Cách nhận biết trẻ sơ sinh thở nhanh, nguyên nhân và cách phòng ngừa

Thở nhanh ở trẻ là một triệu chứng dễ gây lo lắng cho bố mẹ, vì nó có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ yếu tố sinh lý thông thường đến các bệnh lý nghiêm trọng. Nếu không được nhận diện và xử lý đúng, triệu chứng này có thể dẫn đến biến chứng về hô hấp hoặc ảnh hưởng sức khỏe toàn thân của bé. Vì thế, một hướng dẫn rõ ràng, dựa trên bằng chứng y khoa, là rất quan trọng để phụ huynh và người chăm sóc hiểu đúng, phản ứng đúng và không hoang mang.

Cách nhận biết trẻ sơ sinh thở nhanh 

Thở nhanh được xác định khi tần số hô hấp vượt quá mức bình thường cho độ tuổi của bé. Cụ thể, trẻ từ 0 – 2 tháng tuổi có tần số hô hấp bình thường dao động từ 30 – 60 nhịp/phút khi nghỉ ngơi. Nếu nhịp thở vượt quá 60 nhịp/phút trong thời gian dài, đặc biệt khi bé không khóc hoặc bú, được xem là thở nhanh. 

Để xác định trẻ thở nhanh, bố mẹ có thể thực hiện các bước sau:

• Đếm nhịp thở: Quan sát lồng ngực hoặc bụng của bé di chuyển lên xuống trong 1 phút khi bé nghỉ ngơi. Nếu không thể đếm đủ 1 phút, đếm trong 30 giây rồi nhân đôi.
• Dấu hiệu đi kèm cần chú ý: Lồng ngực co lõm; mũi phập phồng, thở bằng miệng, hoặc môi tím tái; khó thở rõ rệt khi bú hoặc khi nằm; trẻ có vẻ mệt mỏi, lơ mơ hoặc khó chịu hơn bình thường.
• Phân biệt thở nhanh sinh lý và bất thường: Thở nhanh sinh lý thường xảy ra tạm thời (sau khi khóc, bú no, hoặc vận động nhẹ) và giảm khi bé nghỉ ngơi. Thở nhanh bất thường kéo dài, không giảm, và thường kèm các dấu hiệu như xanh tái, co lõm ngực hoặc khó bú.

Nguyên nhân khiến trẻ thở nhanh 

Thở nhanh ở trẻ sơ sinh có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, từ những yếu tố sinh lý bình thường đến các bệnh lý nghiêm trọng. Hiểu rõ nguyên nhân giúp bố mẹ đánh giá được mức độ nghiêm trọng và hành động phù hợp.

Nguyên nhân sinh lý (bình thường)

Không phải lúc nào thở nhanh cũng là dấu hiệu nguy hiểm. Trong nhiều trường hợp, đây chỉ là phản ứng sinh lý tự nhiên của cơ thể trẻ và thường biến mất sau một thời gian ngắn:

• Sau khi bú, khóc hoặc vận động: Bé có thể thở nhanh tạm thời sau khi bú no, khóc to hoặc cử động nhiều. Đây là phản ứng tự nhiên và thường tự hết sau vài phút nghỉ ngơi.
• Thích nghi sau sinh: Trong vài giờ hoặc vài ngày đầu sau sinh, hệ hô hấp của trẻ sơ sinh cần thời gian để thích nghi với môi trường bên ngoài, dẫn đến nhịp thở nhanh hơn bình thường trong một số thời điểm.

Nguyên nhân bệnh lý phổ biến

Tuy nhiên, thở nhanh ở trẻ sơ sinh cũng có thể bắt nguồn từ những bệnh lý tiềm ẩn. Việc nhận biết sớm các nguyên nhân này rất quan trọng để kịp thời xử trí, tránh biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe của trẻ:

• Nhiễm trùng đường hô hấp: Đây là nhóm nguyên nhân phổ biến khiến trẻ thở nhanh. Trong đó, viêm phổi thường gặp ở trẻ non tháng hoặc suy giảm miễn dịch, còn viêm tiểu phế quản (do virus RSV) gây khó thở, thở nhanh kèm tiếng khò khè.
• Suy hô hấp sơ sinh: Thường gặp ở trẻ non tháng hoặc trẻ sinh ra từ thai kỳ có biến chứng, như hít phân su.
• Bệnh tim bẩm sinh: Nếu máu không được oxy hóa đầy đủ, trẻ có thể tăng nhịp thở để bù trừ, dẫn đến thở nhanh kéo dài.
• Sốt cao hoặc mất nước: Làm tăng nhu cầu trao đổi khí, khiến bé thở nhanh hơn.
• Các nguyên nhân hiếm gặp khác: Dị tật bẩm sinh đường thở (như hẹp khí quản), tràn khí màng phổi, hoặc bệnh lý chuyển hóa nặng.

Khi nào cần đưa trẻ đến bác sĩ và xử trí sơ bộ tại nhà?

