Nhu động ruột là gì? Những thông tin cần biết

Nhu động ruột là quá trình co bóp tự nhiên của đường tiêu hóa, giúp vận chuyển thức ăn, chất dinh dưỡng và chất thải qua ruột. Hiểu rõ nhu động ruột hoạt động ra sao không chỉ giúp bạn chăm sóc hệ tiêu hóa tốt hơn mà còn nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường để kịp thời điều chỉnh và điều trị. Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin cần biết về nhu động ruột, từ khái niệm, chức năng cho đến những dấu hiệu cảnh báo và cách duy trì hoạt động khỏe mạnh cho cơ quan này.

Nhu động ruột là gì?

Nhu động ruột là hoạt động co bóp nhịp nhàng của lớp cơ trơn trong thành ống tiêu hóa, đóng vai trò quan trọng trong quá trình vận chuyển và tiêu hóa thức ăn. Cơ chế này bao gồm sự co và giãn luân phiên của các sợi cơ vòng và cơ dọc, tạo ra sóng nhu động đẩy khối thức ăn từ thực quản xuống dạ dày, qua ruột non, đại tràng và cuối cùng ra ngoài qua hậu môn.

Bên cạnh chức năng đưa thức ăn di chuyển dọc đường tiêu hóa, nhu động ruột còn hỗ trợ quá trình trộn đều thức ăn với dịch tiêu hóa, giúp các enzym và acid tiêu hóa tiếp cận và phân giải chất dinh dưỡng hiệu quả hơn. Đồng thời, nhu động tạo điều kiện cho các chất dinh dưỡng được hấp thu qua lớp niêm mạc ruột vào máu hoặc hệ bạch huyết, cung cấp năng lượng và dưỡng chất cho cơ thể.

Hoạt động nhu động xảy ra liên tục và được điều hòa bởi hệ thần kinh ruột (enteric nervous system), cùng sự phối hợp của hệ thần kinh trung ương và các hormone tiêu hóa. Sự rối loạn trong nhu động ruột có thể dẫn đến các vấn đề tiêu hóa như táo bón, tiêu chảy hoặc hội chứng ruột kích thích.

Các loại nhu động ruột

Nhu động ruột là hoạt động co bóp nhịp nhàng của các cơ trơn trong ống tiêu hóa, đóng vai trò then chốt trong việc vận chuyển, trộn thức ăn và hỗ trợ hấp thu dưỡng chất. Trong lâm sàng, nhu động ruột có thể được phân thành các dạng sau:

Tăng nhu động ruột

Tăng nhu động ruột xảy ra khi tần suất và cường độ co bóp vượt mức sinh lý, khiến thức ăn di chuyển quá nhanh qua đường tiêu hóa. Điều này làm giảm thời gian tiếp xúc của thức ăn với niêm mạc ruột, dẫn đến kém hấp thu và mất nước. Các triệu chứng thường gặp gồm: Đau quặn bụng, tiêu chảy, sôi bụng, đi ngoài nhiều lần. Nguyên nhân phổ biến bao gồm viêm nhiễm đường tiêu hóa, bệnh lý viêm ruột mạn tính, stress kéo dài, tác dụng phụ thuốc nhuận tràng hoặc rối loạn nội tiết.

Giảm nhu động ruột

Giảm nhu động ruột là tình trạng nhịp co bóp chậm hơn bình thường, khiến thức ăn và chất cặn bã di chuyển chậm hoặc ứ đọng, gây đầy hơi, táo bón, buồn nôn, khó chịu vùng bụng. Các bệnh lý thường liên quan gồm: hội chứng ruột kích thích thể táo bón, tắc hoặc bán tắc ruột, loạn khuẩn ruột non. Ngoài nguyên nhân bệnh lý, lối sống ít vận động, chế độ ăn ít chất xơ, thiếu nước và lạm dụng thuốc nhuận tràng cũng là yếu tố nguy cơ.

Rối loạn nhu động ruột

Rối loạn nhu động ruột là tình trạng các cơn co bóp mất tính đồng bộ hoặc thay đổi bất thường về biên độ, tần suất, có thể xen kẽ cả tăng và giảm nhu động. Cơ chế bệnh sinh thường liên quan đến rối loạn điều hòa thần kinh ruột hoặc bệnh lý cơ trơn. Nguyên nhân bao gồm rối loạn thần kinh tự động, bệnh cơ, căng thẳng kéo dài, viêm mạn tính đường tiêu hóa hoặc tác động của thuốc. Triệu chứng lâm sàng đa dạng, có thể biểu hiện từ tiêu chảy, táo bón đến đau bụng mạn tính.

