Bệnh dại thể liệt là gì? Triệu chứng và mức độ nguy hiểm ra sao?

Trong khi bệnh dại thể điên cuồng thường được nhận biết nhanh nhờ các biểu hiện điển hình đặc trưng, thì bệnh dại thể liệt lại âm thầm tiến triển, dễ đánh lừa cả bệnh nhân lẫn nhân viên y tế. Thể bệnh này tuy không ồn ào nhưng không hề kém phần nguy hiểm. Hiểu đúng về bệnh dại thể liệt sẽ giúp bạn có thể phát hiện kịp thời và phòng ngừa, đặc biệt trong bối cảnh số ca mắc bệnh dại vẫn chưa được kiểm soát hoàn toàn tại nhiều khu vực.

Bệnh dại thể liệt là gì?

Bệnh dại thể liệt hay bệnh dại thể câm, là một dạng lâm sàng của bệnh dại ở người, chiếm khoảng 20% tổng số ca mắc. Không giống như thể điên cuồng với các triệu chứng thần kinh rầm rộ như kích động hay sợ nước, thể liệt diễn ra âm thầm, khởi phát bằng yếu cơ, liệt mềm và tiến triển đến liệt hô hấp, dẫn đến tử vong. Bệnh do virus dại (Rabies virus) gây ra, lây truyền chủ yếu qua vết cắn, cào hoặc tiếp xúc với nước bọt của động vật nhiễm bệnh, đặc biệt là chó, mèo hoặc động vật hoang dã như dơi, cáo.

Triệu chứng điển hình có thể bao gồm:

• Yếu cơ: Bắt đầu từ vùng gần vết cắn, sau đó lan dần ra các chi khác, gây liệt mềm.
• Không có triệu chứng kích động: Khác với thể điên cuồng, người bệnh không biểu hiện sợ nước, sợ gió hay hành vi hoảng loạn.
• Rối loạn hô hấp: Liệt cơ hô hấp là nguyên nhân chính gây tử vong, khiến người bệnh khó thở và ngừng thở.
• Tỉnh táo kéo dài: Người bệnh thường vẫn tỉnh táo trong phần lớn thời gian tiến triển bệnh, chỉ mất ý thức ở giai đoạn cuối.
• Nhầm lẫn với bệnh lý khác: Các triệu chứng dễ bị nhầm với viêm tủy sống, hội chứng Guillain-Barré hoặc các rối loạn thần kinh khác.

Bệnh dại thể liệt có tỷ lệ tử vong gần như 100% một khi xuất hiện triệu chứng. Không có phương pháp điều trị đặc hiệu nào có thể cứu sống bệnh nhân sau khi bệnh phát triển, vì vậy việc phòng ngừa và can thiệp sớm trở nên vô cùng quan trọng.

Vì sao bệnh dại thể liệt dễ bị bỏ sót và chẩn đoán muộn?

Bệnh dại thể liệt thường bị chẩn đoán muộn do các đặc điểm sau:

• Diễn biến âm thầm: Triệu chứng ban đầu như yếu cơ hoặc tê bì không đặc hiệu, dễ bị bỏ qua hoặc nhầm lẫn với các bệnh lý thần kinh khác như viêm tủy, hội chứng Guillain-Barré hoặc đột quỵ.
• Thiếu dấu hiệu cảnh báo điển hình: Khác với thể điên cuồng với các biểu hiện rõ ràng như sợ nước hay kích động, thể liệt không có những dấu hiệu cảnh báo rõ ràng khiến người bệnh và nhân viên y tế chủ quan.
• Vết cắn không rõ ràng: Vết cắn nhỏ, đã lành hoặc không được chú ý (đặc biệt từ động vật hoang dã như dơi) khiến người bệnh không liên hệ với nguy cơ bệnh dại.
• Thiếu nhận thức: Một số người không biết hoặc không nhớ mình từng bị động vật cắn, đặc biệt nếu phơi nhiễm xảy ra từ lâu, dẫn đến việc không tìm kiếm can thiệp y tế kịp thời.

Các giai đoạn tiến triển của bệnh dại thể liệt

Bệnh dại thể liệt tiến triển qua ba giai đoạn chính, với các biểu hiện ngày càng nghiêm trọng:

Giai đoạn ủ bệnh

Giai đoạn này kéo dài trung bình từ 1 - 3 tháng, nhưng có thể ngắn hơn (dưới 1 tuần) nếu vết cắn ở gần thần kinh trung ương như vùng đầu, cổ. Trong thời gian này, virus dại nhân lên trong cơ thể nhưng chưa xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, nên không có triệu chứng lâm sàng. Đây là giai đoạn lý tưởng để can thiệp bằng vắc xin phòng dại, vì sau khi triệu chứng xuất hiện, bệnh không thể chữa trị.

Giai đoạn khởi phát

Giai đoạn này kéo dài từ 2 - 10 ngày, khi virus bắt đầu tấn công hệ thần kinh ngoại biên và di chuyển về não và tủy sống. Các triệu chứng ban đầu bao gồm:

• Đau, ngứa, hoặc tê bì tại vị trí vết cắn.
• Mệt mỏi, sốt nhẹ, cảm giác khó chịu toàn thân.
• Yếu cơ nhẹ ở vùng gần vết cắn, có thể lan dần sang các chi khác.

