Nhận biết những dấu hiệu kháng insulin và nguyên nhân cần lưu ý

Insulin là một hormone do tuyến tụy sản xuất, có vai trò quan trọng trong việc điều hòa đường huyết, giúp đưa glucose từ máu vào tế bào để sử dụng. Khi cơ thể bạn kháng insulin, các tế bào không đáp ứng bình thường với insulin, khiến tuyến tụy phải sản xuất nhiều hơn để giữ mức đường huyết ổn định. Theo thời gian, nếu kháng insulin không được kiểm soát, tuyến tụy có thể suy giảm chức năng, dẫn đến đường huyết cao thường xuyên, tiền tiểu đường rồi tiểu đường tuýp 2. Việc nhận biết những biểu hiện kháng insulin càng sớm càng giúp can thiệp kịp thời, hạn chế tổn thương sức khỏe lâu dài.

Những dấu hiệu kháng insulin bạn cần chú ý

Dưới đây là các dấu hiệu kháng insulin phổ biến mà bạn nên theo dõi, đặc biệt nếu có nguy cơ cao, ví dụ như người béo phì, ít vận động, tiền sử gia đình có người mắc bệnh tiểu đường.

Tăng cân không rõ nguyên nhân, đặc biệt ở vùng bụng (tích mỡ trung tâm)

Một trong những biểu hiệu của kháng insulin thường gặp là sự tăng cân, đặc biệt mỡ nội tạng quanh vùng bụng. Mỡ nội tạng không chỉ tích trữ năng lượng dư thừa, mà còn giải phóng các axit béo tự do và các yếu tố viêm, làm giảm sự nhạy insulin ở gan, cơ và mô mỡ.

Mệt mỏi, uể oải và giảm năng suất làm việc

Khi insulin không hoạt động hiệu quả, glucose trong máu không được tế bào sử dụng để tạo năng lượng một cách bình thường. Điều này dẫn đến mệt mỏi kéo dài, cảm giác thiếu năng lượng, một biểu hiện kháng insulin mà nhiều người chủ quan bỏ qua.

Cảm giác khát nước tăng lên và đi tiểu thường xuyên

Đường huyết cao làm tăng áp lực thẩm thấu trong thận, kéo theo dẫn nước ra ngoài theo nước tiểu nhiều hơn. Điều này khiến cơ thể mất nước, gây khát nhiều, đi tiểu nhiều, là các dấu hiệu rõ hơn khi kháng insulin tiến triển.

Cơn đói gia tăng

Khi tế bào không nhận được đủ glucose vì insulin kém hoạt động, cơ thể gửi tín hiệu “đói” nhiều hơn nhằm tìm nguồn năng lượng. Do đó bạn có thể ăn nhiều hơn mà vẫn cảm giác đói, một trong những triệu chứng kháng insulin phổ biến.

Thay đổi thị lực (mờ mắt)

Đường huyết cao ảnh hưởng tới mao mạch nhỏ trong mắt, khiến thị lực mờ, nhìn mờ đi. Dấu hiệu này thường xuất hiện khi kháng insulin đã dẫn tới tăng đường huyết thường xuyên hoặc tiểu đường.

Nhiễm trùng tái phát, đặc biệt nhiễm nấm men và kích ứng da

Lượng đường cao trong máu cung cấp môi trường thuận lợi cho vi sinh vật phát triển, đặc biệt nấm men. Bên cạnh đó, chức năng miễn dịch có thể suy giảm do tác động của insulin không hiệu quả. Kháng insulin làm gia tăng nguy cơ nhiễm trùng da hoặc vùng sinh dục.

Da sẫm màu ở vùng nách, cổ hoặc bẹn (acanthosis nigricans)

Một dấu hiệu đặc trưng bên ngoài của kháng insulin là da vùng kẽ (nách, cổ, sau gáy) trở nên sẫm, nhăn, mịn như nhung, gọi là acanthosis nigricans. U mềm treo (skin tags) cũng thường xuất hiện.

Nguyên nhân nào gây ra tình trạng kháng insulin?

