Hormone cortisol và những thông tin cần biết

Hormone cortisol thường được gọi là “hormone căng thẳng” do cơ thể sản sinh nhiều hơn khi chúng ta đối diện áp lực, lo âu hoặc tình huống nguy cấp. Tuy nhiên, cortisol không chỉ liên quan đến stress mà còn giữ vai trò quan trọng trong nhiều chức năng sống như điều hòa chuyển hóa đường, kiểm soát huyết áp và hỗ trợ hệ miễn dịch. Cùng tìm hiểu về hormone cortisol qua bài viết dưới đây.

Hormone cortisol là gì?

Cortisol là một loại hormone steroid thuộc nhóm glucocorticoid, được tuyến thượng thận sản xuất và giải phóng vào máu. Đây là hormone đóng vai trò thiết yếu đối với sự sống, vì ảnh hưởng trực tiếp đến hầu hết các cơ quan và mô trong cơ thể. Mặc dù thường được gọi là “hormone căng thẳng” do nồng độ tăng cao trong những tình huống áp lực hoặc lo âu, nhưng cortisol không chỉ gắn liền với stress mà còn đảm nhiệm nhiều chức năng sinh lý quan trọng.

Cụ thể, cortisol giúp điều hòa chuyển hóa glucose, protein và lipid nhằm cung cấp năng lượng cho cơ thể; kiểm soát phản ứng viêm và miễn dịch; duy trì huyết áp ổn định; đồng thời tham gia điều tiết nhịp sinh học, đặc biệt là chu kỳ thức - ngủ. Cơ thể luôn duy trì cân bằng nồng độ cortisol trong giới hạn sinh lý (homeostasis) để đảm bảo hoạt động ổn định. Việc tăng hoặc giảm cortisol kéo dài đều có thể gây ra các vấn đề sức khỏe, từ rối loạn chuyển hóa, suy giảm miễn dịch cho đến bệnh lý tuyến thượng thận. Vì vậy, cortisol được xem là một hormone trung tâm trong việc duy trì sức khỏe tổng thể.

Vai trò của hormone Cortisol trong cơ thể

Cortisol là một hormone steroid có hoạt tính sinh học mạnh, được sản xuất từ tuyến thượng thận và gắn vào các thụ thể có mặt ở hầu hết tế bào trong cơ thể. Chính vì vậy, cortisol tham gia điều hòa nhiều quá trình sinh lý quan trọng, giúp duy trì cân bằng nội môi và đảm bảo sự sống. Một số vai trò của cortisol bao gồm:

• Điều hòa chuyển hóa năng lượng: Cortisol kích thích quá trình tân tạo glucose (gluconeogenesis) từ protein và axit béo, nhằm đảm bảo não bộ được cung cấp năng lượng ổn định. Đồng thời, hormone này thúc đẩy sử dụng axit béo từ mô mỡ và phân giải protein thành acid amin để tái tạo tế bào hoặc tổng hợp enzyme.
• Duy trì cân bằng huyết áp và dịch thể: Cortisol có tác dụng kiểm soát muối và nước, hỗ trợ duy trì huyết áp ổn định. Nhờ vậy, quá trình vận chuyển glucose và dưỡng chất đến các mô, cơ quan diễn ra hiệu quả hơn.
• Điều hòa miễn dịch và phản ứng viêm: Cortisol giúp giảm viêm và ức chế hoạt động quá mức của hệ miễn dịch, từ đó hạn chế các phản ứng viêm mạn tính và bảo vệ cơ thể trong tình trạng căng thẳng.
• Ứng phó với stress: Khi cơ thể đối diện áp lực, nồng độ cortisol tăng cao, dẫn đến gia tăng glucose, acid béo và acid amin trong máu để đáp ứng nhu cầu năng lượng.
• Hỗ trợ thai kỳ: Ở phụ nữ mang thai, cortisol đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sự phát triển và trưởng thành của thai nhi.

Với những chức năng đa dạng này, cortisol được coi là một hormone trọng yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe chuyển hóa, tim mạch, miễn dịch và thần kinh.

Cơ thể sẽ ra sao khi có quá nhiều hormone cortisol?

