Viêm hạch mạc treo là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Viêm hạch mạc treo là tình trạng các hạch bạch huyết nằm trong lớp mạc treo, phần mô liên kết giữ ruột non cố định với thành bụng, bị viêm và sưng to. Những hạch này là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, thường có kích thước nhỏ bằng hạt đậu, và đóng vai trò nhận diện, tiêu diệt các tác nhân có hại như vi rút và vi khuẩn. Khi bị kích thích bởi nhiễm trùng, các hạch sẽ trở nên to hơn, mềm và gây đau.

Tình trạng này không phổ biến và phần lớn trường hợp có thể tự hồi phục mà không cần can thiệp phức tạp, do đó chưa có con số thống kê cụ thể về tỷ lệ mắc bệnh. Tuy nhiên, viêm hạch mạc treo dễ bị nhầm lẫn với viêm ruột thừa do có biểu hiện tương tự như đau bụng vùng hố chậu phải. Trong một khảo sát trên 70 trẻ được chẩn đoán nghi ngờ viêm ruột thừa, có khoảng 16% thực chất mắc viêm hạch mạc treo. Đa phần bệnh nhân là trẻ em hoặc thanh thiếu niên; người lớn mắc bệnh này khá hiếm.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm hạch mạc treo

Trong nhiều trường hợp, viêm hạch mạc treo khởi phát sau khi người bệnh mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp trên như cảm lạnh, viêm họng. Sau giai đoạn đầu này, các biểu hiện tại ổ bụng sẽ xuất hiện rõ hơn:

• Đau bụng vùng hố chậu phải (phía dưới, bên phải bụng): Cơn đau đến đột ngột, có thể gây nhầm lẫn với viêm ruột thừa do vị trí tương đồng.
• Sốt cao: Thường kèm theo ớn lạnh, vã mồ hôi.
• Buồn nôn và/hoặc nôn mửa: Biểu hiện thường gặp, đặc biệt là ở trẻ nhỏ.
• Rối loạn tiêu hóa: Bao gồm tiêu chảy hoặc táo bón, chán ăn, thay đổi thói quen đi đại tiện.

Tùy theo nguyên nhân và mức độ viêm, người bệnh còn có thể cảm thấy mệt mỏi kéo dài, ăn không ngon miệng, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân như tăng bạch cầu trong xét nghiệm máu.

Nếu không được thăm khám và chẩn đoán đúng, các triệu chứng này dễ bị bỏ qua hoặc nhầm với các bệnh lý ngoại khoa khác như viêm ruột thừa, viêm dạ dày.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm hạch mạc treo

Trong hầu hết các trường hợp, viêm hạch mạc treo là tình trạng lành tính và có thể tự khỏi mà không để lại di chứng. Tuy nhiên, nếu bệnh không được theo dõi hoặc xử trí đúng cách, đặc biệt trong những trường hợp nguyên nhân là nhiễm khuẩn nặng, một số biến chứng có thể phát sinh, bao gồm:

• Lây lan nhiễm trùng;
• Áp xe ổ bụng;
• Dễ nhầm với viêm ruột thừa;
• Tắc ruột;
• Biến chứng từ bệnh nền đi kèm.

Vì vậy, nếu người bệnh có dấu hiệu đau bụng kéo dài, sốt cao, mệt mỏi hoặc không đáp ứng điều trị thông thường, cần được thăm khám kỹ lưỡng và theo dõi sát sao để tránh biến chứng nguy hiểm.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Mặc dù viêm hạch mạc treo thường là bệnh lành tính và có thể tự khỏi, nhưng vẫn có những trường hợp cần được thăm khám y tế để phòng ngừa biến chứng nguy hiểm. Bạn nên đưa trẻ hoặc bản thân đi khám bác sĩ nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Đau bụng kéo dài hoặc tăng dần về mức độ, đặc biệt ở vùng bụng dưới bên phải, gây khó khăn trong sinh hoạt hoặc ăn uống.
• Sốt cao trên 38,5°C, không hạ sau khi dùng thuốc hạ sốt thông thường, kèm theo rét run hoặc vã mồ hôi nhiều.
• Nôn ói nhiều, tiêu chảy kéo dài, mất nước, cơ thể mệt lả hoặc có dấu hiệu suy kiệt.
• Có biểu hiện hoại tử ruột hoặc tắc ruột nghi ngờ, như chướng bụng, bí trung đại tiện, đau quặn từng cơn.
• Không phân biệt rõ với viêm ruột thừa hoặc các bệnh lý cấp cứu bụng khác - khi đó cần được siêu âm, chụp CT hoặc xét nghiệm chẩn đoán.

