Quai bị sưng ở đâu? Cách phát hiện sớm và xử trí an toàn

Quai bị là bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, thường gặp ở trẻ em và người lớn chưa tiêm vắc xin hoặc chưa có miễn dịch. Triệu chứng sưng là dấu hiệu đặc trưng, nhưng không phải ai cũng biết chính xác quai bị sưng ở đâu và khi nào cần đi khám. Việc nhận diện đúng vị trí sưng giúp phát hiện sớm bệnh, từ đó phòng tránh các biến chứng nguy hiểm như viêm tinh hoàn, viêm tụy hay viêm não.

Quai bị sưng ở đâu? Vị trí sưng đặc trưng nhất

Khi nghi ngờ bệnh nhân mắc quai bị, một trong những dấu hiệu lâm sàng quan trọng cần được lưu ý là tình trạng sưng. Việc xác định vị trí và đặc điểm sưng giúp hỗ trợ chẩn đoán và phân biệt với các nguyên nhân khác gây sưng vùng mặt và cổ.

Vị trí sưng điển hình

Trong hầu hết các trường hợp, quai bị gây sưng tại vùng tuyến mang tai - tuyến nước bọt lớn nằm ở phía trước và bên dưới dái tai. Tình trạng sưng có thể xảy ra ở một hoặc cả hai bên, làm vùng má và góc hàm phình to, dẫn đến khuôn mặt mất cân đối rõ rệt. Theo báo cáo của Centers for Disease Control and Prevention (CDC), có khoảng 70 - 80% bệnh nhân quai bị biểu hiện sưng tuyến mang tai. Đặc biệt, sưng thường xuất hiện hai bên nhưng không đồng thời; bên này sưng trước, sau đó 1 - 2 ngày bên còn lại mới bắt đầu sưng.

Đặc điểm của sưng

Sưng do quai bị có tính chất lan tỏa, không có ranh giới rõ rệt và gây đau khi ấn vào. Mức độ đau tăng lên khi người bệnh nhai, nuốt hoặc nói chuyện. Tình trạng sưng này thường xuất hiện sau 1 - 2 ngày với các triệu chứng toàn thân như sốt nhẹ, mệt mỏi, và có thể kéo dài từ 3 đến 7 ngày. Trong một số trường hợp, vùng da phủ lên tuyến mang tai có thể hơi đỏ, nhưng không kèm theo cảm giác nóng như trong viêm tuyến mang tai do vi khuẩn.

Phân biệt sưng do quai bị với các nguyên nhân khác

Tình trạng sưng trong bệnh quai bị đôi khi có thể bị nhầm lẫn với các nguyên nhân khác gây sưng ở vùng mặt và cổ. Việc phân biệt chính xác là cần thiết để định hướng chẩn đoán và xử trí phù hợp. Dưới đây là những đặc điểm giúp phân biệt sưng do quai bị với một số nguyên nhân thường gặp khác.

Sưng tuyến nước bọt do nguyên nhân khác

Trong các bệnh lý tuyến nước bọt, viêm do vi khuẩn và tắc ống tuyến (sỏi tuyến) là hai nguyên nhân phổ biến dễ nhầm lẫn với sưng do quai bị, nhưng chúng có những đặc điểm lâm sàng giúp phân biệt rõ ràng.

• Viêm tuyến nước bọt do vi khuẩn: Tình trạng sưng thường xuất hiện một bên, kèm đau dữ dội, vùng sưng đỏ, nóng rõ rệt và có thể xuất hiện mủ. Bệnh nhân thường sốt cao, khác với sưng lan tỏa và ít đỏ của quai bị.
• Tắc ống tuyến nước bọt (sỏi tuyến nước bọt): Sưng thường khu trú một bên, có thể sờ thấy viên sỏi hoặc một khối nhỏ trong tuyến. Đặc điểm đặc trưng là sưng giảm khi massage tuyến hoặc sau khi nước bọt tiết ra.

Sưng do hạch cổ

Bên cạnh bệnh lý tuyến nước bọt, các bệnh lý hạch vùng cổ cũng có thể gây sưng, nhưng đặc điểm vị trí và tính chất sưng sẽ giúp phân biệt với quai bị.