Tình trạng nồng độ cortisol tăng cao kéo dài, còn gọi là hội chứng Cushing (Cushing’s syndrome), có thể xuất phát từ việc sử dụng corticosteroid liều cao hoặc do các khối u ở tuyến yên, tuyến thượng thận hay những vị trí khác kích thích sản xuất hormone ACTH. Khi cortisol vượt quá nhu cầu sinh lý, cơ thể sẽ xuất hiện nhiều rối loạn đặc trưng, bao gồm:

• Tăng cân bất thường: Lượng mỡ tích tụ chủ yếu ở vùng mặt, bụng và lưng trên.
• Biến đổi mô mỡ và da: Xuất hiện các vệt rạn da rộng, màu tím đỏ ở bụng hoặc đùi, kèm theo hiện tượng tích mỡ giữa hai bả vai.
• Suy giảm sức cơ: Cơ bắp, đặc biệt ở chi trên và chi dưới, trở nên yếu dần do quá trình dị hóa protein tăng cường.
• Rối loạn chuyển hóa: Cortisol cao gây tăng đường huyết, dễ tiến triển thành đái tháo đường type 2, đồng thời làm tăng huyết áp mạn tính.
• Rối loạn nội tiết - sinh dục: Phụ nữ có thể xuất hiện tình trạng rậm lông, kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh.
• Ảnh hưởng xương khớp: Tăng nguy cơ loãng xương và gãy xương do sự mất cân bằng chuyển hóa canxi.

Như vậy, dư thừa cortisol không chỉ ảnh hưởng đến hình thể mà còn gây rối loạn chuyển hóa và tổn hại lâu dài cho tim mạch, xương khớp và sức khỏe toàn diện.

Cơ thể sẽ ra sao khi có quá ít hormone cortisol?

Sự thiếu hụt cortisol, thường gặp trong bệnh Addison hoặc suy tuyến thượng thận thứ phát do rối loạn tuyến yên, khiến cơ thể mất khả năng điều hòa chuyển hóa năng lượng và cân bằng nội môi. Các triệu chứng thường tiến triển âm thầm nhưng có thể trở nên nghiêm trọng nếu không được phát hiện kịp thời:

• Mệt mỏi và suy nhược cơ thể: Thiếu cortisol làm giảm khả năng chuyển hóa glucose và sử dụng năng lượng, gây kiệt sức kéo dài.
• Chóng mặt và hạ huyết áp: Đặc biệt khi thay đổi tư thế đột ngột, do cortisol có vai trò duy trì trương lực mạch máu và cân bằng muối - nước.
• Giảm cân và yếu cơ: Rối loạn chuyển hóa protein và lipid khiến cơ bắp suy yếu, cơ thể gầy sút dần.
• Biến đổi tâm trạng và da: Người bệnh dễ cáu gắt, trầm cảm, kèm hiện tượng sạm da (tăng sắc tố) ở nhiều vùng cơ thể.
• Khủng hoảng tuyến thượng thận: Khi stress hoặc bệnh lý cấp tính xảy ra, bệnh nhân có thể xuất hiện đau bụng dữ dội, nôn ói, tiêu chảy, tụt huyết áp nghiêm trọng và rối loạn tri giác. Đây là tình trạng cấp cứu nội tiết, cần can thiệp y tế ngay lập tức.

Như vậy, nồng độ cortisol quá thấp là một rối loạn nguy hiểm, không chỉ gây suy giảm sức khỏe mạn tính mà còn tiềm ẩn nguy cơ tử vong nếu xảy ra cơn suy thượng thận cấp.

Những liệu pháp giúp cân bằng hormone cortisol cơ thể

Cortisol là hormone quan trọng trong việc điều hòa chuyển hóa năng lượng, huyết áp và phản ứng miễn dịch. Tuy nhiên, cả tình trạng dư thừa hay thiếu hụt đều có thể gây hại cho sức khỏe. Do đó, duy trì nồng độ cortisol ổn định là yếu tố then chốt để bảo vệ cơ thể. Một số liệu pháp thường được khuyến nghị bao gồm:

• Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng: Tăng cường thực phẩm giàu chất chống oxy hóa và vitamin C (rau xanh, trái cây tươi, nước ép tự nhiên) giúp giảm tác động stress oxy hóa và ổn định hoạt động tuyến thượng thận.
• Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh: Ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn, kết hợp các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu nhằm giảm căng thẳng mạn tính.
• Bổ sung dinh dưỡng hợp lý: Protein chất lượng cao, dầu cá giàu omega-3 và một số vi chất thiết yếu (như magie, kẽm) có vai trò hỗ trợ cân bằng nội tiết.
• Kiểm soát tâm lý và stress: Loại bỏ các yếu tố gây lo âu, trầm cảm; tìm kiếm liệu pháp tâm lý khi cần thiết.
• Can thiệp y tế: Với trường hợp rối loạn cortisol bệnh lý (Cushing hoặc Addison), bác sĩ nội tiết có thể chỉ định thuốc điều chỉnh hormone, liệu pháp thay thế hoặc phẫu thuật.

Mong rằng bài viết trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về hormone cortisol và vai trò quan trọng của nó đối với sức khỏe. Nếu nhận thấy dấu hiệu bất thường, hãy thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn kịp thời. Đồng thời, duy trì lối sống lành mạnh và quản lý stress sẽ giúp cortisol luôn ở mức hợp lý, mang lại sức khỏe thể chất và tinh thần tốt hơn.