus Ebola có thể lây truyền từ động vật sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể hoặc các mô của động vật bị nhiễm bệnh, đặc biệt là dơi ăn quả và linh trưởng. Việc săn bắn, xử lý hoặc tiêu thụ thịt động vật bị nhiễm bệnh mà không được nấu chín kỹ cũng là một con đường lây nhiễm tiềm tàng.

Hiện nay, chưa có bằng chứng cho thấy chó, mèo hoặc các vật nuôi thông thường khác có thể bị nhiễm hoặc truyền virus Ebola sang người.

Triệu chứng nhiễm virus Ebola

Thời gian ủ bệnh của virus Ebola kéo dài từ 2 - 21 ngày, trung bình khoảng 8 - 10 ngày. Các triệu chứng ban đầu thường không đặc hiệu, dễ nhầm lẫn với các bệnh khác. Diễn tiến bệnh có thể chia thành các giai đoạn sau:

• Giai đoạn khởi phát: Sốt cao đột ngột, đau đầu, đau cơ, mệt mỏi, đau họng.
• Giai đoạn tiến triển: Buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, phát ban, suy giảm chức năng gan và thận. Một số trường hợp xuất hiện chảy máu nội tạng và ngoại vi như chảy máu chân răng, chảy máu cam, máu trong phân hoặc nước tiểu.
• Giai đoạn nặng: Suy đa cơ quan, sốc, tử vong. Tỷ lệ tử vong trung bình khoảng 50%, nhưng có thể dao động từ 25 - 90% tùy theo chủng virus và chất lượng chăm sóc y tế.

Làm thế nào để chẩn đoán nhiễm virus Ebola?

Do triệu chứng của bệnh do virus Ebola tương đồng với nhiều bệnh truyền nhiễm khác như sốt rét, thương hàn hay viêm màng não, khiến việc chẩn đoán chính xác đòi hỏi các xét nghiệm chuyên sâu. Để xác định chính xác virus Ebola và tránh chẩn đoán sai, bác sĩ thường chỉ định một số phương pháp kiểm tra chuyên sâu như:

• RT-PCR (phản ứng chuỗi polymerase phiên mã ngược): Phát hiện RNA của virus trong mẫu máu hoặc dịch cơ thể khác.
• Xét nghiệm ELISA: Kiểm tra sự hiện diện của kháng thể hoặc kháng nguyên của virus.
• Nuôi cấy virus: Phân lập virus trong điều kiện phòng thí nghiệm an toàn sinh học cao.

Do mẫu bệnh phẩm từ người nghi nhiễm có khả năng lây nhiễm cao, nên việc thu thập và xử lý mẫu bệnh phẩm phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn sinh học để hạn chế rủi ro lây lan.

Phương pháp điều trị virus Ebola

Hiện nay, hai loại thuốc điều trị đặc hiệu được phê duyệt chính thức để chữa trị bệnh do virus Ebola (chủng Zaire ebolavirus) bao gồm:

• Ansuvimab (Ebanga): Kháng thể đơn dòng được phát triển từ tế bào B của người sống sót sau nhiễm Ebola, được FDA phê duyệt vào năm 2020.
• Inmazeb: Hỗn hợp ba kháng thể đơn dòng (atoltivimab/maftivimab/odesivimab) cũng được FDA phê duyệt vào năm 2020.

Cả hai loại thuốc này đã được WHO khuyến nghị sử dụng trong điều trị bệnh nhân nhiễm Ebola. Ngoài việc sử dụng thuốc đặc hiệu, chăm sóc hỗ trợ vẫn đóng vai trò quan trọng trong điều trị như:

• Truyền dịch và cân bằng điện giải để duy trì chức năng cơ thể.
• Sử dụng thuốc hạ sốt, giảm đau và kiểm soát huyết áp.
• Điều trị các nhiễm trùng kèm theo nếu có.

Việc kết hợp giữa điều trị đặc hiệu và chăm sóc hỗ trợ giúp tăng khả năng sống sót cho bệnh nhân nhiễm virus Ebola. 

