Đại tràng kích thích: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả

Hội chứng đại tràng kích thích là một trong những rối loạn tiêu hóa mãn tính phổ biến, đặc biệt ở người trưởng thành. Dù không gây tổn thương thực thể hay nguy hiểm đến tính mạng, nhưng bệnh khiến người mắc thường xuyên đối mặt với tình trạng đau bụng, rối loạn đại tiện và khó chịu kéo dài. Việc hiểu rõ về đại tràng kích thích là điều cần thiết để kịp thời nhận biết triệu chứng, chủ động phòng ngừa và có hướng điều trị hiệu quả, cải thiện chất lượng sống.

Đại tràng kích thích là gì? 

Đại tràng kích thích hay còn gọi là hội chứng ruột kích thích (IBS - Irritable Bowel Syndrome), là một rối loạn chức năng tiêu hóa thường gặp, không gây tổn thương thực thể đến mô ruột. Bệnh đặc trưng bởi các cơn đau bụng, chủ yếu ở vùng bụng dưới, đi kèm rối loạn thói quen đại tiện như tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ cả hai dạng. Các biểu hiện có thể kéo dài liên tục hoặc dao động theo từng thời điểm, ảnh hưởng đến chất lượng sống.

Điểm khác biệt của hội chứng này là nó không làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý nặng như viêm loét hay ung thư đại tràng. Thay vào đó, đây là một tình trạng mãn tính có thể kiểm soát được bằng điều chỉnh chế độ ăn, tâm lý và dùng thuốc theo chỉ định. Dựa vào đặc điểm phân trong những ngày có triệu chứng, IBS được phân loại thành ba nhóm chính là:

• Thể táo bón (IBS-C);
• Thể tiêu chảy (IBS-D);
• Thể hỗn hợp (IBS-M). 

Theo các chuyên gia, có khoảng 10 - 15% người trưởng thành mắc phải hội chứng này và đây cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất khiến bệnh nhân đến khám chuyên khoa tiêu hóa.

Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh đại tràng kích thích

Đại tràng kích thích là một trong những hội chứng tiêu hóa mạn tính phổ biến hiện nay, thường gặp ở người trẻ và người chịu nhiều áp lực trong cuộc sống. Mặc dù không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng bệnh có thể kéo dài dai dẳng và ảnh hưởng đáng kể đến sinh hoạt hàng ngày. Việc nhận biết sớm các triệu chứng và hiểu rõ nguyên nhân gây ra đại tràng kích thích sẽ giúp người bệnh chủ động hơn trong việc điều trị và kiểm soát tình trạng này hiệu quả. Dưới đây là nguyên nhân và triệu chứng của bệnh đại tràng kích thích: 

Nguyên nhân

Cho đến nay, nguyên nhân chính xác gây ra đại tràng kích thích vẫn chưa được xác định rõ. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu xếp bệnh vào nhóm rối loạn chức năng trục não - ruột, tức là sự phối hợp bất thường giữa hệ thần kinh trung ương và đường tiêu hóa.

Một số yếu tố được cho là có thể góp phần vào sự hình thành hội chứng này bao gồm: 

• Sự thay đổi cấu trúc hoặc số lượng vi khuẩn đường ruột ở người mắc IBS;
• Các đợt nhiễm trùng tiêu hóa nghiêm trọng trước đó;
• Tình trạng không dung nạp hoặc nhạy cảm với một số loại thực phẩm;
• Ảnh hưởng từ các sang chấn tâm lý nặng nề trong thời thơ ấu như lạm dụng thể chất, tinh thần hoặc tình dục. 

Những yếu tố này có thể kết hợp làm rối loạn chức năng ruột, dẫn đến sự xuất hiện và tái phát của các triệu chứng IBS.

Triệu chứng 

Các biểu hiện của bệnh đại tràng kích thích thường không ổn định và có thể xuất hiện theo từng đợt bùng phát. Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ hoặc khó chịu ở vùng bụng, thường giảm sau khi đi đại tiện. Bên cạnh đó, sự thay đổi trong nhu động ruột cũng là dấu hiệu nổi bật, bao gồm tình trạng tiêu chảy, táo bón hoặc luân phiên giữa cả hai.

Một số triệu chứng khác cũng thường gặp như cảm giác đầy hơi, chướng bụng, có khí dư trong ruột hoặc vẫn còn cảm giác muốn đi ngoài ngay cả sau khi đã đi vệ sinh xong. Những biểu hiện này có thể kéo dài và gây ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt hàng ngày của người mắc.

Chẩn đoán đại tràng kích thích như thế nào?

