Bệnh dại: Triệu chứng, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Tìm hiểu chung bệnh dại

Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Rabies lyssavirus gây ra. Bệnh chủ yếu lây từ nước bọt của động vật nhiễm bệnh sang người qua vết cắn. Virus này tấn công hệ thần kinh trung ương, gây ra các triệu chứng nghiêm trọng và thường dẫn đến tử vong sau khi các triệu chứng xuất hiện.

Tuy nhiên, bệnh dại ở người có thể phòng ngừa và điều trị dự phòng bằng vắc xin và huyết thanh kháng dại. Ở các nước đang phát triển, chó là loài có khả năng lây truyền bệnh dại cho người cao nhất.

Triệu chứng bệnh dại

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh dại

Triệu chứng của bệnh dại thường xuất hiện theo các giai đoạn sau khi nhiễm virus. Ban đầu, người bệnh có thể gặp các triệu chứng nhẹ như sốt, nhức đầu và cảm giác kiệt sức, kèm theo chán ăn và buồn nôn. Những dấu hiệu này cũng có thể bao gồm cảm giác đau hoặc tê tại nơi bị vết cắn và thường kéo dài từ 3 đến 4 ngày.

Sau đó, triệu chứng bắt đầu chuyển biến nghiêm trọng hơn khi các vấn đề liên quan đến hệ thần kinh bắt đầu xuất hiện, bao gồm sự kích động, lú lẫn, và lo lắng đi kèm với hiếu động thái quá. Người bệnh cũng có thể trải qua các hành vi bất thường, mất ngủ, chứng ảo giác, sợ nước, co giật cơ và cuối cùng là tê liệt.

Bệnh dại có hai dạng chính là thể cuồng và thể liệt:

• Thể Cuồng: Đây là dạng phổ biến nhất của bệnh dại, với các triệu chứng bao gồm sốt cao, đau đầu, cảm giác ngứa ran, châm chích hoặc bỏng rát tại vị trí bị cắn. Sau đó, khi virus tấn công hệ thần kinh trung ương, người bệnh có thể trải qua tình trạng viêm não và tủy sống, dẫn đến các biểu hiện như bồn chồn, lo lắng, sợ nước, sợ gió, ảo giác, lú lẫn, hành vi hung hăng, co thắt cơ bắp, khó thở, khó nuốt, tiết nhiều nước bọt, sủi bọt ở miệng, và cuối cùng là tê liệt, ngưng tim ngưng thở, tử vong.
• Thể Liệt: Chiếm khoảng 20% trường hợp bệnh dại, dạng này thường bị chẩn đoán nhầm do triệu chứng ít rõ ràng hơn. Người bệnh sẽ có dấu hiệu tê liệt cơ bắp, bắt đầu từ vị trí vết thương. Cơ bắp tê liệt dần dẫn đến hôn mê và cuối cùng là cái chết.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn đã tiếp xúc với chó, mèo, dơi hoặc bất kỳ động vật hoang dã nào, đặc biệt là nếu bị cắn hoặc cào, bạn nên rửa vết thương ngay lập tức dưới vòi nước và xà phòng trong 15 phút. Sau đó, tiếp tục rửa vết thương bằng cồn 45 - 70 độ, cồn i-ốt hoặc povidine. Sau khi sơ cứu, bạn nên đến ngay trung tâm tiêm chủng hoặc bệnh viện để được tiêm vắc xin hoặc huyết thanh kháng dại tùy theo từng trường hợp cụ thể.

Nguyên nhân gây bệnh dại

Bệnh dại gây ra do nhiễm virus dại (Rhabdovirus) thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus. Virus này lây lan qua nước bọt của động vật bị nhiễm. Động vật bị nhiễm có thể truyền virus bằng cách cắn một động vật khác hoặc cắn người.

Trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh dại có thể lây lan khi nước bọt nhiễm bệnh dính vào vết thương hở hoặc qua lớp niêm mạc ở miệng hoặc mắt. Ổ chứa của virus dại thường là động vật có vú. Bất kỳ loài động vật có vú nào cũng có thể mắc bệnh dại, kể cả người. Một số loài vật thường là tác nhân truyền bệnh có thể kể đến bao gồm: Dơi, dê, ngựa, trâu, bò, khỉ, gấu trúc, chồn hôi, cáo,…

Ở Việt Nam, động vật mang virus dại phổ biến nhất là chó (96-97%), tiếp đến là mèo, chuột, thỏ,…

Nguy cơ mắc bệnh dại

Những ai có nguy cơ mắc phải bệnh dại?

Những người có nguy cơ cao mắc bệnh dại là những người tiếp xúc với động vật có nguy cơ mang virus dại, đặc biệt là:

• Người sống ở khu vực nông thôn có nhiều động vật hoang dã.
• Khách du lịch đến các quốc gia đang phát triển.
• Những người thường xuyên cắm trại hoặc tiếp xúc với động vật hoang dã.
• Trẻ em dưới 15 tuổi.
• Bác sĩ thú y và nhân viên tiệm thú cưng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh dại

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh dại, bao gồm: Không được tiêm phòng vắc xin dại.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị bệnh dại

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh dại

Việc chẩn đoán virus dại ở người thường ít được thực hiện do khó khăn trong việc lấy mẫu và không có nhiều giá trị trong điều trị lâm sàng. Tuy nhiên, xét nghiệm chủ yếu được tiến hành trên các động vật nghi ngờ mắc dại đã cắn người. Các phương pháp xét nghiệm phổ biến bao gồm:

• Xét nghiệm mô bệnh học: Mẫu não của động vật nghi bị dại được kiểm tra để tìm tiểu thể Negri trong bào tương tế bào thần kinh, mặc dù có khoảng 10 - 15% trường hợp không phát hiện thấy tiểu thể này.
• Tìm kháng nguyên virus: Phương pháp miễn dịch huỳnh quang trực tiếp được sử dụng để tìm kháng nguyên virus dại trong tế bào thần kinh, đặc biệt ở sừng Ammon hoặc tiểu não. Đây là phương pháp hiệu quả nhất để chẩn đoán dại ở động vật.
• Phân lập virus: Virus được phân lập bằng cách tiêm chất nghiền từ não hoặc nước bọt của động vật nghi ngờ vào não chuột nhắt con, sau đó tìm kháng nguyên virus trong tế bào não của chuột. Virus cũng có thể được phân lập trong nuôi cấy tế bào.

Phương pháp điều trị bệnh dại hiệu quả

Hiện nay, không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh dại khi đã xuất hiện triệu chứng. Việc điều trị chỉ mang tính hỗ trợ, bao gồm an thần mạnh như ketamine hoặc midazolam, và các biện pháp giúp bệnh nhân cảm thấy thoải mái hơn. Tử vong thường xảy ra trong vòng 3 đến 10 ngày sau khi các triệu chứng bắt đầu.

Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP): PEP là biện pháp điều trị ngay sau khi bị phơi nhiễm với bệnh dại, nhằm ngăn chặn virus xâm nhập hệ thần kinh trung ương và gây tử vong. Quy trình PEP bao gồm:

• Rửa vết thương ngay lập tức: Rửa kỹ vết thương trong ít nhất 15 phút bằng xà phòng và nước, sau đó sát khuẩn bằng cồn 45 - 70 độ, cồn i-ốt hoặc povidone iodine để tiêu diệt virus tại chỗ.
• Tiêm vắc xin và kháng huyết thanh: Đến cơ sở y tế để tiêm ngừa vắc xin và kháng huyết thanh dại (nếu cần) càng sớm càng tốt.

Việc thực hiện PEP ngay sau khi tiếp xúc với virus dại có thể ngăn chặn sự khởi phát của các triệu chứng và giảm nguy cơ tử vong.

