Bệnh Crohn: Từ nguyên nhân đến cách phòng ngừa và điều trị

Bệnh Crohn là một bệnh viêm mạn tính của đường tiêu hóa, thuộc nhóm bệnh viêm ruột (inflammatory bowel disease - IBD). Đây là bệnh lý miễn dịch phức hợp, trong đó hệ miễn dịch đáp ứng bất thường với vi sinh vật đường ruột ở người có yếu tố di truyền nhạy cảm, gây viêm xuyên thành có thể xuất hiện ở bất kỳ đoạn nào của ống tiêu hóa - từ miệng đến hậu môn, nhưng thường gặp nhất ở hồi tràng (ruột non đoạn cuối) và đại tràng. 

Không giống các bệnh tiêu hóa thông thường, Crohn có thể gây tổn thương sâu nhiều lớp thành ruột, dẫn đến biến chứng nghiêm trọng. Bệnh Crohn thường khởi phát ở lứa tuổi 15-35, nhưng cũng có thể gặp ở trẻ em hoặc người lớn tuổi. Bệnh không lây truyền, song có yếu tố gia đình di truyền. Theo phân loại Montreal, Crohn được chia thành ba thể chính: Thể viêm (B1), thể hẹp/stricture (B2) và thể thâm nhiễm/rò (B3), tùy vị trí và mức độ tổn thương. Nhờ tiến bộ y học, đặc biệt thuốc sinh học và các liệu pháp nhắm trúng đích, tiên lượng bệnh đã cải thiện rõ rệt, giúp giảm nhu cầu phẫu thuật so với trước đây.

Crohn là bệnh mạn tính kéo dài, đòi hỏi theo dõi và quản lý lâu dài. Việc nhận biết sớm triệu chứng, chẩn đoán kịp thời và điều trị đúng giúp hạn chế biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

Những dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Crohn

Triệu chứng của bệnh Crohn có thể thay đổi tùy giai đoạn và mức độ viêm. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Đau bụng và chuột rút: Cảm giác đau âm ỉ hoặc quặn thắt, thường ở vùng bụng dưới bên phải, do viêm ruột.
• Tiêu chảy kéo dài: Đại tiện lỏng nhiều lần trong ngày, đôi khi có máu hoặc mủ, ảnh hưởng đến sinh hoạt.
• Sụt cân không rõ lý do: Giảm cân đột ngột do cơ thể khó hấp thụ dinh dưỡng từ thức ăn.
• Mệt mỏi: Cảm thấy kiệt sức, dù không làm việc nặng, do viêm mãn tính.
• Sốt nhẹ: Thân nhiệt tăng nhẹ, đặc biệt khi bệnh tái phát.
• Loét miệng hoặc hậu môn: Xuất hiện vết loét đau, khó chịu khi ăn hoặc đi vệ sinh.

Biến chứng có thể gặp của bệnh Crohn

Nếu không kiểm soát, bệnh Crohn có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng:

• Hẹp ruột: Viêm lâu dài làm ruột thu hẹp, gây tắc nghẽn, chiếm 20% ca.
• Rò ruột: Tạo lỗ rò giữa ruột và da hoặc cơ quan khác, gây nhiễm trùng, chiếm 15%.
• Loét và áp xe: Vết loét sâu có thể phát triển thành áp xe, cần phẫu thuật khẩn cấp.
• Suy dinh dưỡng: Thiếu vitamin và khoáng chất do hấp thụ kém, ảnh hưởng 30% bệnh nhân.
• Ung thư ruột: Nguy cơ tăng 5 lần sau 10-20 năm mắc bệnh nếu không điều trị.
• Tắc ruột: Tình trạng khẩn cấp, cần can thiệp ngay.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám ngay nếu có các dấu hiệu sau:

• Đau bụng dữ dội hoặc tiêu chảy kéo dài hơn 1 tuần.
• Máu trong phân, sốt cao, hoặc sụt cân không rõ lý do.
• Đau khi đi vệ sinh hoặc loét quanh hậu môn.
• Triệu chứng tái phát sau khi đã điều trị.

Nếu là trẻ em có dấu hiệu chậm lớn, hãy đưa đến bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa. Khám định kỳ 6-12 tháng nếu đã được chẩn đoán.

