Chướng bụng: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Chướng bụng là một tình trạng phổ biến, được mô tả bởi cảm giác đầy hơi, căng tức hoặc khó chịu ở vùng bụng. Đôi khi, người bệnh cảm thấy bụng phình to một cách bất thường, dù chỉ ăn một lượng thức ăn nhỏ. Tuy chướng bụng thường không nguy hiểm, nhưng nếu kéo dài hoặc tái diễn thường xuyên, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Cơ chế sinh lý của chướng bụng:

• Khí trong dạ dày và ruột: Trong quá trình tiêu hóa, khí được tạo ra chủ yếu do sự phân hủy thức ăn trong dạ dày và ruột. Một lượng nhỏ khí có thể tạo ra cảm giác khó chịu, nhưng khi khí tích tụ quá nhiều, sẽ dẫn đến cảm giác bụng căng phồng.
• Chứng đầy hơi sau ăn: Chướng bụng có thể do chế độ ăn không hợp lý hoặc các thực phẩm dễ sinh khí như đậu, bắp cải, nước có ga… Ngoài ra, thói quen ăn uống vội vã hoặc căng thẳng cũng có thể làm tăng cảm giác đầy bụng.

Chướng bụng có thể ảnh hưởng đến cả người lớn và trẻ em, người có tuổi và đặc biệt là những ai mắc các bệnh lý về tiêu hóa. Các đối tượng như phụ nữ mang thai hoặc người mắc hội chứng ruột kích thích cũng rất dễ gặp phải tình trạng này.

Những dấu hiệu và triệu chứng của chướng bụng

Chướng bụng thường đi kèm với các triệu chứng sau đây, tùy theo nguyên nhân và mức độ của tình trạng bệnh:

• Bụng phình to: Cảm giác căng tức, đầy hơi, đặc biệt là sau khi ăn.
• Ợ hơi hoặc xì hơi: Thường xuyên để giải phóng khí trong ruột.
• Buồn nôn: Cảm giác muốn nôn, đôi khi kèm theo cảm giác mệt mỏi.
• Đau bụng: Cơn đau âm ỉ hoặc đau từng cơn có thể xuất hiện ở vùng thượng vị hoặc quanh rốn.
• Rối loạn tiêu hóa: Tiêu chảy hoặc táo bón, hoặc thay đổi trong thói quen đi vệ sinh.
• Khó chịu, mất ngủ: Cảm giác không thoải mái, có thể khiến người bệnh mệt mỏi và khó ngủ.

Biến chứng có thể gặp của chướng bụng

Nếu không được điều trị đúng cách, chướng bụng có thể gây ra:

• Giảm hấp thu dinh dưỡng: Do hệ tiêu hóa hoạt động kém, cơ thể không hấp thu đủ vitamin và khoáng chất.
• Sụt cân: Người bệnh ăn ít hơn do khó chịu, đầy bụng.
• Mất nước và điện giải: Nếu đi kèm tiêu chảy.
• Tổn thương niêm mạc dạ dày – ruột: Nếu nguyên nhân là viêm loét hoặc vi khuẩn HP.
• Rối loạn vi khuẩn đường ruột: Khi lạm dụng kháng sinh hoặc men tiêu hóa.
• Biến chứng từ bệnh nền: Nếu chướng bụng là dấu hiệu của viêm tụy, ung thư tiêu hóa, hoặc xơ gan.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người bệnh nên đến cơ sở y tế nếu có các dấu hiệu sau:

• Chướng bụng kéo dài hơn 1 tuần không cải thiện dù đã thay đổi chế độ ăn.
• Giảm cân không rõ nguyên nhân, ăn ít mà sụt cân nhiều.
• Nôn ói nhiều, đặc biệt là nôn ra máu hoặc thức ăn cũ.
• Đại tiện ra máu, phân đen hoặc có mùi hôi lạ.
• Đau bụng dữ dội hoặc đau từng cơn, không thuyên giảm khi nghỉ ngơi.
• Sốt, mệt mỏi, mất ngủ kéo dài.
• Có tiền sử bệnh lý đường tiêu hóa, gan, tụy, hoặc gia đình có người bị ung thư tiêu hóa.

Việc đi khám sớm giúp phát hiện nguyên nhân, điều trị hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng.

Chướng bụng có thể có nhiều nguyên nhân khác nhau, từ thói quen ăn uống đến các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng. Sau đây là một số nguyên nhân phổ biến:

Thói quen ăn uống không lành mạnh

• Ăn quá nhanh: Ăn vội vàng không chỉ khiến bạn nuốt phải nhiều không khí mà còn làm giảm khả năng tiêu hóa.
• Ăn thực phẩm dễ sinh khí: Các thực phẩm như đậu, bắp cải, súp lơ, hành tây, các loại đậu khô hoặc nước có ga đều có thể gây đầy hơi.
• Ăn quá no: Việc ăn một lượng lớn thức ăn trong một bữa ăn sẽ khiến dạ dày phải làm việc quá sức, tạo ra nhiều khí.
• Lạm dụng rượu bia, cà phê: Những đồ uống này có thể làm tăng lượng khí sinh ra trong dạ dày và ruột.

Rối loạn tiêu hóa

• Rối loạn tiêu hóa chức năng: Các bệnh như hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm loét dạ dày – tá tràng hay trào ngược dạ dày – thực quản có thể gây chướng bụng.
• Sự không dung nạp thực phẩm: Không dung nạp lactose, gluten hoặc fructose có thể gây đầy hơi, đau bụng và các triệu chứng khác.

