Miễn dịch đặc hiệu là gì? Cơ chế nhận diện và ghi nhớ của hệ miễn dịch con người

Cơ thể con người luôn phải đối mặt với vô số vi khuẩn, virus và các yếu tố gây bệnh khác. Để bảo vệ bản thân, hệ miễn dịch phát triển hai cơ chế chính: Miễn dịch không đặc hiệu và miễn dịch đặc hiệu. Nếu như miễn dịch không đặc hiệu hoạt động như một hàng rào bảo vệ chung, thì miễn dịch đặc hiệu lại có khả năng nhận diện và tiêu diệt tác nhân gây bệnh một cách chính xác. Vậy miễn dịch đặc hiệu là gì? Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Miễn dịch đặc hiệu là gì?

Miễn dịch đặc hiệu là gì? Miễn dịch đặc hiệu (hay miễn dịch thu được) là một nhánh của hệ thống miễn dịch, được phát triển sau khi cơ thể tiếp xúc với kháng nguyên lạ. Đây là loại miễn dịch có khả năng nhận diện và đáp ứng đặc hiệu với từng kháng nguyên, đồng thời có khả năng ghi nhớ để phản ứng nhanh hơn trong những lần tiếp xúc sau.

Đặc điểm chính của miễn dịch đặc hiệu:

• Tính đặc hiệu: Đáp ứng miễn dịch được điều chỉnh riêng cho từng kháng nguyên.

• Tính học hỏi và thích nghi: Hệ miễn dịch có thể học cách nhận diện và đối phó với các tác nhân gây bệnh mới.

• Tính ghi nhớ: Khi đã gặp một kháng nguyên trước đó, cơ thể có khả năng ghi nhớ và phản ứng nhanh hơn trong những lần tiếp theo.

Các thành phần chính của miễn dịch đặc hiệu là tế bào lympho (gồm tế bào lympho T và tế bào lympho B). Ngoài ra, còn có những thành phần hỗ trợ khác như tế bào dạng sợi, cytokine, hệ thống bổ thể. Miễn dịch đặc hiệu giúp cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh hiệu quả hơn sau lần tiếp xúc đầu tiên, là cơ sở cho cơ chế miễn dịch sau nhiễm bệnh và tiêm chủng.

Tế bào lympho T và vai trò trong hệ miễn dịch

Sau khi tìm hiểu miễn dịch đặc hiệu là gì, cần hiểu rõ hơn về vai trò của tế bào lympho. Tế bào lympho đóng vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch bằng cách giúp cơ thể nhận diện và ghi nhớ các tác nhân gây hại, bao gồm vi khuẩn và vi-rút. Những tế bào này di chuyển trong máu và hệ bạch huyết, sẵn sàng xâm nhập vào mô khi cần thiết để chống lại mầm bệnh.

Hệ miễn dịch có khả năng ghi nhớ các kháng nguyên nhờ vào sự hình thành của các tế bào nhớ sau lần tiếp xúc đầu tiên với một tác nhân gây bệnh. Những tế bào này có thể tồn tại trong nhiều năm, thậm chí hàng thập kỷ. Nhờ đó, khi cơ thể gặp lại cùng một kháng nguyên, phản ứng miễn dịch sẽ diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn. Đây cũng chính là cơ chế giúp con người chỉ mắc các bệnh như thủy đậu hoặc sởi một lần trong đời và là cơ sở cho việc tiêm chủng để tạo miễn dịch bền vững.

Tế bào lympho bao gồm hai nhóm chính: Tế bào T và tế bào B. Hai loại tế bào này phối hợp chặt chẽ với nhau để nhận diện, tiêu diệt tác nhân xâm nhập và bảo vệ cơ thể. Trong đó, tế bào T có nguồn gốc từ tủy xương nhưng trưởng thành trong tuyến ức. Tại đây, chúng học cách phân biệt giữa các thành phần của cơ thể và các tác nhân ngoại lai để tránh tấn công nhầm vào mô khỏe mạnh. Những tế bào T trưởng thành sau đó được lưu trữ tại các cơ quan bạch huyết như hạch bạch huyết, lá lách, amidan và mảng Peyer ở ruột non. Khi nhận diện được một tế bào bị nhiễm bệnh hoặc bất thường, chúng sẽ được kích hoạt và phản ứng để loại bỏ mối nguy hại.

Tế bào T cần sự hỗ trợ từ các tế bào miễn dịch khác để nhận diện kháng nguyên. Những tế bào này sẽ xử lý và trình diện kháng nguyên từ mầm bệnh cho tế bào T. Sau đó, tế bào T nhân lên và biệt hóa thành nhiều loại khác nhau, mỗi loại có một nhiệm vụ cụ thể:

• Tế bào T gây độc: Nhận diện và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư bằng cách phá vỡ màng tế bào của chúng.