Dấu hiệu nhu động ruột bất thường

Nhu động ruột bất thường xảy ra khi hoạt động co bóp của cơ trơn đường tiêu hóa diễn ra quá nhanh, quá chậm hoặc mất tính đồng bộ, dẫn đến rối loạn vận chuyển và tiêu hóa thức ăn. Các biểu hiện lâm sàng thường gặp gồm:

• Đau bụng: Có thể là đau âm ỉ kéo dài hoặc đau quặn từng cơn, thường liên quan đến rối loạn co bóp hoặc tắc nghẽn trong lòng ruột.
• Tiêu chảy hoặc táo bón: Tiêu chảy thường gặp trong trường hợp tăng nhu động ruột, khi thức ăn di chuyển nhanh làm giảm hấp thu nước và dưỡng chất; ngược lại, giảm nhu động ruột dễ gây táo bón do ứ đọng phân.
• Buồn nôn và nôn: Xảy ra khi thức ăn không di chuyển hiệu quả, gây trào ngược hoặc ứ đọng trong dạ dày và ruột.
• Chướng bụng, đầy hơi: Thường gặp khi giảm nhu động ruột, dẫn đến tích tụ hơi và dịch trong lòng ruột.
• Thay đổi thói quen đi tiêu: Bao gồm tăng hoặc giảm tần suất đại tiện, cảm giác đi tiêu không hết hoặc mót rặn nhiều lần.
• Chán ăn, giảm cảm giác ngon miệng: Do rối loạn tiêu hóa kéo dài, người bệnh có xu hướng sợ ăn, dẫn đến suy giảm dinh dưỡng và sụt cân.

Cách duy trì ổn định nhu động ruột

Để duy trì hoạt động nhu động ruột ổn định, hạn chế nguy cơ rối loạn và hỗ trợ chức năng tiêu hóa, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp sau:

• Xây dựng chế độ ăn giàu chất xơ: Bổ sung rau xanh, trái cây tươi, ngũ cốc nguyên hạt giúp tăng thể tích phân, kích thích nhu động ruột hoạt động đều đặn và phòng ngừa táo bón.
• Hạn chế chất béo bão hòa: Giảm thực phẩm chiên rán, thịt đỏ nhiều mỡ; ưu tiên chất béo không bão hòa từ dầu oliu, quả bơ, các loại hạt nhằm giảm gánh nặng tiêu hóa.
• Bổ sung lợi khuẩn và prebiotic: Sử dụng thực phẩm giàu probiotic (sữa chua, sữa chua uống, kim chi, dưa muối lên men tự nhiên) và prebiotic (chuối, tỏi, hành tây) giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, hỗ trợ nhu động ruột hoạt động hiệu quả.
• Uống nước mỗi ngày: Uống từ 1,5-2 lít nước/ngày giúp làm mềm phân, giảm nguy cơ táo bón và tăng hiệu quả co bóp của nhu động.
• Tăng cường vận động thể chất: Thực hiện các bài tập nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, bơi lội giúp tăng lưu thông máu, kích thích nhu động ruột và cải thiện chức năng tiêu hóa.
• Quản lý căng thẳng: Duy trì tinh thần thoải mái, ngủ đủ giấc và áp dụng kỹ thuật thư giãn như thiền, hít thở sâu để ổn định hoạt động hệ thần kinh ruột.
• Hạn chế lạm dụng thuốc: Tránh sử dụng kháng sinh, thuốc nhuận tràng hóa học kéo dài nếu không có chỉ định của bác sĩ để bảo vệ hệ vi sinh và chức năng nhu động tự nhiên.

Thực phẩm tốt cho nhu động ruột

Một chế độ ăn giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất sẽ giúp nhu động ruột hoạt động trơn tru, hạn chế táo bón và hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả. Dưới đây là một số nhóm thực phẩm mà bạn nên bổ sung thường xuyên:

• Rau xanh: Các loại rau như cải bó xôi, bông cải xanh, rau lang chứa nhiều chất xơ không hòa tan, giúp kích thích co bóp của ruột và làm mềm phân.
• Trái cây tươi: Táo, lê, chuối, cam, kiwi giàu chất xơ hòa tan và chất chống oxy hóa, hỗ trợ cân bằng hệ vi sinh đường ruột.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên cám cung cấp carbohydrate phức hợp và chất xơ, giúp duy trì nhu động ruột đều đặn.
• Các loại đậu: Đậu lăng, đậu xanh, đậu đen giàu protein thực vật và chất xơ, giúp ruột làm việc hiệu quả hơn.
• Thực phẩm giàu probiotic: Sữa chua giúp bổ sung lợi khuẩn, giúp cân bằng hệ tiêu hóa và giảm rối loạn nhu động ruột.

Hy vọng những chia sẻ trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về nhu động ruột để duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh. Việc quan tâm, bảo vệ và cải thiện nhu động ruột thông qua chế độ ăn uống hợp lý, lối sống lành mạnh và thăm khám định kỳ sẽ giúp bạn phòng tránh được nhiều vấn đề tiêu hóa. Đừng quên lắng nghe cơ thể mình và tìm đến bác sĩ khi xuất hiện các dấu hiệu bất thường để được tư vấn, chẩn đoán và điều trị kịp thời.