Bệnh lý tiêu hóa

• Hội chứng ruột kích thích (IBS): Một bệnh lý mạn tính gây đau bụng, đầy hơi, táo bón hoặc tiêu chảy.
• Viêm dạ dày hoặc viêm ruột: Các bệnh lý như viêm loét dạ dày, viêm ruột hoặc viêm tụy cũng có thể gây chướng bụng.
• Sỏi mật hoặc ung thư tiêu hóa: Những bệnh lý này hiếm khi gây chướng bụng, nhưng nếu có các triệu chứng khác đi kèm, cần phải khám sớm.

Những ai có nguy cơ mắc chướng bụng?

Một số nhóm đối tượng dễ bị chướng bụng hơn người bình thường:

• Người ăn uống thất thường, thiếu chất xơ.
• Người thường xuyên ăn nhanh, nuốt không kỹ.
• Người dùng nhiều thức ăn nhanh, chiên rán, thức uống có gas.
• Người bị stress, mất ngủ.
• Người mắc bệnh dạ dày – ruột mãn tính.
• Phụ nữ mang thai (do thay đổi nội tiết và áp lực tử cung).
• Người lớn tuổi (do hệ tiêu hóa hoạt động chậm lại).

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc chướng bụng

Các yếu tố sau làm tăng khả năng bị chướng bụng:

• Chế độ ăn nhiều dầu mỡ, tinh bột tinh luyện.
• Ít vận động, ngồi nhiều.
• Lạm dụng kháng sinh, thuốc giảm đau NSAID.
• Thường xuyên nhai kẹo cao su, hút thuốc.
• Thay đổi nội tiết (kinh nguyệt, mãn kinh).
• Thiếu ngủ, căng thẳng kéo dài.
• Thói quen ăn uống không điều độ.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán chướng bụng

Tùy theo nghi ngờ lâm sàng, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm sau:

• Khám lâm sàng: Sờ bụng, nghe âm ruột, đánh giá mức độ chướng.
• Xét nghiệm máu: Đánh giá chức năng gan, thận, viêm nhiễm.
• Xét nghiệm phân: Tìm ký sinh trùng, vi khuẩn gây bệnh.
• Nội soi dạ dày – đại tràng: Phát hiện viêm loét, polyp, khối u.
• Siêu âm ổ bụng: Đánh giá gan, túi mật, tụy.
• X-quang bụng không chuẩn bị: Phát hiện mức hơi, tắc ruột, sỏi.
• Chụp CT ổ bụng hoặc cộng hưởng từ (MRI): Trong trường hợp nghi ngờ khối u hoặc bất thường cấu trúc.

Phương pháp điều trị chướng bụng hiệu quả

Điều trị chướng bụng phụ thuộc vào nguyên nhân, bao gồm:

Điều trị nội khoa

• Thuốc chống đầy hơi: Simethicone, Dimethicone.
• Men tiêu hóa: Hỗ trợ tiêu hóa thức ăn nhanh hơn.
• Probiotics: Khôi phục hệ vi sinh đường ruột.
• Thuốc điều hòa nhu động ruột: Domperidone, Metoclopramide.
• Thuốc giảm đau, chống co thắt: Mebeverine, Buscopan.
• Thuốc điều trị nguyên nhân: Kháng sinh diệt HP, thuốc chống acid, thuốc trị táo bón...

Điều trị bằng y học cổ truyền

• Châm cứu, xoa bóp: Tác động vào huyệt Trung quản, Túc tam lý, Khí hải…
• Uống thảo dược: Trần bì, cam thảo, sa nhân, hậu phác, hương phụ…
• Liệu pháp giác hơi: Giúp giải phóng khí ứ trệ trong bụng.

Phẫu thuật (hiếm gặp)

Áp dụng khi chướng bụng là biểu hiện của:

• Khối u;
• Thoát vị nghẹt;
• Tắc ruột do dính hoặc xoắn ruột.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của chướng bụng

Chế độ sinh hoạt:

• Ăn chậm, nhai kỹ.
• Không nói chuyện khi ăn để tránh nuốt khí.
• Tránh nằm ngay sau khi ăn.
• Tập thể dục nhẹ nhàng mỗi ngày (đi bộ, yoga).
• Ngủ đủ giấc, giữ tinh thần thoải mái.
• Hạn chế mặc quần áo quá chật bụng.
• Không bỏ bữa, tránh nhịn ăn kéo dài.

Chế độ dinh dưỡng:

Thực phẩm nên dùng:

• Rau xanh, trái cây ít đường: Giúp nhuận tràng, giảm táo bón.
• Ngũ cốc nguyên cám: Cung cấp chất xơ hòa tan.
• Sữa chua chứa probiotic: Tốt cho hệ tiêu hóa.
• Gừng, nghệ, bạc hà: Hỗ trợ làm ấm và tiêu khí.
• Thực phẩm dễ tiêu: Cháo, súp, khoai lang, bột yến mạch.

Thực phẩm cần tránh:

• Đậu, bắp cải, súp lơ, hành tây: Dễ sinh hơi.
• Thức ăn nhanh, đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ.
• Đồ uống có gas, bia, rượu, cà phê.
• Sữa bò nếu không dung nạp lactose.
• Kẹo cao su, kẹo ngọt nhân tạo.

Phương pháp phòng ngừa chướng bụng hiệu quả

Để phòng tránh chứng chướng bụng, bạn có thể xây dựng những thói sau:

• Xây dựng chế độ ăn uống điều độ, đủ chất xơ.
• Giữ cân nặng lý tưởng, tránh béo bụng.
• Tập luyện thể dục đều đặn.
• Tránh lạm dụng thuốc không rõ nguồn gốc.
• Kiểm soát stress, ngủ nghỉ khoa học.
• Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm các vấn đề tiêu hóa.
• Điều trị triệt để các bệnh tiêu hóa nền (viêm dạ dày, viêm đại tràng...).