Nhiễm trùng đường hô hấp trên: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Nhiễm trùng đường hô hấp trên là nhóm bệnh lý thường gặp ở cả trẻ em và người lớn, đặc biệt trong mùa lạnh và khi thời tiết thay đổi. Tuy hầu hết trường hợp đều nhẹ nhưng nếu không điều trị đúng cách, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm hơn như viêm xoang, viêm tai giữa hoặc viêm phổi. Bài viết này cung cấp thông tin y khoa chi tiết về nhiễm trùng hô hấp trên, từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến cách điều trị và phòng ngừa để từ đó giúp bạn chủ động chăm sóc sức khỏe hô hấp một cách an toàn.

Tổng quan về nhiễm trùng hô hấp trên

Nhiễm trùng đường hô hấp trên là tình trạng viêm nhiễm xảy ra ở các bộ phận thuộc đường hô hấp phía trên bao gồm mũi, hầu, họng, thanh quản và xoang. Đây là một trong những bệnh lý phổ biến nhất trên thế giới, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi do hệ miễn dịch còn non yếu hoặc suy giảm. Bệnh thường lây lan nhanh qua đường hô hấp, chẳng hạn như qua giọt bắn khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc gần trong môi trường kém thông thoáng.

Nhiễm trùng hô hấp trên được chia thành hai loại chính là nhiễm trùng đường hô hấp trên cấp và nhiễm trùng đường hô hấp trên mạn tính. Vậy nhiễm trùng đường hô hấp trên cấp là gì? Nhiễm trùng đường hô hấp trên mạn tính là gì?

Nhiễm trùng hô hấp trên cấp tính:

• Xuất hiện đột ngột, kéo dài trong thời gian ngắn (thường 5 - 7 ngày).
• Nguyên nhân chủ yếu là virus với các bệnh điển hình như cảm lạnh thông thường, viêm họng cấp, viêm thanh quản hoặc viêm mũi cấp.
• Triệu chứng thường tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách.

Nhiễm trùng hô hấp trên mạn tính:

• Kéo dài trên 4 tuần hoặc tái phát nhiều lần trong năm.
• Thường gặp ở người có cơ địa dị ứng, viêm xoang mạn hoặc tiếp xúc lâu dài với các yếu tố kích ứng như khói bụi, ô nhiễm không khí.
• Cần điều trị chuyên sâu và quản lý bệnh lý nền.

Nguyên nhân gây bệnh

Nguyên nhân gây nhiễm trùng đường hô hấp trên chủ yếu là do các tác nhân sau:

Virus (chiếm >90%):

• Rhinovirus: Gây cảm lạnh thông thường, phổ biến nhất.
• Coronavirus: Bao gồm các chủng gây cảm lạnh thông thường (không phải SARS-CoV-2).
• Adenovirus, Parainfluenza và virus cúm (influenza A, B): Gây viêm họng, viêm thanh quản hoặc các triệu chứng nặng hơn.

Vi khuẩn (ít gặp hơn):

• Streptococcus pyogenes (liên cầu khuẩn nhóm A): Thường gây viêm họng mủ kèm sốt cao và sưng amidan.
• Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis: Gây viêm xoang hoặc viêm họng ở một số trường hợp.

Nấm và ký sinh trùng: Hiếm gặp, chỉ xuất hiện ở người suy giảm miễn dịch nghiêm trọng, chẳng hạn như bệnh nhân HIV/AIDS hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc nhiễm trùng hô hấp trên bao gồm:

• Độ tuổi: Trẻ em dưới 5 tuổi và người trên 65 tuổi dễ mắc bệnh do hệ miễn dịch yếu.
• Bệnh nền hoặc miễn dịch suy giảm: Người mắc hen suyễn, COPD, tiểu đường, ung thư hoặc HIV/AIDS có nguy cơ cao hơn.
• Môi trường sống: Không khí ô nhiễm, khói thuốc lá, sống trong không gian đông đúc hoặc sử dụng điều hòa liên tục làm tăng khả năng lây nhiễm.
• Thời tiết: Mùa đông, thời điểm giao mùa hoặc thay đổi độ ẩm đột ngột tạo điều kiện cho virus và vi khuẩn phát triển.
• Chế độ sinh hoạt: Thiếu ngủ, căng thẳng kéo dài hoặc ăn uống thiếu chất làm suy giảm sức đề kháng.

Triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp trên thường gặp

Nhiễm trùng đường hô hấp trên thường gây ra triệu chứng với mức độ khác nhau tùy thuộc vào tác nhân gây bệnh và thể trạng người bệnh. Dưới đây là một số triệu chứng nhiễm trùng đường hô hấp trên, bạn đọc có thể tham khảo:

• Ho: Ho khan hoặc ho có đờm nhẹ, thường xuất hiện ở giai đoạn đầu.
• Đau họng, rát họng: Cảm giác khó chịu khi nuốt, đặc biệt trong viêm họng cấp.
• Nghẹt mũi, chảy nước mũi: Nước mũi trong (do virus) hoặc đục (do vi khuẩn).
• Sốt nhẹ: Nhiệt độ từ 37.5 - 38.5°C kèm mệt mỏi, chán ăn.
• Khàn tiếng: Thường gặp trong viêm thanh quản.
• Đau đầu, đau cơ: Cảm giác nhức mỏi toàn thân, đặc biệt khi nhiễm virus cúm.

