Sốt rét: Nguyên nhân gây bệnh, dấu hiệu nhận biết và cách điều trị hiệu quả

Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, lây lan qua vết đốt của muỗi Anopheles mang ký sinh trùng Plasmodium. Bệnh phổ biến ở vùng nhiệt đới, gây tổn thương não, suy nội tạng và có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh sốt rét

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh sốt rét có thể rất đa dạng, bao gồm:

Triệu chứng phổ biến:

• Sốt cao;
• Ớn lạnh;
• Cảm giác mệt mỏi, khó chịu toàn thân;
• Đau đầu;
• Buồn nôn và nôn;
• Tiêu chảy;
• Đau bụng;
• Đau cơ hoặc khớp.

Các triệu chứng khác:

• Thở nhanh;
• Nhịp tim nhanh;
• Ho.

Đặc điểm cơn sốt: Nhiều người bệnh trải qua các "cơn sốt" theo chu kỳ, bắt đầu bằng rét run, sau đó là sốt cao, đổ mồ hôi và trở lại nhiệt độ bình thường.

Thời gian xuất hiện triệu chứng:

• Triệu chứng thường xuất hiện trong vòng vài tuần sau khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt.
• Tuy nhiên, một số loại ký sinh trùng sốt rét có thể tồn tại trong cơ thể đến một năm trước khi gây ra triệu chứng.

Lưu ý rằng, các biểu hiện của bệnh sốt rét rất đa dạng và có thể dễ nhầm lẫn với các bệnh khác. Vì vậy, nếu có các triệu chứng nghi ngờ, đặc biệt là sau khi đến vùng có dịch tễ sốt rét, cần đến cơ sở y tế để được khám và chẩn đoán chính xác.

Biến chứng có thể gặp của sốt rét

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, bệnh sốt rét có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

• Suy nội tạng: Sốt rét có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể, gây suy thận, suy gan, suy hô hấp, và các vấn đề về máu.
• Sốt rét ác tính: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, có thể dẫn đến sốt rét não, gây rối loạn ý thức, co giật, hôn mê.
• Tử vong: Trong những trường hợp nặng, đặc biệt là khi không được điều trị kịp thời, sốt rét có thể dẫn đến tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Triệu chứng gồm sốt, ớn lạnh, đau đầu, buồn nôn, và có thể diễn tiến thành sốt rét ác tính, suy nội tạng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Cần đến bác sĩ ngay khi có triệu chứng nghi ngờ, đặc biệt nếu sống hoặc đến vùng có dịch sốt rét.

Nguyên nhân chính gây bệnh sốt rét là do ký sinh trùng Plasmodium. Bệnh lan truyền khi muỗi Anopheles cái mang mầm bệnh đốt và truyền ký sinh trùng vào cơ thể. Khi muỗi đốt người bệnh, ký sinh trùng sẽ xâm nhập vào cơ thể muỗi. Sau đó, muỗi mang ký sinh trùng đốt người khỏe mạnh, truyền ký sinh trùng vào máu của họ, nơi chúng sinh sôi và phát triển.

Ngoài ra, trong một số trường hợp hiếm gặp, sốt rét cũng có thể lây truyền qua các con đường sau:

• Từ mẹ sang con: Phụ nữ mang thai mắc sốt rét có thể truyền bệnh cho thai nhi trong quá trình mang thai hoặc sinh nở.
• Qua đường máu: Bệnh có thể lây truyền qua truyền máu, hiến tặng nội tạng hoặc sử dụng chung kim tiêm dính máu nhiễm ký sinh trùng. Tuy nhiên, những trường hợp này rất hiếm khi xảy ra.

Những ai có nguy cơ mắc sốt rét

Nguy cơ mắc bệnh sốt rét tăng cao nếu bạn sinh sống hoặc đến những khu vực có bệnh sốt rét lưu hành, đặc biệt là một số vùng ở Châu Phi.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sốt rét

Các yếu tố làm gia tăng khả năng bị nhiễm sốt rét:

• Trẻ em dưới 5 tuổi.
• Phụ nữ mang thai.
• Người có hệ miễn dịch suy yếu.
• Người không được tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán sốt rét

Bệnh sốt rét được chẩn đoán qua các bước sau:

Khám và khai thác bệnh sử:

Bác sĩ sẽ khai thác các triệu chứng như sốt, ớn lạnh, đau đầu và hỏi về lịch sử di chuyển đến những khu vực có dịch sốt rét lưu hành nhằm xác định mức độ nguy cơ mắc bệnh.

Xét nghiệm máu:

• Phết máu (Blood smear): Quan sát dưới kính hiển vi để phát hiện ký sinh trùng Plasmodium trong hồng cầu, xác định loài (falciparum, vivax, v.v.).
• Xét nghiệm nhanh (RDT): Dùng que thử kháng nguyên để phát hiện protein ký sinh trùng, cho kết quả trong 15-20 phút.
• PCR (nếu cần): Xác định DNA ký sinh trùng, dùng khi kết quả không rõ ràng hoặc nghi ngờ nhiễm nhiều loài.