Để chẩn đoán hội chứng đại tràng kích thích (IBS), bác sĩ sẽ thực hiện các bước thăm khám và xét nghiệm cụ thể nhằm đánh giá triệu chứng và loại trừ các bệnh lý khác. Quy trình chẩn đoán thường bao gồm:

• Khai thác bệnh sử và triệu chứng lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi chi tiết về tình trạng đau bụng, rối loạn đại tiện (tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ), đầy hơi. Từ đó, đánh giá thời gian khởi phát, mức độ và sự thay đổi của triệu chứng theo thời gian.
• Xét nghiệm máu: Giúp kiểm tra các dấu hiệu bất thường trong hệ tiêu hóa hoặc loại trừ các bệnh lý khác có triệu chứng tương tự.
• Xét nghiệm phân: Phát hiện nhiễm trùng, ký sinh trùng hoặc dấu hiệu viêm trong đường ruột.
• Kiểm tra hơi thở bằng hydro: Được sử dụng để xác định tình trạng phát triển vi khuẩn quá mức ở ruột non (SIBO). Phương pháp này rất hữu ích trong việc đánh giá khả năng không dung nạp thực phẩm như lactose hoặc fructose.
• Nội soi đại tràng (khi cần thiết): Áp dụng trong các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh đường ruột thực thể như viêm loét đại tràng, polyp hoặc ung thư. Giúp loại trừ các bệnh lý có biểu hiện giống IBS.

Việc phối hợp các bước trên sẽ giúp bác sĩ xác định chính xác tình trạng người bệnh và đưa ra hướng điều trị phù hợp.

Phương pháp điều trị đại tràng kích thích hiệu quả

Việc điều trị đại tràng kích thích (IBS) cần được cá nhân hóa, vì không có một phương pháp nào phù hợp với tất cả mọi người. Tuy nhiên, đa số người bệnh có thể kiểm soát tốt triệu chứng nếu áp dụng kết hợp thay đổi lối sống, chế độ ăn và sử dụng thuốc khi cần thiết. Dưới đây là các hướng điều trị phổ biến:

Điều chỉnh chế độ ăn uống

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng của đại tràng kích thích. Thực phẩm có thể là yếu tố kích hoạt hoặc làm dịu hệ tiêu hóa, vì vậy việc lựa chọn và kết hợp món ăn phù hợp là điều thiết yếu. Cụ thể:

• Tăng cường chất xơ tự nhiên từ rau xanh, trái cây, các loại hạt hoặc bổ sung qua thực phẩm chức năng để cải thiện nhu động ruột.
• Giảm tiêu thụ các sản phẩm từ sữa (sữa tươi, phô mai...) nếu có dấu hiệu không dung nạp lactose.
• Ưu tiên thực phẩm giàu canxi không chứa sữa như bông cải xanh, rau bina, cá hồi.
• Hạn chế các món dễ gây đầy hơi như đậu, cải bắp, cải bruxen, nước có ga, kẹo cao su.
• Đảm bảo uống đủ nước mỗi ngày (ít nhất 8 ly/ngày) để hỗ trợ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả.

Thay đổi lối sống và sinh hoạt

Lối sống thiếu vận động, giấc ngủ kém và căng thẳng kéo dài có thể khiến triệu chứng IBS trầm trọng hơn. Việc điều chỉnh sinh hoạt hàng ngày không chỉ hỗ trợ hệ tiêu hóa mà còn giúp nâng cao sức khỏe tổng thể. Do đó, bạn nên:

• Duy trì hoạt động thể chất đều đặn: Tập thể dục khoảng 150 phút mỗi tuần, tương đương 30 phút/ngày trong 5 ngày.
• Thiết lập thói quen ngủ khoa học: Ngủ đủ 7 - 9 giờ mỗi đêm, đi ngủ đúng giờ để ổn định nhịp sinh học.
• Áp dụng các biện pháp thư giãn như thiền, yoga, hít thở sâu nhằm giảm căng thẳng - yếu tố có thể làm trầm trọng triệu chứng IBS.

Sử dụng thuốc theo chỉ định

Trong một số trường hợp, các triệu chứng không thuyên giảm bằng chế độ ăn và sinh hoạt, bác sĩ có thể chỉ định thuốc để hỗ trợ điều trị như:

• Thuốc chống trầm cảm liều thấp để điều hòa cảm giác đau bụng và giảm căng thẳng.
• Thuốc nhuận tràng nếu bệnh nhân bị táo bón kéo dài.
• Thuốc chống tiêu chảy trong các trường hợp tiêu chảy mạn.
• Thuốc chống co thắt giúp giảm đau và giảm co bóp đại tràng quá mức.

Đại tràng kích thích là một rối loạn tiêu hóa mạn tính nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người bệnh hiểu rõ bản chất bệnh và áp dụng các biện pháp điều trị phù hợp. Việc duy trì chế độ ăn uống khoa học, lối sống lành mạnh và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ sẽ giúp cải thiện đáng kể triệu chứng. Nếu nhận thấy dấu hiệu bất thường liên quan đến đại tràng kích thích, người bệnh nên chủ động thăm khám sớm để được tư vấn và điều trị hiệu quả.