Giai đoạn liệt

Đây là giai đoạn virus tấn công hệ thần kinh trung ương, gây tổn thương nghiêm trọng và dẫn đến tử vong. Các biểu hiện bao gồm:

• Liệt mềm lan dần từ chi bị ảnh hưởng đến toàn thân.
• Liệt cơ hô hấp, khiến người bệnh khó thở, cuối cùng ngừng thở.
• Rối loạn chức năng tự động như huyết áp không ổn định, nhịp tim bất thường.
• Người bệnh vẫn tỉnh táo trong phần lớn thời gian, chỉ mất ý thức ở giai đoạn cuối khi suy hô hấp xảy ra.

Tử vong thường xảy ra trong vòng 3 – 7 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng liệt, chủ yếu do suy hô hấp hoặc ngừng tim. Điều nguy hiểm là cảm giác “không nguy cấp” do bệnh nhân tỉnh táo kéo dài khiến gia đình và bệnh nhân chủ quan, không nhận ra mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Làm sao để phòng ngừa bệnh dại thể liệt một cách hiệu quả?

Bệnh dại thể liệt, dù hiếm gặp, nhưng có thể phòng ngừa hoàn toàn nếu thực hiện các biện pháp đúng cách và kịp thời. Dưới đây là những cách bảo vệ bản thân và cộng đồng:

Xử lý vết thương ngay sau khi bị cắn

• Rửa sạch vết thương: Ngay sau khi bị động vật cắn, cào hoặc liếm vào vết thương hở, rửa kỹ vết thương dưới vòi nước chảy với xà phòng trong ít nhất 15 phút. Điều này giúp loại bỏ phần lớn virus dại còn sót lại trên da.
• Sát trùng: Sử dụng cồn 70 độ, dung dịch povidine hoặc các chất sát trùng khác để làm sạch vết thương. Tránh đắp lá, thuốc dân gian hoặc băng kín vết thương, vì điều này có thể làm virus phát triển nhanh hơn.
• Đến cơ sở y tế ngay: Liên hệ bác sĩ hoặc đến trung tâm y tế gần nhất để được tư vấn tiêm vắc xin phòng dại. Trong trường hợp vết cắn sâu, gần đầu hoặc từ động vật nghi nhiễm bệnh, cần kết hợp tiêm huyết thanh kháng dại (RIG).

Quản lý vật nuôi

• Tiêm phòng định kỳ: Đưa chó, mèo và các vật nuôi khác đi tiêm vắc xin phòng dại mỗi năm một lần, kể cả những con ít ra ngoài. Đây là biện pháp hiệu quả nhất để ngăn chặn virus lây lan.
• Kiểm soát vật nuôi: Không thả rông chó, mèo, đặc biệt ở khu vực đông dân cư. Khi đưa vật nuôi ra ngoài, cần đeo rọ mõm và dây xích để tránh nguy cơ tấn công người.
• Báo cáo động vật bất thường: Nếu phát hiện chó, mèo có dấu hiệu hung dữ, chảy dãi hoặc hành vi bất thường, báo ngay cho cơ quan thú y để xử lý.

Tiêm vắc xin phòng dại

• Tiêm sau phơi nhiễm: Lịch tiêm vắc xin phòng dại thường gồm 4 – 5 mũi trong vòng 14 – 28 ngày, tùy theo phác đồ y tế. Việc tiêm phải bắt đầu sớm, lý tưởng là trong 24 giờ sau phơi nhiễm.
• Tiêm trước phơi nhiễm: Những người có nguy cơ cao (bác sĩ thú y, nhân viên cứu hộ động vật, du khách đến vùng có dịch dại) nên tiêm vắc xin phòng dại dự phòng để tăng khả năng bảo vệ.

Nâng cao nhận thức cộng đồng

• Tăng cường truyền thông về nguy cơ của bệnh dại, đặc biệt là thể liệt, để người dân không chủ quan với các vết cắn nhỏ hoặc vết thương đã lành.
• Khuyến khích cộng đồng báo cáo các trường hợp động vật nghi nhiễm bệnh để cơ quan chức năng xử lý kịp thời.

Tránh tiếp xúc với động vật hoang dã

• Không chạm vào hoặc trêu chọc động vật hoang dã như dơi, cáo, chó hoang. Sử dụng đồ bảo hộ (găng tay, quần áo dài) khi làm việc với động vật nghi nhiễm bệnh.
• Dạy trẻ em cách tránh tiếp xúc với động vật lạ và báo ngay cho người lớn nếu bị cắn hoặc cào.

Bệnh dại thể liệt tuy ít phổ biến hơn nhưng lại vô cùng nguy hiểm vì dễ bị bỏ sót do biểu hiện không rầm rộ. Khi đã xuất hiện triệu chứng, khả năng cứu chữa là gần như không có. Vì vậy, nhận biết sớm và chủ động tiêm phòng ngay sau phơi nhiễm là yếu tố then chốt để phòng ngừa bệnh hiệu quả.

Đừng để sự chủ quan khiến bạn rơi vào tình huống không thể cứu vãn. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện đang cung cấp dịch vụ tiêm phòng vắc xin phòng dại đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, cùng với đội ngũ y tế giàu kinh nghiệm và quy trình xử lý phơi nhiễm đúng chuẩn. Ngay khi bị chó/mèo cắn hoặc nghi ngờ tiếp xúc với động vật có nguy cơ, hãy đến ngay Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được tư vấn, xử lý và tiêm phòng kịp thời nhé!