Để hiểu rõ hơn và can thiệp hiệu quả, cần biết các nguyên nhân chính dẫn tới kháng insulin:

• Thừa cân, đặc biệt là mỡ nội tạng: Mô mỡ nội tạng có thể giải phóng các chất gây viêm và axit béo tự do, làm giảm sự nhạy cảm với insulin của cơ, gan và mô mỡ.
• Ít vận động: Cơ thể thiếu vận động làm giảm khả năng sử dụng glucose của cơ bắp, từ đó làm giảm hiệu quả của insulin.
• Chế độ ăn không lành mạnh: Ăn nhiều đường đơn, tinh bột tinh chế, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn làm tăng gánh nặng chuyển hóa, gây ảnh hưởng đến chức năng insulin.
• Tuổi tác: Khi tuổi càng cao, quá trình chuyển hóa trong cơ thể có thể chậm lại và độ nhạy của tế bào với insulin suy giảm.
• Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình mắc tiểu đường tuýp 2 hoặc mang gen liên quan đến chuyển hóa glucose sẽ có nguy cơ cao bị kháng insulin.
• Rối loạn nội tiết: Các bệnh lý như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), hội chứng Cushing hoặc rối loạn tuyến giáp có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng hormone và làm giảm tác dụng của insulin.
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc: Các thuốc như corticosteroid, thuốc điều trị HIV và một số thuốc tăng huyết áp có thể làm giảm độ nhạy cảm của cơ thể với insulin.

Những lưu ý tại nhà hỗ trợ tình trạng kháng insulin

Nếu bạn đã phát hiện hoặc nghi ngờ mình có các dấu hiệu kháng insulin, việc thay đổi lối sống có thể giúp cải thiện rõ rệt. Một số lưu ý:

• Tăng cường hoạt động thể chất: Tập các bài aerobic như đi bộ nhanh, chạy bộ, bơi lội kết hợp cùng bài tập tăng sức mạnh giúp cải thiện khả năng sử dụng glucose ở cơ bắp và tăng độ nhạy cảm với insulin.
• Giảm cân nếu thừa cân hoặc béo phì: Việc giảm trọng lượng cơ thể, đặc biệt là giảm mỡ nội tạng vùng bụng, đã được chứng minh là có lợi cho cải thiện kháng insulin.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: Ưu tiên sử dụng carbohydrate phức tạp (ngũ cốc nguyên hạt), rau củ quả, thực phẩm giàu chất xơ, đồng thời hạn chế thực phẩm giàu đường đơn, đồ uống có đường, chất béo bão hòa và thực phẩm chế biến sẵn.
• Chia nhỏ bữa ăn trong ngày: Ăn nhiều bữa nhỏ với lượng vừa phải giúp tránh tình trạng tăng vọt đường huyết sau ăn, giảm áp lực lên tuyến tụy.
• Đảm bảo giấc ngủ đầy đủ và chất lượng: Thiếu ngủ có thể làm suy giảm độ nhạy insulin, rối loạn nội tiết và tăng nguy cơ tích trữ mỡ bụng.
• Quản lý stress hiệu quả: Stress mạn tính làm tăng tiết cortisol, một hormone có thể làm tăng đường huyết và giảm tác dụng của insulin.
• Kiểm soát các bệnh lý đi kèm (nếu có): Bao gồm hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), rối loạn lipid máu, tăng huyết áp hoặc các rối loạn nội tiết khác có thể ảnh hưởng tới hiệu quả của insulin.
• Thăm khám định kỳ với nhân viên y tế: Theo dõi các chỉ số như đường huyết lúc đói, HbA1c, lipid máu và các yếu tố nguy cơ chuyển hóa giúp đánh giá tiến triển và hiệu quả can thiệp.

Dấu hiệu kháng insulin có thể rất đa dạng. Vì kháng insulin có thể diễn tiến âm thầm trong nhiều năm trước khi dẫn tới tiểu đường tuýp 2 hoặc các biến chứng nghiêm trọng khác, việc nhận diện sớm và thay đổi lối sống từ sớm là rất quan trọng. Nếu bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trong số những dấu hiệu được liệt kê, nên trao đổi với bác sĩ để được đánh giá và hướng dẫn phù hợp. Chủ động phòng ngừa chính là chìa khóa để giữ đường huyết ổn định, nâng cao chất lượng cuộc sống và giảm nguy cơ bệnh tật lâu dài.