• Hạch viêm: Sưng có dạng khối tròn, chắc, di động, đau khi sờ. Vị trí hạch thường ở dưới hàm hoặc vùng cổ, không nằm ở tuyến mang tai như quai bị.
• Hạch lao: Sưng thường cứng, ít đau, có thể tiến triển thành rò mủ hoặc kèm theo sốt nhẹ về chiều. Vị trí sưng thấp hơn tuyến mang tai, giúp phân biệt với quai bị.

Sưng do nguyên nhân răng hàm mặt

Ngoài ra, các nguyên nhân răng hàm mặt, đặc biệt là áp xe răng, cũng có thể gây sưng vùng mặt, nhưng với đặc điểm lâm sàng khác biệt so với quai bị. Tình trạng sưng khu trú quanh vùng góc hàm hoặc dưới cằm, kèm đau răng, đau tăng khi nhai. Thường có điểm đau rõ rệt, khác với sưng lan tỏa, không ranh giới của quai bị. Bệnh nhân có thể kèm sốt.

Nguyên nhân khiến quai bị sưng tại vị trí này

Hiểu được lý do quai bị sưng ở đâu sẽ giúp bạn nắm rõ cơ chế của bệnh và cách phòng ngừa hiệu quả.

Virus tấn công tuyến mang tai

Tác nhân gây bệnh quai bị là mumps virus, một loại virus có ái tính đặc biệt với tuyến mang tai - một trong ba cặp tuyến nước bọt lớn của cơ thể. Virus xâm nhập chủ yếu qua niêm mạc miệng và họng, sau đó lan đến tuyến mang tai và gây viêm. Quá trình viêm này dẫn đến sưng to, đau và cảm giác khó chịu ở vùng góc hàm. Tuyến mang tai là cơ quan bị ảnh hưởng chủ yếu do vị trí dễ tiếp cận và khả năng nhân lên nhanh chóng của virus tại đây.

Ảnh hưởng đến các tuyến nước bọt khác

Mặc dù ít gặp hơn, mumps virus đôi khi có thể gây viêm các tuyến nước bọt khác như tuyến dưới hàm hoặc tuyến dưới lưỡi. Tỷ lệ này chỉ chiếm khoảng 5 - 10% trường hợp. Khi xảy ra, sưng có thể xuất hiện ở vùng dưới cằm hoặc dưới lưỡi, tuy nhiên vẫn không phổ biến bằng sưng tuyến mang tai.

Lây nhiễm qua đường hô hấp

Virus quai bị lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp thông qua giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus theo đường máu đến các tuyến nước bọt, đặc biệt là tuyến mang tai, gây nên tình trạng viêm và sưng đặc trưng của bệnh.

Biến chứng liên quan đến vị trí sưng khi bị quai bị

Tình trạng sưng do quai bị không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu người bệnh không được theo dõi và xử trí đúng cách. Dưới đây là những biến chứng thường gặp liên quan đến bệnh lý này.

Viêm tinh hoàn (ở nam giới)

Khoảng 20 - 30% nam giới trưởng thành mắc quai bị có thể phát triển viêm tinh hoàn, thường xuất hiện sau 4 - 7 ngày kể từ khi bắt đầu sưng tuyến mang tai. Bệnh nhân biểu hiện sưng đau tinh hoàn, sốt cao, mệt mỏi và khó chịu toàn thân. Nếu không được điều trị kịp thời, viêm tinh hoàn có thể làm giảm khả năng sinh sản.

Viêm buồng trứng (ở nữ giới)

Biến chứng này hiếm gặp hơn và thường xảy ra ở phụ nữ sau tuổi dậy thì. Người bệnh có thể xuất hiện đau vùng bụng dưới kèm sốt nhẹ. Mặc dù viêm buồng trứng do quai bị hiếm khi ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, tình trạng này vẫn cần được theo dõi để tránh diễn tiến nặng.

Viêm tụy

Viêm tụy do quai bị chiếm khoảng 4% trường hợp. Triệu chứng điển hình bao gồm đau bụng vùng thượng vị, buồn nôn và nôn. Tình trạng này thường xuất hiện sau khi triệu chứng sưng tuyến mang tai đã giảm.

Viêm não và màng não

Dù rất hiếm gặp, nhưng viêm não và viêm màng não là những biến chứng nghiêm trọng của quai bị. Bệnh nhân có thể biểu hiện nhức đầu dữ dội, buồn nôn, nôn, cứng gáy, thậm chí co giật. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, các biến chứng này có thể đe dọa tính mạng.

Khi nào vị trí sưng của quai bị cần đi khám ngay?