Viêm hạch mạc treo có thể bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau, chủ yếu liên quan đến nhiễm trùng hoặc các bệnh lý viêm trong ổ bụng:

Nhiễm khuẩn đường tiêu hóa

Một số vi khuẩn là thủ phạm chính gây ra tình trạng này, đặc biệt là Yersinia enterocolitica và Yersinia pseudotuberculosis - thường xuất hiện trong thực phẩm sống, sữa chưa tiệt trùng hoặc nước ô nhiễm. Ngoài ra, các vi khuẩn khác như Salmonella, E. coli, hoặc liên cầu khuẩn cũng có thể là nguyên nhân.

Nhiễm virus

Một số loại virus gây viêm dạ dày ruột như Rotavirus và Norovirus cũng có thể gây kích thích hệ miễn dịch, làm sưng viêm các hạch bạch huyết tại mạc treo ruột, từ đó dẫn đến viêm.

Các bệnh viêm trong ổ bụng

Viêm hạch mạc treo cũng có thể là hậu quả của những bệnh viêm khác như: Viêm ruột, viêm tụy, viêm túi mật, viêm túi thừa, hoặc viêm loét đại tràng. Những bệnh lý này gây phản ứng viêm lan tỏa, ảnh hưởng đến hệ bạch huyết quanh ruột.

Các nguyên nhân hiếm gặp

Ngoài các nguyên nhân phổ biến, viêm hạch mạc treo cũng có thể xuất hiện trong bối cảnh một số bệnh lý nghiêm trọng như:

• Ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa, hoặc ung thư tụy.
• U lympho.
• Nhiễm HIV hoặc các bệnh lý liên quan đến suy giảm miễn dịch.
• Rối loạn miễn dịch như lupus ban đỏ hệ thống hoặc viêm khớp dạng thấp.

Việc xác định chính xác nguyên nhân đóng vai trò quan trọng trong định hướng điều trị và phòng ngừa biến chứng hiệu quả.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm hạch mạc treo?

Viêm hạch mạc treo không phổ biến như các bệnh tiêu hóa khác, nhưng vẫn có một số nhóm đối tượng dễ mắc hơn do đặc điểm miễn dịch, môi trường sống hoặc thói quen sinh hoạt. Cụ thể:

• Trẻ em và thanh thiếu niên;
• Người từng mắc viêm đường ruột;
• Người suy giảm miễn dịch.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm hạch mạc treo

Viêm hạch mạc treo không phải là bệnh lý phổ biến ở người trưởng thành, nhưng có thể gặp ở một số đối tượng khi các yếu tố thuận lợi sau xuất hiện:

• Nhiễm khuẩn đường tiêu hoá;
• Miễn dịch suy yếu;
• Chế độ ăn không vệ sinh;
• Môi trường đông đúc;
• Bệnh lý tiêu hoá mãn tính.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm viêm hạch mạc treo

Để xác định chính xác bệnh viêm hạch mạc treo, bác sĩ sẽ kết hợp giữa khai thác triệu chứng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng như sau:

Khám bệnh và hỏi tiền sử

Bác sĩ sẽ tiến hành hỏi bệnh sử chi tiết: Thời điểm xuất hiện triệu chứng, tính chất cơn đau, các bệnh đã mắc gần đây (như nhiễm trùng hô hấp trên). Sau đó, sẽ khám bụng bằng tay để kiểm tra vùng đau, xác định vị trí cụ thể, mức độ đau và phát hiện dấu hiệu gợi ý khác như phản ứng thành bụng.

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm công thức máu (CBC) giúp kiểm tra sự hiện diện của nhiễm trùng thông qua chỉ số bạch cầu. Nếu bạch cầu tăng cao, điều này cho thấy cơ thể đang phản ứng với tình trạng viêm hoặc nhiễm khuẩn. Ngoài ra, xét nghiệm này còn hỗ trợ phân biệt nhiễm khuẩn và nhiễm virus.

Chẩn đoán hình ảnh

Các kỹ thuật hình ảnh rất quan trọng trong việc phân biệt viêm hạch mạc treo với các bệnh lý ngoại khoa cấp tính khác như viêm ruột thừa:

• Siêu âm bụng: Có thể phát hiện các hạch bạch huyết sưng to, tập trung quanh mạc treo ruột.
• Chụp CT scan hoặc MRI ổ bụng: Giúp đánh giá rõ ràng hơn về cấu trúc bên trong ổ bụng, mức độ tổn thương, và loại trừ những bệnh lý khác có triệu chứng tương tự.