Bệnh Crohn xảy ra khi hệ miễn dịch trong cơ thể "lầm tưởng" ruột là kẻ thù và tấn công nó, gây ra viêm mãn tính. Dưới đây là các nguyên nhân chính:

• Rối loạn tự miễn: Hệ miễn dịch, vốn bảo vệ cơ thể, lại nhầm ruột là mối nguy hiểm và tạo ra viêm. Điều này giống như một người lính bắn nhầm đồng đội, thường do sự mất cân bằng trong cơ thể.
• Di truyền: Nếu trong gia đình bạn có người mắc Crohn, nguy cơ bạn bị bệnh tăng gấp 2-3 lần. Ví dụ, nếu bố hoặc mẹ từng bị, bạn nên chú ý hơn đến các triệu chứng tiêu hóa.
• Môi trường: Chế độ ăn nhiều chất béo, thực phẩm chế biến sẵn, hoặc sống trong môi trường ô nhiễm có thể kích hoạt bệnh. Căng thẳng kéo dài hoặc thay đổi thời tiết cũng là những yếu tố góp phần.
• Vi khuẩn đường ruột: Sự mất cân bằng giữa vi khuẩn tốt và xấu trong ruột, chẳng hạn do ăn uống không lành mạnh hoặc dùng kháng sinh quá mức, có thể làm bệnh bùng phát. Một số vi khuẩn như E. coli được nghi ngờ liên quan.

Những ai có nguy cơ mắc bệnh Crohn?

Một số nhóm người dễ bị bệnh Crohn hơn:

• Người trẻ tuổi: Từ 15-35 tuổi, đặc biệt nam giới.
• Người có tiền sử gia đình: Di truyền tăng nguy cơ.
• Người hút thuốc: Tăng viêm ruột.
• Người sống ở đô thị: Chế độ ăn phương Tây làm tăng nguy cơ.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Crohn

Ngoài các nhóm nguy cơ, một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Hút thuốc: Tăng viêm gấp 2 lần.
• Chế độ ăn không lành mạnh: Nhiều chất béo, ít chất xơ.
• Căng thẳng: Làm bệnh bùng phát.
• Nhiễm khuẩn: Tiếp xúc vi khuẩn như E. coli.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán bệnh Crohn

Khi nghi ngờ bệnh Crohn, bác sĩ sẽ thực hiện các xét nghiệm để xác định chính xác tình trạng. Đừng lo, các bước này an toàn và giúp bạn có kế hoạch điều trị tốt hơn. Dưới đây là cách bác sĩ chẩn đoán:

• Nội soi đại tràng (Colonoscopy): Bác sĩ dùng một ống nhỏ có camera luồn qua hậu môn để xem bên trong ruột. Bạn sẽ được gây mê nhẹ, cảm giác hơi khó chịu nhưng không đau, và quá trình mất khoảng 30-60 phút. Họ có thể lấy mẫu sinh thiết (một chút mô ruột) để kiểm tra dưới kính hiển vi.
• Chụp CT hoặc MRI ruột: Máy chụp X-quang hoặc từ trường tạo hình ảnh chi tiết ruột. Bạn nằm yên trên bàn máy, có thể uống thuốc nhuộm để ruột nổi bật hơn, mất 20-40 phút. Phương pháp này phát hiện viêm, hẹp, hoặc rò ruột với độ chính xác 90%.
• Xét nghiệm máu: Bác sĩ lấy máu từ tay để kiểm tra dấu hiệu viêm (như CRP), thiếu máu, hoặc thiếu dinh dưỡng. Quá trình nhanh, chỉ 5-10 phút, giúp đánh giá mức độ ảnh hưởng của bệnh.
• Phân học (Stool Test): Bạn cung cấp một mẫu phân để kiểm tra máu ẩn hoặc nhiễm trùng. Điều này đơn giản, làm tại nhà hoặc phòng khám, giúp phát hiện sớm tổn thương ruột.
• Nội soi trên (Upper Endoscopy): Nếu nghi ngờ viêm ở ruột non hoặc dạ dày, bác sĩ luồn ống qua miệng. Bạn được gây tê họng, mất 15-30 phút, rất hữu ích khi Crohn lan rộng.

Phương pháp điều trị bệnh Crohn hiệu quả

Điều trị bệnh Crohn nhằm giảm viêm, kiểm soát triệu chứng và ngăn biến chứng. Dù bệnh mãn tính, các phương pháp dưới đây giúp bạn sống khỏe mạnh hơn:

• Thuốc chống viêm: Thuốc như mesalamine hoặc budesonide giúp giảm viêm ruột. Bạn uống hoặc đặt trực tràng, hiệu quả trong 70% ca nhẹ, nhưng cần dùng đều đặn 2-4 tuần để thấy kết quả.
• Thuốc ức chế miễn dịch: Azathioprine hoặc methotrexate làm dịu hệ miễn dịch. Bạn dùng hàng ngày, thường 3-6 tháng, phù hợp với ca trung bình, nhưng cần theo dõi tác dụng phụ như buồn nôn.
• Thuốc sinh học: Infliximab hoặc adalimumab nhắm vào protein gây viêm. Tiêm hoặc truyền tĩnh mạch mỗi 4-8 tuần, hiệu quả 80% với ca nặng, giảm 30% nguy cơ phẫu thuật.
• Kháng sinh: Metronidazole điều trị nhiễm trùng hoặc rò ruột. Bạn uống 1-2 tuần, phù hợp khi có áp xe, nhưng không dùng lâu vì kháng thuốc.
• Phẫu thuật: Nếu ruột hẹp hoặc rò không kiểm soát, bác sĩ cắt bỏ phần tổn thương. Bạn được gây mê, mất 2-4 giờ, phục hồi 4-6 tuần, áp dụng cho 20-30% ca nặng.
• Chế độ ăn đặc biệt: Trong đợt bùng phát, bác sĩ có thể khuyên dùng dinh dưỡng qua ống (enteral nutrition) để ruột nghỉ ngơi. Quá trình 2-4 tuần, hỗ trợ 60% bệnh nhân giảm triệu chứng.

Hãy tuân thủ hướng dẫn bác sĩ, vì kết hợp thuốc và lối sống giúp kiểm soát bệnh tốt nhất.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của bệnh Crohn

Chế độ sinh hoạt:

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Ngủ 7-8 tiếng mỗi đêm và tránh làm việc quá sức khi bệnh bùng phát. Nghỉ ngơi giúp cơ thể phục hồi và giảm căng thẳng lên ruột.
• Tập thể dục nhẹ nhàng: Đi bộ 20-30 phút/ngày hoặc yoga 10 phút giúp cải thiện tuần hoàn và giảm stress. Tránh tập nặng như nâng tạ khi đau bụng.
• Quản lý căng thẳng: Thực hành thiền, hít thở sâu, hoặc nghe nhạc nhẹ 10-15 phút/ngày để giảm áp lực lên hệ miễn dịch. Căng thẳng là yếu tố làm bệnh tái phát.
• Theo dõi triệu chứng: Ghi chép đau bụng, tiêu chảy, hoặc thay đổi cân nặng vào sổ tay để báo bác sĩ. Điều này giúp điều chỉnh thuốc kịp thời.
• Tránh môi trường ô nhiễm: Hạn chế khói bụi hoặc hóa chất, vì chúng có thể kích ứng ruột. Đeo khẩu trang khi ra ngoài nếu cần.

Chế độ dinh dưỡng:

• Chất xơ thấp khi bùng phát: Tránh rau sống, trái cây có vỏ (như táo, lê) hoặc ngũ cốc nguyên hạt khi ruột đau. Nấu chín rau như bí đỏ hoặc cà rốt để dễ tiêu hóa.
• Protein dễ hấp thụ: Chọn thịt nạc (gà, cá hấp), trứng luộc để bổ sung năng lượng. Một bữa ăn 100-150g protein/ngày giúp phục hồi cơ thể.
• Chất béo lành mạnh: Dùng dầu ô liu, cá hồi thay vì đồ chiên rán. Hạn chế bơ, margarin để giảm viêm, khoảng 20-30g/ngày.
• Tránh thực phẩm kích ứng: Không ăn đồ cay (ớt, tiêu), sữa (nếu dị ứng lactose), hoặc nước ngọt có ga. Thử loại bỏ từng món để tìm nguyên nhân.
• Bổ sung vitamin: Uống vitamin D, B12 nếu thiếu, theo chỉ định bác sĩ. Một viên/ngày giúp bù đắp dinh dưỡng bị mất.

Phương pháp phòng ngừa bệnh Crohn hiệu quả

Phòng ngừa giúp giảm nguy cơ bùng phát và kiểm soát bệnh tốt hơn. Dưới đây là các bước dễ làm:

• Kiểm soát căng thẳng: Thực hành thiền hoặc yoga 10-15 phút/ngày để giảm áp lực lên hệ miễn dịch. Căng thẳng là “kẻ thù” khiến Crohn tái phát.
• Ăn uống lành mạnh: Ưu tiên rau luộc, trái cây chín (chuối, bơ), và hạn chế đồ chiên rán, chất béo. Một chế độ cân bằng giúp ruột khỏe mạnh.
• Bỏ thuốc lá: Hút thuốc làm viêm ruột nặng hơn, tăng nguy cơ phẫu thuật gấp 2 lần. Tìm hỗ trợ từ bác sĩ hoặc nhóm cai nghiện để bỏ hẳn.
• Tập thể dục đều đặn: Đi bộ 20-30 phút/ngày, 5 ngày/tuần, giúp cải thiện tuần hoàn và giảm viêm. Tránh tập quá sức khi đau.
• Khám định kỳ: Kiểm tra 6-12 tháng với bác sĩ tiêu hóa, đặc biệt nếu có triệu chứng lạ. Phát hiện sớm giúp điều trị hiệu quả hơn.