Việc nhận biết khi nào thở nhanh ở trẻ sơ sinh là dấu hiệu nguy hiểm và biết cách xử trí ban đầu là yếu tố then chốt để bảo vệ bé.

Dấu hiệu nguy hiểm cần khám ngay

Bố mẹ cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu bé có một trong các dấu hiệu sau:

• Nhịp thở liên tục trên 60 – 70 nhịp/phút khi nghỉ ngơi, không giảm sau vài phút.
• Co lõm ngực rõ rệt (rút lõm giữa các xương sườn hoặc dưới xương ức).
• Môi, đầu ngón tay chân hoặc vùng quanh miệng tím tái, xanh.
• Bé không bú được, ngừng bú do khó thở hoặc bú ngắt quãng.
• Trẻ kiệt sức, lơ mơ, thờ ơ hoặc khó chịu bất thường.
• Tiếng rít khi thở, khàn tiếng hoặc khó thở rõ ràng.
• Trẻ sơ sinh non tháng hoặc có tiền sử bệnh lý hô hấp, tim mạch.

Xử trí sơ bộ tại nhà 

Trong khi chờ đưa bé đến bác sĩ hoặc nhận hướng dẫn y tế, bố mẹ có thể thực hiện các bước sau:

• Giữ bé ở tư thế thoáng: Đặt bé nằm ngửa hoặc hơi nâng đầu (khoảng 15 – 30 độ) để dễ thở hơn.
• Đảm bảo môi trường thoải mái: Cởi bớt quần áo nếu bé quá nóng, giữ phòng ấm nhưng thông thoáng, tránh luồng gió lạnh.
• Theo dõi sát sao: Ghi lại nhịp thở, màu sắc da, môi và các dấu hiệu đi kèm để cung cấp thông tin cho bác sĩ.
• Không tự ý dùng thuốc: Tránh sử dụng kháng sinh, thuốc làm loãng đờm hoặc thuốc hỗ trợ hô hấp nếu không có chỉ định y tế.
• Cung cấp oxy (nếu được hướng dẫn): Nếu gia đình có thiết bị oxy và đã được nhân viên y tế hướng dẫn, sử dụng theo chỉ dẫn.

Phòng ngừa và chăm sóc hỗ trợ cho trẻ sơ sinh 

Để giảm nguy cơ thở nhanh do các nguyên nhân bệnh lý và hỗ trợ bé khỏe mạnh hơn, bố mẹ có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Vệ sinh hô hấp: Tránh khói thuốc lá thụ động, giữ nhà cửa sạch sẽ, hạn chế tiếp xúc với bụi hoặc chất gây dị ứng.
• Tiêm chủng đúng lịch: Các vắc xin như vắc xin Hib, vắc xin phế cầu và vắc xin cúm giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.
• Cho bú sữa mẹ: Sữa mẹ tăng cường hệ miễn dịch, giúp bé chống lại các bệnh nhiễm trùng như viêm phổi hoặc viêm tiểu phế quản.
• Giữ ấm hợp lý: Tránh để bé bị lạnh, đặc biệt trong mùa đông, nhưng không quấn quá kín gây bí thở.
• Dinh dưỡng đầy đủ: Đảm bảo bé được bú đủ, nếu đã cai sữa thì bổ sung nước hoặc dinh dưỡng theo hướng dẫn bác sĩ.
• Theo dõi định kỳ: Kiểm tra sức khỏe, cân nặng và tình trạng hô hấp của bé thường xuyên để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.
• Giáo dục phụ huynh: Tìm hiểu về các dấu hiệu cảnh báo sớm, như thở nhanh kèm co lõm ngực, để không trì hoãn việc đưa bé đi khám.

Trẻ sơ sinh thở nhanh có thể là một phản ứng sinh lý bình thường, nhưng cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Bố mẹ cần biết cách nhận biết đúng, phân biệt giữa thở nhanh sinh lý và bất thường, đồng thời nắm được các bước xử trí sơ bộ trong khi chờ hỗ trợ y tế. Việc phòng ngừa thông qua vệ sinh hô hấp, tiêm chủng đúng lịch, cho bú sữa mẹ và theo dõi sức khỏe định kỳ sẽ giúp giảm nguy cơ bệnh lý hô hấp ở trẻ. Nếu bé có các dấu hiệu nguy hiểm như thở nhanh kéo dài, co lõm ngực, tím tái hoặc khó bú, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế chuyên khoa nhi ngay lập tức để được đánh giá và điều trị kịp thời. Với sự cẩn thận và hiểu biết, bố mẹ có thể bảo vệ bé khỏi những rủi ro không đáng có.

Việc tiêm chủng giờ đây không còn là nỗi lo với sự hỗ trợ từ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu. Bạn có thể dễ dàng đặt lịch, được nhắc hẹn đúng giờ và tư vấn chi tiết từng loại vắc xin. Đội ngũ nhân viên y tế tận tâm sẽ đồng hành cùng bạn trong suốt quá trình. Hãy chủ động lên lịch tiêm để bảo vệ sức khỏe một cách thuận tiện và an toàn.