Miễn dịch không đặc hiệu là gì? Cơ chế phòng vệ của miễn dịch không đặc hiệu được kích hoạt bởi nhiễm trùng

Mỗi ngày, cơ thể chúng ta phải đối mặt với vô số vi khuẩn, virus và các tác nhân gây hại từ môi trường. Tuy nhiên, nhờ vào hệ thống miễn dịch không đặc hiệu, nhiều mối nguy hiểm đã bị loại bỏ ngay trước khi chúng kịp gây hại. Vậy miễn dịch không đặc hiệu là gì và vì sao nó lại quan trọng đối với sức khỏe con người? Hãy cùng Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu về miễn dịch không đặc hiệu thông qua bài viết dưới đây.

Miễn dịch không đặc hiệu là gì?

Miễn dịch không đặc hiệu là gì? Miễn dịch không đặc hiệu, còn được gọi là miễn dịch bẩm sinh, là tuyến phòng thủ đầu tiên của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh. Đây là một hệ thống bảo vệ hoạt động một cách tự nhiên, không phụ thuộc vào loại vi sinh vật xâm nhập và không cần có sự ghi nhớ kháng nguyên như miễn dịch đặc hiệu.

Cơ chế miễn dịch không đặc hiệu giúp cơ thể chống lại sự xâm nhập và phát triển của vi khuẩn, virus cũng như các vi sinh vật có hại khác. Nó bao gồm các hàng rào vật lý (như da, niêm mạc), hàng rào hóa học (như enzyme, pH axit ở dạ dày) và các phản ứng sinh học (như sốt, viêm, interferon và thực bào). Một số cơ chế này tồn tại sẵn trong cơ thể mà không cần có sự hiện diện của tác nhân gây bệnh, trong khi một số khác chỉ được kích hoạt khi có sự xâm nhập của vi sinh vật.

Dù virus có thể sử dụng nhiều cách thức khác nhau để né tránh hệ thống miễn dịch, như sao chép bên trong tế bào hoặc hợp nhất với tế bào để tránh bị kháng thể trung hòa, nhưng chúng vẫn chịu ảnh hưởng bởi các phản ứng miễn dịch không đặc hiệu như sốt, viêm và interferon. Những phản ứng này làm thay đổi môi trường nội bào, khiến virus khó nhân lên và lây lan.

Miễn dịch không đặc hiệu đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát số lượng vi sinh vật trong giai đoạn đầu của nhiễm trùng, đồng thời hỗ trợ kích hoạt hệ miễn dịch đặc hiệu để tạo ra phản ứng mạnh mẽ hơn. Nhờ vào sự phối hợp giữa hai hệ thống miễn dịch này, cơ thể có thể chống lại và phục hồi sau các bệnh truyền nhiễm một cách hiệu quả.

Cơ chế phòng vệ trước khi nhiễm trùng của miễn dịch không đặc hiệu

Sau khi biết miễn dịch không đặc hiệu là gì, chúng ta sẽ quan tâm đến các cơ chế bảo vệ của loại miễn dịch này. Trước khi một tác nhân gây bệnh xâm nhập vào cơ thể, hệ miễn dịch không đặc hiệu đã triển khai nhiều cơ chế phòng vệ để ngăn chặn sự nhiễm trùng. Những cơ chế này bao gồm rào cản giải phẫu, các chất ức chế không đặc hiệu và hoạt động của các tế bào thực bào.

Rào cản vật lý

Rào cản giải phẫu là lớp phòng thủ đầu tiên giúp ngăn chặn sự xâm nhập và lây lan của tác nhân gây bệnh, bao gồm:

• Bề mặt cơ thể: Lớp tế bào chết của biểu bì cùng với các tế bào sống không có thụ thể virus giúp ngăn chặn vi khuẩn, virus bám vào và xâm nhập. Tuy nhiên, rào cản này có thể bị phá vỡ do vết thương, động vật cắn (virus dại) hoặc côn trùng đốt.

• Bề mặt niêm mạc: Lớp chất nhầy đóng vai trò như một rào cản vật lý, giữ lại các hạt lạ và đẩy chúng ra ngoài. Chất nhầy còn chứa nhiều chất ức chế không đặc hiệu giúp ngăn tác nhân gây bệnh bám vào tế bào. Tuy nhiên, nếu số lượng tác nhân đủ lớn, chúng có thể vượt qua rào cản này và gây nhiễm trùng.

• Bên trong cơ thể: Một số rào cản khác như hàng rào máu não giúp ngăn chặn vi sinh vật xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương. Tuy nhiên, một số virus có thể lợi dụng các tế bào bạch cầu để vượt qua rào cản này.

