Đau rát họng: Nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa hiệu quả

Theo thống kê từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đau rát họng là một trong những triệu chứng hàng đầu của các bệnh lý đường hô hấp trên, ảnh hưởng đến 10 - 30% dân số toàn cầu mỗi năm. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện về đau rát họng, từ nguyên nhân, cách điều trị đến biện pháp phòng ngừa lâu dài, giúp bạn chăm sóc sức khỏe hiệu quả.

Tổng quan về tình trạng đau rát họng

Đau rát họng là tình trạng niêm mạc họng bị kích ứng, viêm hoặc tổn thương, gây cảm giác bỏng rát, ngứa hoặc đau nhói khi nuốt, nói chuyện hoặc thậm chí khi thở qua miệng. Đây không phải là một bệnh lý độc lập mà là triệu chứng của nhiều tình trạng sức khỏe, từ viêm họng cấp, cảm lạnh, viêm amidan đến các vấn đề như trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hoặc kích ứng từ môi trường.

Dấu hiệu đặc trưng của đau rát họng có thể kể đến như:

• Cảm giác nóng rát, đau nhói ở cổ họng, đặc biệt khi nuốt nước bọt.
• Có thể kèm theo ho khan, sốt nhẹ, khàn tiếng hoặc sưng hạch vùng cổ.
• Triệu chứng xuất hiện đơn lẻ hoặc đi kèm các bệnh lý hô hấp khác.

Mặc dù thường gặp song nếu không được xử lý đúng cách, đau rát họng có thể tiến triển thành viêm họng mạn tính, viêm thanh quản hoặc các biến chứng nghiêm trọng hơn.

Nguyên nhân gây đau rát họng

Nguyên nhân gây đau rát họng có thể kể đến như:

Nhiễm virus

Virus là nguyên nhân chiếm hơn 80% các trường hợp đau rát họng bao gồm virus cảm cúm, rhinovirus, adenovirus hoặc thậm chí SARS-CoV-2 (gây COVID-19). Các triệu chứng thường đi kèm bao gồm sổ mũi, ho, sốt nhẹ và mệt mỏi. Tình trạng này thường tự giới hạn sau 3 - 7 ngày nếu được nghỉ ngơi và chăm sóc hợp lý.

Nhiễm vi khuẩn

Vi khuẩn, đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes), gây viêm họng mủ hoặc viêm amidan cấp dẫn đến đau rát họng nghiêm trọng. Theo CDC, viêm họng do liên cầu khuẩn chiếm khoảng 10 - 15% các ca đau họng ở người lớn. Nếu không điều trị đúng cách, có thể dẫn đến biến chứng như viêm khớp, thấp tim hoặc tổn thương thận.

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

Acid từ dạ dày trào ngược lên vùng hầu họng có thể gây kích ứng niêm mạc, dẫn đến đau rát kéo dài, đặc biệt vào buổi sáng hoặc sau bữa ăn no. Người bị GERD thường cảm thấy nóng rát ở cổ họng kèm theo vị chua miệng hoặc cảm giác vướng họng.

Dị ứng và tác nhân môi trường

Khói bụi, khói thuốc, hóa chất tẩy rửa hoặc không khí lạnh, khô hanh đều có thể kích ứng niêm mạc họng. Người bị viêm mũi dị ứng, hen suyễn hoặc sống ở khu vực ô nhiễm thường dễ bị đau rát họng hơn.

Khô họng do lối sống

Nói to, hét lớn, uống ít nước, thở bằng miệng hoặc sống trong môi trường điều hòa khô hanh có thể làm khô niêm mạc họng, gây cảm giác rát và dễ dẫn đến viêm nhiễm.

Chẩn đoán và điều trị đau rát họng

Ngay khi nhận thấy tình trạng đau rát họng kèm theo các biểu hiện bất thường, bạn cần đến gặp bác sĩ để thăm khám, xác định nguyên nhân và có hướng điều trị phù hợp nếu cần.

Chẩn đoán

Để xác định nguyên nhân đau rát họng, bác sĩ thường thực hiện các bước sau:

• Khai thác triệu chứng lâm sàng: Đau khi nuốt, ho, sốt, mệt mỏi hoặc các dấu hiệu kèm theo như sổ mũi, khàn tiếng.
• Khám họng: Sử dụng đèn chiếu sáng để quan sát tình trạng sưng đỏ, mủ trắng hoặc mảng bám ở amidan.
• Xét nghiệm nhanh liên cầu khuẩn: Áp dụng khi nghi ngờ viêm họng do vi khuẩn.
• Nội soi thanh quản: Được chỉ định nếu triệu chứng kéo dài hoặc nghi ngờ bệnh lý nghiêm trọng như u thanh quản, ung thư vòm họng.

Chẩn đoán phân biệt: Quan trọng để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng như ung thư vòm họng hoặc u thanh quản, đặc biệt nếu đau rát họng kéo dài hơn 2 tuần kèm theo nuốt nghẹn, khàn tiếng dai dẳng hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân.

