Nhịp thở trẻ sơ sinh: Những điều cha mẹ cần biết để theo dõi đúng cách

Nhịp thở trẻ sơ sinh là một trong những dấu hiệu sinh tồn quan trọng, phản ánh trực tiếp tình trạng sức khỏe và khả năng hô hấp của trẻ. Trong những ngày đầu đời, khi cơ thể bé vẫn đang dần thích nghi với môi trường bên ngoài bụng mẹ, việc theo dõi nhịp thở không chỉ giúp cha mẹ an tâm mà còn đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh lý tiềm ẩn. Vậy nhịp thở bình thường của trẻ sơ sinh là bao nhiêu? Khi nào cần lo lắng và đưa trẻ đi khám? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Nhịp thở bình thường của trẻ sơ sinh

Tần số nhịp thở của trẻ sơ sinh thay đổi tùy theo độ tuổi và mức độ phát triển của hệ hô hấp. Đối với trẻ sơ sinh đủ tháng (từ 0 đến 28 ngày tuổi), nhịp thở bình thường dao động từ 30 đến 60 lần mỗi phút. Trong khi đó, trẻ sinh non (dưới 37 tuần tuổi) có thể thở nhanh hơn, khoảng 40 đến 70 lần/phút do phổi chưa hoàn thiện hoàn toàn. Khi trẻ lớn dần, từ 1 tháng đến 1 tuổi, nhịp thở khi ngủ yên hoặc nghỉ ngơi sẽ giảm còn khoảng 30 đến 50 lần/phút. Tuy nhiên, nhịp thở có thể thay đổi tạm thời khi trẻ khóc, bú hoặc bị kích thích, nhưng thường sẽ ổn định lại khi trẻ bình tĩnh.

Nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến nhịp thở của trẻ sơ sinh, cả về mặt sinh lý lẫn môi trường xung quanh. Khi trẻ đang trong trạng thái hoảng sợ, đau hoặc kích động, cơ thể sẽ phản ứng bằng cách tăng nhịp thở. Ngược lại, trong giấc ngủ sâu, nhịp thở thường chậm lại, chỉ còn khoảng 25–40 lần/phút. Một số trẻ có thể thở nhanh hơn thoáng qua khi đầy bụng hoặc bú no do phản xạ sinh lý, nhưng nếu nhịp thở >60 lần/phút kéo dài, cần cho trẻ khám bệnh. Ngoài ra, yếu tố môi trường như không khí lạnh, khô hoặc ô nhiễm cũng có thể làm tăng tần suất thở của trẻ do đường hô hấp bị kích thích.

Để đo chính xác nhịp thở của trẻ, cha mẹ nên chọn thời điểm khi bé đang ngủ yên và không bị quấy rầy. Cách đơn giản là đặt tay nhẹ lên ngực hoặc bụng trẻ, quan sát và đếm số lần phồng lên trong vòng 60 giây. Việc đo nhịp thở không nên thực hiện khi trẻ đang khóc hoặc bú vì lúc này kết quả sẽ không phản ánh đúng nhịp thở sinh lý bình thường.

Các dấu hiệu bất thường trong nhịp thở trẻ sơ sinh

Việc phát hiện sớm các bất thường trong nhịp thở trẻ sơ sinh đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm như suy hô hấp, viêm phổi hoặc tình trạng thiếu oxy máu. Dưới đây là những dấu hiệu cảnh báo mà cha mẹ cần đặc biệt lưu ý:

• Thở nhanh bất thường: Khi trẻ thở liên tục trên 60 lần mỗi phút trong trạng thái nghỉ ngơi, đây là dấu hiệu cảnh báo bất thường. Tình trạng này có thể liên quan đến các bệnh lý như viêm phổi, nhiễm trùng hô hấp, hoặc rối loạn trao đổi khí. Thở nhanh kéo dài không nên bị xem nhẹ, đặc biệt nếu đi kèm với các biểu hiện như mệt mỏi, bú kém hoặc sốt.
• Thở rút lõm ngực: Nếu quan sát thấy vùng giữa ngực, dưới xương sườn hoặc hõm cổ của trẻ bị lõm vào theo từng nhịp thở, điều này cho thấy bé đang phải gắng sức để hít thở. Đây là một trong những biểu hiện điển hình của suy hô hấp cấp hoặc tắc nghẽn đường thở. Trẻ cần được thăm khám ngay để tránh tình trạng thiếu oxy kéo dài.
• Thở khò khè, rít: Trẻ sơ sinh có tiếng thở khò khè hoặc rít rõ rệt khi hít vào hoặc thở ra có thể đang gặp vấn đề ở đường hô hấp dưới. Đây là biểu hiện thường gặp trong các bệnh như viêm tiểu phế quản, hen suyễn, hoặc khi có dị vật gây cản trở lưu thông không khí trong đường thở.
• Tím tái: Biểu hiện tím ở môi, đầu ngón tay hoặc ngón chân là dấu hiệu rõ ràng cho thấy trẻ đang bị thiếu oxy máu. Đây là tình trạng cấp cứu y khoa, đòi hỏi can thiệp ngay lập tức để tránh nguy cơ tổn thương não hoặc các cơ quan quan trọng khác.
• Ngưng thở: Nếu trẻ ngưng thở kéo dài hơn 20 giây, đây là tình trạng cực kỳ nguy hiểm. Ngưng thở có thể liên quan đến hội chứng ngưng thở khi ngủ, rối loạn thần kinh, hoặc SIDS (hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh). Khi phát hiện tình huống này, cha mẹ cần lập tức đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất để được theo dõi và điều trị chuyên sâu.

Nguyên nhân khiến nhịp thở của trẻ sơ sinh bất thường

Có nhiều nguyên nhân khiến nhịp thở trẻ sơ sinh trở nên bất thường, bao gồm cả yếu tố sinh lý và bệnh lý. Việc phân biệt rõ nguyên nhân giúp cha mẹ theo dõi và xử lý phù hợp hơn khi thấy trẻ có biểu hiện khó thở.

• Trào ngược dạ dày – thực quản (GERD): Đây là nguyên nhân sinh lý thường gặp ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là những tháng đầu đời. Khi dịch axit trong dạ dày trào ngược lên thực quản, nó có thể gây kích ứng đường thở, khiến trẻ thở nhanh, ho hoặc phát ra tiếng khò khè sau khi bú. Tình trạng này thường đi kèm với biểu hiện ọc sữa, khó chịu hoặc giật mình khi ngủ.
• Thay đổi nhiệt độ môi trường: Cơ chế điều hòa thân nhiệt ở trẻ sơ sinh chưa hoàn thiện, vì vậy bé rất dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ xung quanh. Khi môi trường quá lạnh hoặc quá nóng, trẻ có thể phản ứng bằng cách tăng nhịp thở để giữ nhiệt hoặc điều chỉnh oxy. Nếu không được giữ ấm hoặc làm mát hợp lý, bé có nguy cơ gặp phải các rối loạn hô hấp tạm thời.
• Nhiễm trùng hô hấp: Các bệnh lý như viêm phổi, viêm thanh quản, hoặc cảm lạnh là nguyên nhân bệnh lý phổ biến gây khó thở ở trẻ. Những bệnh này thường đi kèm sốt, ho, bỏ bú và có thể dẫn đến suy hô hấp nếu không được điều trị kịp thời. Vi khuẩn hoặc virus gây viêm đường hô hấp sẽ khiến phế nang và đường dẫn khí bị tắc nghẽn, làm giảm hiệu quả trao đổi oxy.
• Bệnh tim bẩm sinh: Một số trẻ sơ sinh mắc dị tật tim bẩm sinh như thông liên thất, hẹp động mạch phổi hoặc hở van tim. Những bất thường này làm giảm lưu lượng máu giàu oxy đến các cơ quan, buộc cơ thể phải tăng nhịp thở để bù trừ lượng oxy thiếu hụt. Trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh thường có biểu hiện tím tái, thở nhanh kéo dài, chậm tăng cân và dễ mệt.
• Suy hô hấp sơ sinh: Đây là tình trạng thường xảy ra ở trẻ sinh non do phổi chưa sản xuất đủ chất surfactant – một chất giúp phế nang không bị xẹp khi thở ra. Thiếu surfactant làm phổi khó giãn nở, khiến trẻ phải thở gắng sức và dễ bị suy hô hấp. Trong nhiều trường hợp, trẻ cần hỗ trợ thở máy và theo dõi đặc biệt trong lồng ấp sơ sinh.