Quai bị sưng ở đâu đôi khi đi kèm các dấu hiệu bất thường, yêu cầu thăm khám y tế ngay lập tức. Bạn cần chú ý nếu gặp các triệu chứng sau:

• Sưng một bên kéo dài hơn 10 ngày: Có thể liên quan đến viêm tuyến nước bọt do nguyên nhân khác hoặc biến chứng.
• Sưng kèm đau bụng, đau tinh hoàn hoặc đau đầu dữ dội: Đây là dấu hiệu của viêm tinh hoàn, viêm buồng trứng hoặc viêm tụy.
• Sưng kèm sốt cao không hạ, nôn ói liên tục: Có thể liên quan đến nhiễm trùng toàn thân hoặc viêm tụy.
• Sưng kèm cứng gáy, co giật: Dấu hiệu của viêm não hoặc viêm màng não, cần cấp cứu ngay.

Nếu bạn gặp bất kỳ dấu hiệu nào trên, hãy đến cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu cách xử trí khi mắc quai bị.

Cách xử trí khi mắc quai bị

Việc chăm sóc và xử trí đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc làm giảm mức độ khó chịu do sưng và hạn chế nguy cơ biến chứng nguy hiểm ở người mắc quai bị.

Chăm sóc tại nhà:

• Nghỉ ngơi: Người bệnh nên hạn chế vận động mạnh và duy trì trạng thái thư giãn, giúp cơ thể tập trung chống lại virus.
• Chườm mát: Có thể đặt khăn mát hoặc túi lạnh lên vùng tuyến mang tai bị sưng để giảm đau và viêm. Lưu ý không chườm nóng vì nhiệt độ cao có thể làm tình trạng viêm trở nên nặng hơn.
• Uống đủ nước: Đảm bảo bổ sung đủ lượng nước mỗi ngày giúp cơ thể duy trì cân bằng dịch, giảm tình trạng khô miệng và hỗ trợ đào thải virus.

Chế độ ăn uống:

• Ưu tiên sử dụng các thực phẩm mềm, dễ nuốt như cháo, súp để tránh kích thích vùng sưng.
• Hạn chế các loại thực phẩm chua, cay vì có thể kích thích tuyến nước bọt tiết dịch nhiều hơn, làm tăng đau khi nhai hoặc nuốt.

Sử dụng thuốc và theo dõi biến chứng:

• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Có thể sử dụng các thuốc như paracetamol hoặc ibuprofen để giảm đau và sốt, tuy nhiên nên dùng theo chỉ định và liều lượng hướng dẫn của bác sĩ.
• Theo dõi biến chứng: Nếu người bệnh xuất hiện các dấu hiệu bất thường như đau tinh hoàn (ở nam giới), đau bụng dữ dội, đau đầu nặng, nôn ói, hoặc cứng gáy, cần đến cơ sở y tế để được thăm khám và xử trí kịp thời.

Quai bị thường gây sưng ở vùng tuyến mang tai, một hoặc hai bên, làm khuôn mặt biến dạng tạm thời. Việc nhận diện đúng vị trí sưng và các triệu chứng kèm theo giúp phát hiện bệnh sớm, tránh các biến chứng nguy hiểm như viêm tinh hoàn, viêm tụy hay viêm não. Nếu sưng kéo dài hoặc kèm các dấu hiệu bất thường như sốt cao, đau bụng, hoặc cứng gáy, cần đến cơ sở y tế ngay để được thăm khám và điều trị kịp thời. Tiêm vắc xin MMR là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa quai bị và bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Việc tiêm vắc xin phòng bệnh quai bị là biện pháp hiệu quả và an toàn nhất giúp bảo vệ sức khỏe, ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh cũng như các biến chứng nguy hiểm liên quan. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu là địa chỉ uy tín, chuyên cung cấp dịch vụ tiêm chủng chất lượng cao với quy trình hiện đại, đội ngũ nhân viên y tế giàu kinh nghiệm và nguồn vắc xin chính hãng, đảm bảo tiêu chuẩn an toàn. Đặc biệt, khi tiêm vắc xin tại Long Châu, khách hàng được tư vấn tận tình trước - trong - sau tiêm, cùng hệ thống cơ sở vật chất khang trang, tiện nghi và dịch vụ đặt lịch linh hoạt. Quý khách vui lòng liên hệ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua hotline miễn phí 18006928 để được hỗ trợ và đặt lịch hẹn nhanh chóng.