Biện pháp phòng ngừa virus Ebola

Để giảm nguy cơ nhiễm virus Ebola - một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm với tỉ lệ tử vong cao, bạn cần thực hiện nghiêm túc các biện pháp phòng ngừa sau đây:

• Hạn chế tiếp xúc với động vật hoang dã: Tránh chạm vào hoặc tiêu thụ các loài động vật như dơi, khỉ và các loài linh trưởng khác - những nguồn có khả năng mang virus.
• Bảo vệ bản thân khi chăm sóc người bệnh: Nếu phải tiếp xúc với người nghi nhiễm hoặc nhiễm Ebola, cần sử dụng đầy đủ đồ bảo hộ như găng tay, khẩu trang và áo choàng để phòng lây qua dịch tiết.
• Giữ vệ sinh tay sạch sẽ: Thường xuyên rửa tay với xà phòng và nước sạch, hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn có cồn để giảm nguy cơ mang virus.
• Tránh tiêu thụ thịt động vật chưa rõ nguồn gốc: Không ăn thịt sống hoặc chưa được nấu chín kĩ từ các loài động vật hoang dã, đặc biệt là khỉ và dơi.
• Cập nhật thông tin y tế đáng tin cậy: Theo dõi tình hình dịch bệnh từ các tổ chức y tế chính thống và thực hiện các khuyến cáo phòng bệnh kịp thời.

Những câu hỏi thường gặp

Dưới đây là những câu hỏi thường gặp về virus Ebola mà nhiều người quan tâm:

Virus Ebola có nguy hiểm không?

Virus Ebola gây ra bệnh truyền nhiễm cấp tính với tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt nếu không được điều trị kịp thời. Virus tấn công hệ miễn dịch và các cơ quan nội tạng, gây chảy máu không kiểm soát và suy đa cơ quan. Bệnh lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết cơ thể của người nhiễm, làm cho việc phòng ngừa trở nên khó khăn, đặc biệt trong các khu vực bùng phát dịch.

Virus Ebola có thuốc chữa không?

Hiện nay, đã có hai loại thuốc điều trị đặc hiệu được FDA phê duyệt để điều trị bệnh do virus Ebola (chủng Zaire): 

• Ebanga: Kháng thể đơn dòng được phát triển từ tế bào B của người sống sót sau nhiễm Ebola, được FDA phê duyệt vào năm 2020.
• Inmazeb: Hỗn hợp ba kháng thể đơn dòng (atoltivimab, maftivimab và odesivimab) được FDA phê duyệt vào năm 2020.

Cả hai loại thuốc này đã được chứng minh là làm giảm tỷ lệ tử vong khi được sử dụng kết hợp với chăm sóc hỗ trợ tích cực.

Virus Ebola có ở Việt Nam không?

Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam chưa ghi nhận ca nhiễm virus Ebola nào. Tuy nhiên, do tính chất nghiêm trọng của bệnh và khả năng lây lan nhanh chóng, việc duy trì các biện pháp phòng ngừa và theo dõi thông tin từ các tổ chức y tế quốc tế là rất quan trọng.

Virus Ebola là mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe toàn cầu, với tỉ lệ tử vong cao và khả năng lây lan nhanh chóng nếu không được kiểm soát. Mặc dù chưa ghi nhận ca nhiễm nào tại Việt Nam, nhưng việc chủ động phòng ngừa và nâng cao ý thức cộng đồng vẫn là yếu tố then chốt trong việc ngăn chặn nguy cơ lây lan của virus Ebola trong tương lai.

Tiêm vắc xin đầy đủ là biện pháp hiệu quả giúp phòng ngừa nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và bảo vệ sức khỏe lâu dài cho cả trẻ em lẫn người lớn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu là địa chỉ đáng tin cậy được nhiều gia đình lựa chọn với hệ thống cơ sở vật chất hiện đại, đội ngũ y bác sĩ tận tâm và nguồn vắc xin chất lượng, rõ ràng nguồn gốc. Khi đến đây, khách hàng được tư vấn kỹ lưỡng, theo dõi sau tiêm và hỗ trợ đặt lịch linh hoạt. Để được phục vụ chu đáo, quý khách vui lòng liên hệ hotline miễn phí 18006928 để đặt lịch hẹn tiêm tại Tiêm chủng Long Châu.