Tuyến tụy và những chức năng quan trọng đối với sức khỏe

Trong cơ thể người, tuyến tụy được xem là một cơ quan nhỏ bé nhưng giữ vai trò vô cùng quan trọng đối với sức khỏe. Không chỉ tham gia vào quá trình tiêu hóa nhờ khả năng tiết enzym, tuyến tụy còn đảm nhận chức năng điều hòa lượng đường huyết thông qua việc sản xuất hormone insulin. Khi tuyến tụy gặp trục trặc, cơ thể có thể đối mặt với nhiều bệnh lý nghiêm trọng, trong đó có tiểu đường và viêm tụy.

Tuyến tụy là gì?

Tuyến tụy là một cơ quan quan trọng vừa thuộc hệ tiêu hóa vừa nằm trong hệ nội tiết của cơ thể người. Vị trí của tuyến tụy nằm sâu trong ổ bụng, ngay phía sau dạ dày, kéo dài từ phần cong của tá tràng ở bên phải đến gần lách ở bên trái. Ở người trưởng thành, tuyến tụy thường dài khoảng 12 - 15 cm, có dạng thùy dẹt. Dù kích thước không quá lớn, tuyến tụy lại giữ vai trò thiết yếu cho cả quá trình tiêu hóa thức ăn và cân bằng chuyển hóa trong cơ thể.

Cấu tạo của tuyến tuỵ

Về mặt giải phẫu, tuyến tụy được chia thành bốn phần chính: Đầu, cổ, thân và đuôi. Tuyến tụy nằm trải dài từ khung tá tràng ở bên phải đến gần lá lách ở bên trái. Trong đó, đầu tụy nằm trong khung cong của tá tràng và ôm quanh động mạch cũng như tĩnh mạch mạc treo tràng trên. Cổ tụy là đoạn ngắn, có bề ngang khoảng 2 cm, nối giữa đầu và thân, nằm ngay trước tĩnh mạch cửa và phía sau môn vị của dạ dày. Phần thân tụy là đoạn dài và lớn nhất, chạy dọc phía sau dạ dày, có hình dạng thuôn dài. Đuôi tụy hẹp dần, nằm gần rốn lách và được nâng đỡ bởi các dây chằng liên kết giữa lá lách và thận trái.

Ngoài cấu trúc phân chia, tuyến tụy còn có hệ thống ống dẫn phức tạp. Ống tụy chính chạy dọc chiều dài tuyến tụy, đổ vào tá tràng và hợp lưu với ống mật chủ để tạo nên bóng Vater. Khu vực này được bao quanh bởi cơ vòng Oddi, đóng vai trò kiểm soát dòng chảy của dịch mật và dịch tụy. Bên cạnh đó, tuyến tụy còn có một ống tụy phụ nhỏ hơn, thông với tá tràng qua một lỗ mở riêng biệt, giúp hỗ trợ dẫn lưu dịch tụy khi cần thiết.

Xung quanh từng phần của tuyến tụy là nhiều cấu trúc quan trọng. Phía sau đầu tụy có tĩnh mạch chủ dưới và ống mật chủ, phía trước là phúc mạc và đại tràng ngang. Thân tụy nằm sát với các mạch máu lớn như động mạch chủ bụng, tĩnh mạch lách, tĩnh mạch thận trái và đoạn đầu của động mạch mạc treo tràng trên. Phía trên là phúc mạc, còn bên dưới tiếp giáp với ruột non, bao gồm đoạn cuối tá tràng và hỗng tràng. Đuôi tụy thì liên quan chặt chẽ đến động mạch và tĩnh mạch lách, đồng thời nằm trong các nếp dây chằng của lách - thận.

Nhìn chung, tuyến tụy không chỉ có cấu trúc giải phẫu phức tạp với nhiều mối liên hệ quan trọng, mà còn đóng vai trò trung tâm trong hệ thống tiêu hóa và nội tiết. Mọi rối loạn về hình thái hay vị trí của tuyến tụy đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng hoạt động của các cơ quan lân cận và gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Tuyến tụy và những chức năng quan trọng đối với sức khỏe

Tuyến tụy là một cơ quan nhỏ nhưng giữ vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của cơ thể. Tuyến tụy đảm nhận hai nhóm chức năng chính: Điều hòa đường huyết (nội tiết) và hỗ trợ tiêu hóa (ngoại tiết).

Điều hòa đường huyết

Trong cơ thể, tuyến tụy đóng vai trò trung tâm trong việc kiểm soát nồng độ glucose trong máu. Các tế bào nằm trong đảo Langerhans của tuyến tụy tiết ra nhiều loại hormone, trong đó quan trọng nhất là insulin, glucagon và somatostatin.

• Insulin do tế bào beta tiết ra, có tác dụng làm giảm đường huyết bằng cách thúc đẩy sự hấp thu glucose vào tế bào, đồng thời hỗ trợ quá trình tổng hợp glycogen, protein và chất béo.
• Glucagon do tế bào alpha sản xuất, giúp tăng đường huyết khi cơ thể bị hạ đường huyết. Nó kích thích gan phân hủy glycogen thành glucose và giải phóng vào máu.
• Somatostatin do tế bào delta tiết ra, có vai trò điều hòa, ức chế sự tiết quá mức của insulin và glucagon, giúp duy trì cân bằng nội môi.

Nhờ sự phối hợp nhịp nhàng giữa các hormone này, tuyến tụy đảm bảo mức đường huyết luôn ổn định, đặc biệt trong những tình huống như sau bữa ăn, lúc đói hoặc khi cơ thể vận động mạnh.

Chức năng tiêu hóa

Ngoài chức năng nội tiết, tuyến tụy còn đóng vai trò quan trọng trong hệ tiêu hóa với chức năng ngoại tiết. Tuyến tụy tiết ra dịch tụy, mỗi ngày từ 1,5 - 3 lít, chứa bicarbonate và nhiều loại enzym tiêu hóa.

• Các enzym tiêu hóa protein: Trypsinogen, chymotrypsinogen… Khi được giải phóng vào tá tràng, chúng được kích hoạt thành trypsin, chymotrypsin để phân hủy protein thành các chuỗi axit amin nhỏ.
• Các enzym tiêu hóa chất béo: Lipase, phospholipase A2, cholesterol esterase… giúp phân giải lipid thành acid béo và glycerol.
• Các enzym tiêu hóa carbohydrate: Amylase, hỗ trợ phân giải tinh bột thành đường đơn dễ hấp thu.

Bicarbonate trong dịch tụy có tác dụng trung hòa axit dạ dày, tạo môi trường kiềm nhẹ trong tá tràng, nhờ đó các enzym hoạt động hiệu quả hơn. Quá trình tiết dịch tụy chịu ảnh hưởng bởi các hormone tiêu hóa như secretin, cholecystokinin và sự kích thích từ dây thần kinh phế vị.

Tuyến tụy vừa là “người điều phối” sự ổn định của đường huyết, vừa là “nhà máy sản xuất enzym” phục vụ tiêu hóa. Nhờ sự phối hợp nhịp nhàng này, cơ thể có thể hấp thu dinh dưỡng tối đa từ thức ăn và duy trì hoạt động sống một cách cân bằng.

Tuyến tụy tuy nhỏ bé nhưng có tầm ảnh hưởng to lớn đến sức khỏe con người. Việc duy trì một lối sống khoa học, ăn uống cân bằng và kiểm tra sức khỏe định kỳ sẽ giúp bảo vệ tuyến tụy hoạt động ổn định. Nhận biết sớm các vấn đề liên quan đến tuyến tụy và có hướng xử lý kịp thời không chỉ ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm mà còn góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.