• Tế bào T hỗ trợ: Giúp kích hoạt tế bào B sản xuất kháng thể, đồng thời hỗ trợ các tế bào miễn dịch khác trong việc tiêu diệt mầm bệnh.

• Tế bào T điều hòa (ức chế): Giữ vai trò kiểm soát, giúp hệ miễn dịch không phản ứng quá mức để ngăn ngừa các phản ứng miễn dịch không mong muốn.

Ngoài ra, một số tế bào T sẽ phát triển thành tế bào nhớ, giúp hệ miễn dịch phản ứng mạnh mẽ hơn nếu gặp lại cùng một kháng nguyên trong tương lai. Tuy nhiên, đôi khi hệ thống này có thể bị rối loạn, khiến tế bào T tấn công nhầm vào các mô khỏe mạnh của cơ thể, dẫn đến các bệnh tự miễn.

Tế bào lympho B và kháng thể

Tế bào B được tạo ra trong tủy xương và có nhiệm vụ sản xuất kháng thể. Trên bề mặt của chúng có các thụ thể đặc biệt giúp nhận diện và gắn kết với kháng nguyên. Khi phát hiện một kháng nguyên lạ, tế bào B sẽ được kích hoạt và chuyển hóa thành hai loại chính:

• Tế bào plasma: Sản xuất kháng thể để vô hiệu hóa hoặc đánh dấu kháng nguyên cho các tế bào miễn dịch khác tiêu diệt.

• Tế bào B nhớ: Lưu trữ thông tin về kháng nguyên để cơ thể có thể phản ứng nhanh hơn trong những lần tiếp xúc sau.

Phản ứng miễn dịch của tế bào B gồm hai giai đoạn:

• Đáp ứng miễn dịch nguyên phát: Xảy ra khi cơ thể lần đầu gặp một kháng nguyên. Tế bào B cần thời gian để sản xuất kháng thể đặc hiệu, do đó phản ứng diễn ra chậm.

• Đáp ứng miễn dịch thứ cấp: Khi gặp lại cùng một kháng nguyên, tế bào B nhớ sẽ phản ứng ngay lập tức, tạo ra một lượng lớn kháng thể, giúp hệ miễn dịch loại bỏ tác nhân gây bệnh nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Kháng thể do tế bào B sản xuất có năm loại chính, mỗi loại có chức năng riêng trong việc bảo vệ cơ thể:

• IgM: Xuất hiện đầu tiên khi nhiễm bệnh, giúp kích hoạt hệ thống miễn dịch.

• IgG: Phổ biến nhất trong máu, cung cấp khả năng miễn dịch dài hạn và có thể truyền từ mẹ sang thai nhi.

• IgA: Tập trung ở các bề mặt niêm mạc như đường hô hấp và tiêu hóa, giúp bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân xâm nhập.

• IgE: Liên quan đến phản ứng dị ứng và chống lại ký sinh trùng.

• IgD: Góp phần vào sự phát triển của tế bào B.

Hệ miễn dịch đặc hiệu là một hệ thống phức tạp và tinh vi, giúp cơ thể nhận diện, ghi nhớ và chống lại tác nhân gây bệnh một cách hiệu quả. Tế bào lympho, bao gồm tế bào T và tế bào B, giữ vai trò cốt lõi trong cơ chế bảo vệ này. Nhờ vào khả năng ghi nhớ kháng nguyên, cơ thể có thể phản ứng nhanh hơn và mạnh mẽ hơn khi tái nhiễm, tạo ra miễn dịch lâu dài. Đây cũng là nguyên lý quan trọng trong tiêm chủng, giúp phòng ngừa nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Bài viết trên đã giải đáp câu hỏi: “Miễn dịch đặc hiệu là gì?”. Miễn dịch đặc hiệu là một cơ chế phòng vệ quan trọng, giúp cơ thể chống lại bệnh tật bằng cách nhận diện và tiêu diệt chính xác từng loại tác nhân gây bệnh. Không chỉ mang tính chọn lọc cao, hệ miễn dịch đặc hiệu còn có khả năng ghi nhớ, giúp cơ thể đáp ứng nhanh hơn khi tái nhiễm. Nhờ đó, con người có thể duy trì sức khỏe và phòng ngừa nhiều bệnh nguy hiểm thông qua cơ chế miễn dịch tự nhiên hoặc vắc xin.

Tiêm vắc xin đầy đủ không chỉ giúp bạn tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mà còn góp phần tạo nên một cộng đồng khỏe mạnh. Đặt lịch tiêm chủng tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu nhanh chóng qua hotline 1800 6928 để bảo vệ sức khỏe bản thân, gia đình và cộng đồng.