Chất ức chế không đặc hiệu

Cơ thể có nhiều chất ức chế virus tự nhiên trong các dịch và mô. Những chất này có thể ngăn virus bám vào tế bào, vô hiệu hóa trực tiếp và ức chế sự sao chép của virus. Ví dụ, trong đường tiêu hóa, axit dạ dày, muối mật và enzyme có thể phá hủy nhiều loại virus. Một số chất ức chế như interferon cũng có khả năng ngăn chặn sự nhân lên của virus. Tuy nhiên, nếu lượng virus xâm nhập quá lớn, các chất ức chế này có thể không đủ để ngăn chặn nhiễm trùng.

Thực bào

Thực bào là quá trình các tế bào miễn dịch, đặc biệt là đại thực bào và bạch cầu hạt, tiêu diệt tác nhân gây bệnh bằng cách nuốt và phân hủy chúng. Tuy nhiên, virus có những chiến lược để né tránh hoặc thậm chí lợi dụng tế bào thực bào. Dù vậy, đại thực bào vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát nhiễm trùng. Chúng có thể sản xuất các cytokine như interferon và interleukin, giúp tăng cường phản ứng miễn dịch, kích hoạt các tế bào tiêu diệt tự nhiên (NK) và gây sốt để ức chế sự nhân lên của tác nhân gây bệnh.

Cơ chế phòng vệ của miễn dịch không đặc hiệu được kích hoạt bởi nhiễm trùng

Sốt

Nhiệt độ cơ thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của vi sinh vật. Khi bị nhiễm tác nhân gây bệnh, cơ thể có thể tự gây sốt nhờ các chất trung gian như interleukin-1, interleukin-6, interferon và prostaglandin E2. Khi nhiệt độ tăng từ 37°C lên 38°C, sự nhân lên của vi sinh vật gây bệnh bị giảm đáng kể. Một số nghiên cứu cho thấy sốt giúp giảm tỷ lệ tử vong ở động vật nhiễm virus, trong khi việc hạ sốt nhân tạo có thể làm bệnh nặng hơn.

Nhiều loại tác nhân chỉ phát triển tốt trong môi trường có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ sốt. Ví dụ, virus gây cúm thông thường sinh sôi tốt ở 33 - 34°C (nhiệt độ trong khoang mũi), nhưng bị ức chế khi nhiệt độ tăng lên 37°C. Điều này giải thích tại sao viêm mũi có thể giúp ngăn chặn sự lan rộng của virus cúm.

Việc sử dụng thuốc hạ sốt cần được cân nhắc, vì một số nghiên cứu cho thấy chúng có thể làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Phản ứng viêm

Viêm là phản ứng miễn dịch quan trọng khi có tổn thương tế bào. Nó bao gồm các thay đổi như:

• Tăng nhiệt độ tại chỗ.

• Giảm oxy trong mô bị viêm.

• Thay đổi môi trường hóa học, khiến vi sinh vật khó nhân lên.

Khi viêm xảy ra, vùng bị nhiễm sẽ có nhiều bạch cầu tập trung, làm tăng quá trình chuyển hóa và gây ra hiện tượng thiếu oxy cục bộ. Điều này làm giảm năng lượng sẵn có cho tác nhân gây bệnh, đồng thời tạo ra môi trường axit hơn, gây ức chế quá trình sao chép của virus.

Một số nghiên cứu cho thấy, nếu sử dụng thuốc chống viêm (như corticosteroid), mức độ nghiêm trọng của bệnh có thể tăng lên. Do đó, cần thận trọng khi sử dụng các thuốc này trong điều trị nhiễm virus.

Bài viết trên đã giải đáp thắc mắc: “Miễn dịch không đặc hiệu là gì?”. Miễn dịch không đặc hiệu là tuyến phòng thủ tự nhiên giúp bảo vệ cơ thể trước các tác nhân gây bệnh một cách nhanh chóng và hiệu quả. Dù không có tính ghi nhớ và đặc hiệu như miễn dịch thu được, nhưng nhờ vào hàng rào bảo vệ, cơ thể vẫn duy trì được sự bảo vệ liên tục. Hiểu rõ về miễn dịch không đặc hiệu không chỉ giúp chúng ta trân trọng hơn khả năng tự bảo vệ của cơ thể mà còn góp phần nâng cao nhận thức về việc giữ gìn sức khỏe.

Hãy chủ động bảo vệ bản thân, gia đình và cộng đồng bằng việc tiêm chủng đầy đủ. Vắc xin không chỉ giúp ngăn ngừa nhiều bệnh nguy hiểm mà còn là chìa khóa để xây dựng một hệ miễn dịch khỏe mạnh. Tiêm chủng ngay hôm nay tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, đặt lịch nhanh chóng qua hotline 1800 6928 để sống khỏe mạnh và an toàn hơn.