Lưu ý, các loại thuốc cần được sử dụng theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa bệnh dại

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh dại

Chế độ sinh hoạt:

Tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ dẫn của bác sĩ trong quá trình điều trị là yếu tố quan trọng hàng đầu.

Thực hiện các buổi thăm khám định kỳ để bác sĩ có thể theo dõi sát sao tình trạng bệnh, phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp nếu cần thiết.

Chế độ dinh dưỡng:

Đảm bảo cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng cho cơ thể nhằm duy trì trạng thái dinh dưỡng tối ưu. Một chế độ ăn cân đối, giàu vitamin và khoáng chất sẽ hỗ trợ hệ miễn dịch, giúp bệnh nhân chống lại bệnh tật và nâng cao hiệu quả điều trị.

Phương pháp phòng ngừa bệnh dại hiệu quả

Phương pháp phòng ngừa đặc hiệu:

Tiêm phòng dại là biện pháp chủ động và hiệu quả nhất để ngăn ngừa bệnh dại, một căn bệnh có tỷ lệ tử vong rất cao nếu không được điều trị kịp thời. Vắc xin phòng dại, được điều chế từ virus dại đã bất hoạt, giúp cơ thể phát triển kháng thể mà không gây ra bệnh, cung cấp khả năng bảo vệ vững chắc. Việc tiêm phòng có thể được thực hiện cả trước và sau khi có nguy cơ tiếp xúc với virus dại, tùy theo tình huống cụ thể.

Hiện nay, Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp các loại vắc xin dại phổ biến như:

• Abhayrab: Được sản xuất bởi Human Biological Institute, Ấn Độ, vắc xin này thích hợp cho cả người lớn và trẻ em trong việc phòng ngừa bệnh dại.
• Verorab: Được sản xuất bởi Sanofi Pasteur, Pháp, đây là loại vắc xin tế bào vero được sử dụng rộng rãi trong việc phòng ngừa trước và sau phơi nhiễm.
• Indirab: Sản xuất bởi Bharat Biotech International, Ấn Độ, là vắc xin dại bất hoạt, được chỉ định để phòng và điều trị sau khi phơi nhiễm với virus dại.

Để biết thêm thông tin chi tiết về lịch tiêm và quy trình đăng ký, bạn có thể liên hệ trực tiếp với Trung tâm Tiêm chủng Long Châu.

Phương pháp phòng ngừa không đặc hiệu:

Để phòng ngừa bệnh dại hiệu quả, bạn có thể áp dụng một số biện pháp sau:

• Nhận diện động vật bị dại: Động vật mắc bệnh dại thường có hành vi bất thường như kích động, hung dữ, yếu ớt, hoặc bị liệt. Chúng có thể không sợ người và có thể tấn công bất ngờ. Tránh tiếp xúc với động vật nghi ngờ mắc bệnh dại hoặc động vật hoang dã.
• Xử lý khi tiếp xúc với động vật bị dại: Nếu bạn tiếp xúc với động vật bị dại, bệnh dại ở người có thể được phòng ngừa hoàn toàn thông qua chăm sóc y tế kịp thời. Nếu bị cắn, trầy xước hoặc không chắc chắn, hãy rửa ngay vết thương dưới vòi nước sạch với xà phòng và sát khuẩn bằng cồn hoặc povidine. Sau đó, đến ngay cơ sở y tế để tiêm ngừa vắc xin dại và kháng huyết thanh dại.
• Tiêm phòng cho vật nuôi: Đảm bảo vật nuôi của bạn được tiêm phòng đầy đủ để ngăn ngừa bệnh dại.
• Giữ thú cưng trong nhà: Không để thú cưng đi lang thang bên ngoài để tránh tiếp xúc với động vật hoang dã hoặc động vật có nguy cơ mắc bệnh dại.