Khi nào cần khám bác sĩ và cách chăm sóc tại nhà

Khi nhịp thở của trẻ có dấu hiệu bất thường, cha mẹ cần theo dõi sát sao và nhanh chóng đưa bé đến cơ sở y tế nếu xuất hiện một trong những biểu hiện sau:

• Nhịp thở vượt quá 60 lần/phút liên tục mà không rõ nguyên nhân: Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ viêm phổi, nhiễm trùng hô hấp hoặc suy hô hấp. Nếu không được can thiệp kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến thiếu oxy máu nghiêm trọng.
• Trẻ thở rít, khò khè hoặc thở gắng sức, rút lõm ngực: Các biểu hiện này cho thấy trẻ đang phải nỗ lực hít thở, có thể do tắc nghẽn đường thở hoặc phổi hoạt động kém hiệu quả.
• Tím tái vùng môi, móng tay, đầu chi: Tím tái là dấu hiệu cho thấy lượng oxy trong máu của trẻ đang thấp bất thường, là tình trạng cần xử lý khẩn cấp.
• Ngưng thở trên 20 giây kèm lừ đừ, bú kém, mệt mỏi: Ngưng thở kéo dài có thể liên quan đến hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh hoặc các rối loạn thần kinh. Trẻ cần được cấp cứu ngay để đảm bảo an toàn tính mạng.

Bên cạnh việc phát hiện sớm và đưa trẻ đi khám kịp thời, cha mẹ cũng cần nắm rõ cách chăm sóc tại nhà để hỗ trợ hô hấp cho trẻ trong trường hợp nhẹ hoặc trong thời gian theo dõi:

• Giữ ấm và đảm bảo môi trường thông thoáng: Trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với nhiệt độ môi trường. Cần đảm bảo trẻ không bị lạnh đột ngột, phòng ngủ có độ ẩm phù hợp và tránh khói bụi, mùi hóa chất. Một môi trường trong lành sẽ giúp giảm kích thích đường thở và cải thiện khả năng hô hấp tự nhiên.
• Vệ sinh mũi họng đúng cách: Dùng nước muối sinh lý 0,9% để nhỏ và làm sạch mũi giúp trẻ dễ thở hơn, đặc biệt khi có dịch nhầy gây nghẹt mũi. Vệ sinh tay sạch sẽ trước và sau khi chăm sóc mũi họng cho bé để giảm nguy cơ lây nhiễm vi khuẩn, virus.
• Theo dõi nhịp thở sát sao mỗi ngày: Cha mẹ nên quan sát nhịp thở của trẻ lúc bé ngủ, bú hoặc có dấu hiệu sốt – ho. Việc ghi chú lại tần số thở và các dấu hiệu bất thường sẽ là thông tin quan trọng khi trao đổi với bác sĩ, hỗ trợ chẩn đoán chính xác hơn.

Nhịp thở trẻ sơ sinh là “chìa khóa” để phát hiện kịp thời các bất ổn trong sức khỏe hô hấp của trẻ sơ sinh. Bằng sự quan tâm đúng mức và kiến thức chăm sóc khoa học, cha mẹ có thể đồng hành cùng con trong những năm tháng đầu đời một cách an toàn và hiệu quả nhất. Hy vọng những thông tin từ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu đã giúp cha mẹ hiểu rõ hơn về nhịp thở trẻ sơ sinh, cách nhận biết các dấu hiệu bất thường và chăm sóc hô hấp cho bé đúng cách ngay từ những ngày đầu đời.