Ở trẻ nhỏ, triệu chứng có thể nghiêm trọng hơn, bao gồm:

• Quấy khóc, khó chịu, bỏ bú hoặc ăn kém.
• Sốt cao (>38.5°C) đôi khi kèm co giật do sốt.
• Viêm tai giữa hoặc viêm xoang là biến chứng thường gặp.

Triệu chứng thường kéo dài từ 3 - 7 ngày. Nếu kéo dài trên 7 ngày hoặc có dấu hiệu nặng hơn, người bệnh cần đi khám để đánh giá nguy cơ biến chứng.

Nhiễm trùng đường hô hấp trên có nguy hiểm không?

Nhiễm trùng đường hô hấp trên có nguy hiểm không? Phần lớn các trường hợp nhiễm trùng hô hấp trên là lành tính và tự khỏi trong vòng 5 - 7 ngày nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nhiễm trùng đường hô hấp trên có thể trở nên nguy hiểm trong các trường hợp:

Biến chứng:

• Viêm tai giữa: Thường gặp ở trẻ em do viêm mũi lan đến tai.
• Viêm xoang: Gây đau mặt, nhức đầu hoặc sốt kéo dài.
• Viêm phổi: Hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh nền.

Nhóm nguy cơ cao:

• Người có bệnh nền như hen suyễn, COPD, suy tim hoặc tiểu đường.
• Trẻ dưới 2 tuổi và người trên 65 tuổi do hệ miễn dịch yếu.
• Bệnh nhân suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, hóa trị liệu).

Điều trị và phòng ngừa nhiễm trùng hô hấp trên

Điều trị

Hầu hết các trường hợp nhiễm trùng hô hấp trên là do virus nên điều trị nhiễm trùng hô hấp trên chủ yếu tập trung vào điều trị triệu chứng và nâng cao sức đề kháng:

Điều trị triệu chứng:

• Nghỉ ngơi: Ngủ đủ giấc, tránh vận động mạnh để cơ thể phục hồi.
• Bù nước: Uống nhiều nước lọc, nước trái cây hoặc dung dịch oresol để tránh mất nước, đặc biệt khi sốt hoặc chảy nước mũi.
• Thuốc hạ sốt: Sử dụng paracetamol (10 - 15mg/kg/lần cho trẻ em, 500 - 1000mg/lần cho người lớn) khi sốt trên 38.5°C.
• Thuốc giảm ho: Siro ho thảo dược hoặc thuốc giảm ho theo chỉ định bác sĩ.
• Xịt mũi, rửa mũi: Dùng nước muối sinh lý (0.9%) để làm sạch mũi, giảm nghẹt mũi.

Không tự ý dùng kháng sinh:

• Kháng sinh chỉ hiệu quả khi nhiễm vi khuẩn (như viêm họng do liên cầu khuẩn). Việc lạm dụng kháng sinh có thể gây kháng thuốc và tác dụng phụ không cần thiết.
• Bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng thuốc kháng sinh.

Phòng ngừa

Phòng ngừa nhiễm trùng hô hấp trên là cách hiệu quả để giảm nguy cơ mắc bệnh và lây lan. Các biện pháp phòng nhiễm trùng hô hấp trên bao gồm:

Vệ sinh cá nhân:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, đặc biệt sau khi ra ngoài hoặc tiếp xúc với người bệnh.
• Đeo khẩu trang ở nơi đông người hoặc môi trường ô nhiễm.

Giữ ấm và bảo vệ đường thở:

• Sử dụng khăn quàng hoặc khẩu trang khi ra ngoài vào sáng sớm hoặc tối muộn.
• Tránh uống nước lạnh hoặc tiếp xúc đột ngột với không khí lạnh.

Tăng cường sức đề kháng:

• Ăn uống đủ chất, bổ sung vitamin C, kẽm qua trái cây, rau xanh.
• Ngủ đủ giấc (7 - 8 giờ/ngày), vận động đều đặn để cải thiện hệ miễn dịch.

Tiêm vắc xin: Tiêm vắc xin cúm mùa và vắc xin phế cầu định kỳ giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng hô hấp do virus cúm và phế cầu khuẩn.

Hạn chế tiếp xúc với tác nhân gây nhiễm trùng hô hấp:

• Tránh tiếp xúc gần với người đang mắc cảm lạnh hoặc bệnh hô hấp.
• Giữ môi trường sống thông thoáng, tránh khói bụi và khói thuốc lá.

Nhiễm trùng đường hô hấp trên là nhóm bệnh phổ biến, dễ lây lan nhưng có thể kiểm soát tốt nếu người bệnh hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo và áp dụng các biện pháp điều trị đúng cách. Phần lớn trường hợp là lành tính nhưng không nên chủ quan, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi hoặc những người có bệnh nền. Việc chủ động phòng ngừa thông qua vệ sinh cá nhân, tăng cường sức đề kháng và tiêm vắc xin cúm mùa, vắc xin phế cầu là chìa khóa để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng. Hãy bảo vệ sức khỏe đường hô hấp ngay từ hôm nay bằng những hành động đơn giản nhưng hiệu quả!