Điều trị 

Điều trị tình trạng đau rát họng sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân, tình trạng bệnh và sức khỏe tổng quát của người bệnh. 

Đối với những trường hợp nhẹ, đau rát họng do virus, bạn có thể áp dụng một số phương pháp đơn giản dưới đây:

• Súc miệng bằng nước muối ấm: Pha ½ muỗng cà phê muối tinh khiết trong 200ml nước ấm (khoảng 40°C), súc miệng 2 - 3 lần/ngày để làm sạch vi khuẩn, giảm viêm và dịu đau. Nước muối sinh lý NaCl 0,9% cũng là lựa chọn an toàn.
• Uống nhiều nước ấm: Nước ấm giúp làm dịu niêm mạc họng, loãng đờm và giảm kích ứng. Trà gừng, mật ong hoặc trà hoa cúc chứa các hợp chất kháng viêm tự nhiên, hỗ trợ giảm đau hiệu quả.
• Nghỉ ngơi và giữ ấm: Hạn chế nói to, hét lớn hoặc tiếp xúc với gió lạnh. Giữ ấm vùng cổ bằng khăn quàng, đặc biệt khi ngủ.
• Dùng viên ngậm hoặc xịt họng thảo dược: Các sản phẩm chứa bạc hà, gừng, mật ong giúp giảm đau tức thì và hỗ trợ kháng khuẩn nhẹ. Sử dụng 1 - 2 viên ngậm mỗi 3 - 4 giờ, không quá 8 viên/ngày.
• Xông hơi với tinh dầu: Nhỏ 3 - 5 giọt tinh dầu bạc hà, khuynh diệp hoặc sả vào 1 lít nước sôi, trùm khăn và hít hơi nước trong 10 - 15 phút, 1 - 2 lần/ngày để thông mũi họng.

Trong trường hợp đau rát họng do vi khuẩn, bạn cần điều trị theo chỉ định y tế:

• Thuốc kháng sinh theo chỉ định: Nếu được chẩn đoán viêm họng do liên cầu khuẩn, bác sĩ có thể kê kháng sinh như amoxicillin hoặc erythromycin. Tuyệt đối không tự ý dùng kháng sinh tại nhà.
• Thuốc giảm đau, hạ sốt: Paracetamol hoặc ibuprofen giúp giảm đau và sốt, nhưng cần tuân thủ liều lượng bác sĩ hướng dẫn.
• Khám chuyên khoa: Nếu triệu chứng không cải thiện sau 5 - 7 ngày, bạn nên đến bác sĩ tai mũi họng để kiểm tra chuyên sâu.

Phòng ngừa đau rát họng

Để hạn chế tái phát đau rát họng, bạn có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa sau:

Tăng cường sức đề kháng

Hệ miễn dịch khỏe mạnh giúp chống lại các tác nhân gây đau họng. Theo khuyến cáo của các chuyên gia dinh dưỡng, bạn nên:

• Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, ổi), kẽm (hạt óc chó, hải sản) và rau xanh để tăng cường hệ miễn dịch.
• Duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh: Ngủ đủ 7 - 8 tiếng mỗi đêm, tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, yoga để cải thiện sức khỏe tổng thể.

Bảo vệ đường hô hấp

Các biện pháp sau giúp giảm nguy cơ kích ứng hoặc lây nhiễm:

• Đeo khẩu trang khi ra ngoài, đặc biệt ở nơi đông người hoặc khu vực ô nhiễm.
• Tránh tiếp xúc gần với người đang mắc bệnh hô hấp cấp như cúm, COVID-19.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, tránh đưa tay lên mắt, mũi, miệng.

Giữ ấm và vệ sinh vùng họng

Thực hiện các thói quen dưới đây sẽ giúp bảo vệ niêm mạc họng:

• Súc miệng bằng nước muối loãng mỗi ngày để làm sạch họng.
• Tránh uống nước lạnh, thực phẩm cay nóng hoặc đồ uống có ga, vì chúng có thể gây kích ứng thêm.
• Không hút thuốc và hạn chế tiếp xúc với khói thuốc.

Tiêm phòng và khám định kỳ

Các biện pháp như tiêm vắc xin cúm và thăm khám sức khỏe định kỳ cũng là biện pháp hữu hiệu giúp hỗ trợ phòng ngừa đau rát họng:

• Tiêm vắc xin cúm hàng năm để giảm nguy cơ mắc cúm – một nguyên nhân phổ biến gây đau rát họng.
• Khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt nếu bạn có tiền sử viêm họng tái phát hoặc GERD.

Trên đây là toàn bộ những thông tin cơ bản về tình trạng đau rát họng mà Tiêm chủng Long Châu đã tổng hợp để chia sẻ đến quý độc giả. Có thể thấy rằng, đau rát họng là triệu chứng thường gặp nhưng có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý tiềm ẩn. Do đó, chủ động phòng ngừa và chăm sóc vùng họng đúng cách là giải pháp lâu dài để bảo vệ sức khỏe đường hô hấp của bạn và gia đình. Cảm ơn bạn đã dành thời gian dõi theo bài viết sức khỏe hôm nay.