Đánh giá mức độ:

Nếu nghi ngờ sốt rét nặng, có thể cần thực hiện các xét nghiệm bổ sung như công thức máu và đánh giá chức năng gan, thận để phát hiện các biến chứng.

Lưu ý: Chẩn đoán chính xác phụ thuộc vào xét nghiệm máu, vì triệu chứng sốt rét dễ nhầm với bệnh khác. Kết quả giúp bác sĩ chọn thuốc điều trị phù hợp.

Phương pháp điều trị sốt rét hiệu quả

Bác sĩ sẽ kê đơn thuốc phù hợp dựa trên loại ký sinh trùng gây bệnh và mức độ kháng thuốc. Các loại thuốc chống sốt rét thường được sử dụng bao gồm:

• Thuốc Artemisinin (artemether và artesunate);
• Atovaquone;
• Chloroquine;
• Doxycycline;
• Mefloquine;
• Quinine;
• Primaquine.

Cần lưu ý rằng một số loại ký sinh trùng gây sốt rét đã xuất hiện tình trạng kháng thuốc, vì vậy việc lựa chọn phác đồ điều trị cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Sau khi điều trị, việc phòng ngừa muỗi đốt là rất quan trọng để tránh tái nhiễm, đặc biệt là đối với những người đã từng mắc sốt rét.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của sốt rét

Chế độ sinh hoạt:

• Phòng muỗi đốt: Ngủ màn, dùng kem chống muỗi, mặc quần áo dài.
• Chăm sóc sức khỏe: Ăn uống đủ chất, nghỉ ngơi, uống nhiều nước.
• Đi khám sớm: Khi có dấu hiệu sốt rét.
• Dùng thuốc dự phòng: Nếu đến vùng có dịch sốt rét.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung năng lượng: Ăn thực phẩm giàu carbohydrate (gạo, khoai, cháo) để duy trì sức lực khi sốt cao.
• Tăng protein nhẹ: Dùng cá, trứng, hoặc đậu để phục hồi hồng cầu và mô bị tổn thương do ký sinh trùng.
• Vitamin và khoáng chất: Ăn trái cây (cam, chuối) và rau xanh (cải bó xôi) giàu vitamin C, B, sắt để chống thiếu máu và tăng miễn dịch.
• Uống đủ nước: Uống nước lọc, nước oresol để bù nước và điện giải mất do sốt, mồ hôi.
• Dinh dưỡng chỉ hỗ trợ, không thay thế thuốc chống sốt rét (như artemisinin). Tham khảo bác sĩ để kết hợp điều trị hiệu quả.

Phương pháp phòng ngừa sốt rét hiệu quả

Đặc hiệu

Hiện nay, vắc xin sốt rét đã được phát triển và đưa vào sử dụng, mở ra một hướng đi mới trong công tác phòng chống căn bệnh nguy hiểm này. Các loại vắc xin sốt rét:

RTS,S/AS01 (Mosquirix vaccine):

• Đây là vắc xin sốt rét đầu tiên được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo sử dụng.
• Vắc xin này giúp ngăn ngừa bệnh sốt rét do ký sinh trùng Plasmodium falciparum, loại ký sinh trùng gây bệnh sốt rét phổ biến nhất ở châu Phi.
• Vắc xin được tiêm 4 liều cho trẻ em từ 5 tháng tuổi trở lên.
• R21/Matrix-M: R21/Matrix-M là loại vắc xin phòng sốt rét thứ hai được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị sử dụng. Loại vắc xin này đã được xác nhận là an toàn và mang lại hiệu quả cao trong việc phòng ngừa sốt rét ở trẻ em, đặc biệt nếu được tiêm phòng trước giai đoạn cao điểm của mùa lây truyền.

Không đặc hiệu

Phòng ngừa sốt rét bằng cách:

• Sau khi điều trị, việc phòng ngừa muỗi đốt là rất quan trọng để tránh tái nhiễm.
• Sử dụng màn chống muỗi, đặc biệt là màn tẩm hóa chất.
• Ngăn ngừa muỗi đốt bằng cách sử dụng màn ngủ, thuốc xịt côn trùng và mặc quần áo kín, đặc biệt vào ban đêm.
• Giữ gìn vệ sinh môi trường sống, loại bỏ những khu vực đọng nước – nơi muỗi có thể sinh sản.
• Dùng thuốc phòng sốt rét theo hướng dẫn của bác sĩ khi chuẩn bị đến các vùng có nguy cơ cao.
• Nếu bạn đã từng mắc bệnh sốt rét, bạn vẫn có khả năng mắc lại bệnh nếu bị muỗi nhiễm ký sinh trùng đốt.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hoặc hotline 1800 6928.