Việc chẩn đoán chính xác đòi hỏi kết hợp nhiều phương pháp để đảm bảo bệnh nhân không bị chẩn đoán nhầm và có hướng xử trí phù hợp.

Điều trị viêm hạch mạc treo

Việc điều trị viêm hạch mạc treo thường phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Nếu tác nhân là vi khuẩn, bác sĩ có thể kê đơn kháng sinh phù hợp với mức độ nhiễm khuẩn. 

Ngoài ra, để kiểm soát triệu chứng, các thuốc hạ sốt và giảm đau như acetaminophen hoặc ibuprofen có thể được sử dụng nhằm giúp người bệnh cảm thấy dễ chịu hơn. 

Tuy nhiên, tuyệt đối không tự ý dùng thuốc mà không có chỉ định y khoa, đặc biệt khi điều trị cho trẻ nhỏ hoặc trẻ sơ sinh, nhằm tránh các rủi ro không mong muốn.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của viêm hạch mạc treo

Chế độ sinh hoạt

Người mắc viêm hạch mạc treo nên ưu tiên nghỉ ngơi nhiều hơn nhằm hỗ trợ quá trình phục hồi tự nhiên của cơ thể. Bổ sung đủ nước mỗi ngày là điều cần thiết, đặc biệt khi có sốt hoặc tiêu chảy, những yếu tố dễ gây mất nước. Trong trường hợp xuất hiện cơn đau bụng âm ỉ hay cảm giác khó chịu, có thể áp dụng biện pháp chườm ấm vùng bụng để làm dịu cảm giác đau và thư giãn cơ trơn ruột.

Chế độ dinh dưỡng

Một chế độ dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ cải thiện triệu chứng viêm hạch mạc treo. Người bệnh nên lựa chọn các món dễ tiêu hóa như cháo, súp hoặc phở để giảm áp lực lên hệ tiêu hóa. Khi nấu ăn, cần hạn chế sử dụng nhiều gia vị, đặc biệt là những loại có tính kích thích mạnh như muối hoặc ớt, vì chúng có thể khiến vùng viêm trở nên nghiêm trọng hơn.

Phòng ngừa viêm hạch mạc treo

Đặc hiệu

Phòng bệnh đặc hiệu viêm hạch mạc treo bằng vắc xin hiện chỉ khả thi đối với một số nguyên nhân nhất định, trong đó nổi bật là Rotavirus - tác nhân virus đường ruột có thể gây viêm hạch mạc treo sau nhiễm. Vắc xin Rotavirus được khuyến cáo cho trẻ dưới 6 tháng tuổi nhằm giảm nguy cơ mắc bệnh tiêu chảy cấp nặng, từ đó gián tiếp phòng ngừa tình trạng viêm hạch mạc treo do virus này gây ra. 

Việc tiêm chủng đúng lịch không chỉ giúp tạo miễn dịch đặc hiệu, mà còn góp phần hạn chế lây lan trong cộng đồng, đặc biệt ở nhóm trẻ em - đối tượng dễ mắc bệnh nhất.

Không đặc hiệu

Để giảm nguy cơ mắc viêm hạch mạc treo, mỗi người nên chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ sức khỏe như sau:

• Khám sức khỏe định kỳ 1 - 2 lần mỗi năm giúp phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn và xử lý kịp thời.
• Rửa tay đúng cách trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, hoặc khi tiếp xúc với thực phẩm sống và rác thải.
• Vệ sinh kỹ các dụng cụ nhà bếp trước và sau khi chế biến thực phẩm.
• Ưu tiên ăn các món đã được nấu chín, tránh sử dụng thức ăn sống hoặc không rõ nguồn gốc xuất xứ.
• Không uống nước chưa lọc hoặc sữa chưa qua tiệt trùng.
• Giữ gìn vệ sinh mũi, họng và răng miệng hàng ngày; nếu có dấu hiệu viêm họng cần điều trị triệt để để tránh lây lan vi khuẩn.

Viêm hạch mạc treo là tình trạng viêm các hạch bạch huyết ở ổ bụng, thường xảy ra ở trẻ em và dễ nhầm lẫn với viêm ruột thừa. Dù đa số trường hợp có thể tự hồi phục, người bệnh không nên chủ quan khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ. Chủ động thăm khám và chăm sóc đúng cách sẽ giúp giảm thiểu biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục.