Viêm ruột ở trẻ em là gì? Những vấn đề cần biết về viêm ruột ở trẻ em

Viêm ruột ở trẻ em là gì? 

Viêm ruột ở trẻ em là một tình trạng phổ biến ở trẻ do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra tình trạng viêm nhiễm ở một hoặc nhiều phần của đường ruột (ruột non và ruột già). Khái niệm "viêm ruột" là một thuật ngữ rộng bao gồm nhiều bệnh lý khác nhau bao gồm viêm ruột do dị ứng (Allergic enteritis), bệnh viêm ruột khác như bệnh Crohn, viêm ruột do virus,...

Những triệu chứng của viêm ruột ở trẻ em

Các triệu chứng của viêm ruột ở trẻ em có thể rất khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và mức độ viêm. Cụ thể như sau:

• Viêm ruột dị ứng: Trẻ mắc bệnh này có thường khỏe mạnh, chỉ có một ít máu trong phân và triệu chứng thường giảm trong 2 tháng đầu đời. Tuy nhiên, viêm ruột dị ứng ảnh hưởng đến nhiều vị trí trong ruột có thể biểu hiện các triệu chứng như dễ cáu kỉnh, đầy hơi, đau quặn bụng, nôn trớ sau ăn, tiêu chảy mãn tính,...
• Bệnh Crohn: Những biểu hiện phổ biến của bệnh gồm sốt không rõ nguyên nhân, sụt cân, chậm tăng trưởng, đau bụng ở vùng dưới bên phải, suy nhược, mệt mỏi, chảy máu trực tràng, máu trong phân hoặc phân đen như hắc ín, đau khớp, phát ban, buồn nôn/nôn, chán ăn. Các triệu chứng ít phổ biến hơn trong bệnh Crohn có thể là táo bón, bệnh quanh hậu môn như nứt kẽ, rò hậu môn,...
• Viêm loét đại tràng: Các triệu chứng chính bao gồm đau bụng, tiêu chảy và chảy máu trực tràng. Các triệu chứng khác có thể gặp là sụt cân, suy nhược, chán ăn và loét miệng.

Tóm lại các triệu chứng phổ biến của bệnh viêm ruột ở trẻ gồm:

• Đau bụng;
• Tiêu chảy;
• Nôn;
• Chán ăn;
• Quấy khóc.

Tác động của viêm ruột ở trẻ em với sức khỏe 

Viêm ruột đặc biệt là các dạng mãn tính như IBD có thể có tác động đáng kể đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ.

• Chậm phát triển và dinh dưỡng: Trẻ bị viêm ruột dị ứng có thể bị cản trở sự phát triển thể chất. Trẻ bị IBD thường gặp khó khăn trong việc hấp thu đủ calo và dinh dưỡng cần thiết, dẫn đến sụt cân và không tăng trưởng như mong đợi hoặc dậy thì muộn hơn bình thường. Khoảng 40% trẻ mắc bệnh Crohn và 10% trẻ mắc viêm loét đại tràng bị chậm tăng trưởng. Thậm chí, 19% trẻ mắc bệnh Crohn khởi phát ở tuổi nhi đồng có chiều cao khi trưởng thành thấp hơn 8cm so với dự kiến.
• Thiếu hụt vi chất dinh dưỡng: Các tình trạng mất máu mãn tính, kém hấp thu ruột, giảm ăn uống và viêm đường ruột mãn tính khiến bệnh nhân IBD có nguy cơ thiếu các vi chất dinh dưỡng như sắt, folate, vitamin B12 và vitamin D. Thiếu vitamin D rất phổ biến ở trẻ em và thanh thiếu niên bị IBD.
• Sức khỏe xương: Có sự liên quan chặt chẽ với thiếu hụt tăng trưởng là những bất thường đáng kể về chuyển hóa xương ở trẻ IBD. Nhiều yếu tố bệnh tật như suy dinh dưỡng, dậy thì muộn, ít vận động, kém hấp thu, sử dụng corticosteroid và bản thân tình trạng viêm mãn tính đều ảnh hưởng tiêu cực đến chuyển hóa xương. Trẻ em có thể không đạt được khối lượng xương tối ưu khi trưởng thành, làm tăng nguy cơ gãy xương sau này.
• Tâm lý xã hội: Trẻ bị IBD có tỷ lệ mắc rối loạn trầm cảm và lo âu cao hơn so với trẻ mắc các bệnh mãn tính khác. Các triệu chứng như đau bụng, mệt mỏi và tiêu chảy cũng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và chức năng xã hội của bệnh nhân.

Biến chứng có thể gặp viêm ruột ở trẻ em

Viêm ruột có thể dẫn đến nhiều biến chứng khác nhau:

• Biến chứng đường tiêu hóa: Viêm ruột dị ứng có thể gây viêm ruột non và viêm đại tràng. Bệnh Crohn hoặc IBD có thể gây tổn thương xuyên thành ruột dẫn đến các biến chứng như đường rò, áp xe trong ổ bụng và tắc ruột.
• Biểu hiện ngoài đường tiêu hóa: Viêm ruột đặc biệt là IBD, có thể ảnh hưởng đến các bộ phận khác của cơ thể được gọi là các biểu hiện ngoài đường tiêu hóa. Chúng bao gồm nút ban đỏ nút, viêm da mủ hoại thư, viêm khớp, chậm tăng trưởng, loãng xương, viêm cột sống dính khớp, viêm đường mật nguyên phát, viêm gan tự miễn, viêm thượng củng mạc, viêm màng bồ đào, viêm mống mắt, sỏi thận, viêm tụy, thiếu máu, huyết khối tĩnh mạch.
• Nguy cơ ung thư: Do tình trạng viêm mãn tính, bệnh nhân viêm loét đại tràng và bệnh Crohn liên quan đến đại tràng có nguy cơ mắc ung thư đại tràng cao hơn.
• Nhiễm trùng mãn tính: Trẻ bị suy giảm miễn dịch có thể bị nhiễm rotavirus mãn tính, có triệu chứng và bài tiết virus kéo dài hơn 6 tuần.
• Biến chứng do điều trị: Việc sử dụng corticosteroid lâu dài có nhiều tác dụng phụ. Sử dụng thiopurine có liên quan đến nguy cơ nhỏ gia tăng ung thư hạch. Sự kết hợp giữa thuốc kháng TNF và thiopurine làm tăng nguy cơ ung thư hạch T bào gan lách, một dạng ung thư hạch hiếm gặp và đặc biệt gây tử vong.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu trẻ có bất kỳ triệu chứng nào của viêm ruột, đặc biệt là đau bụng và tiêu chảy hoặc bị sụt cân không rõ nguyên nhân, các triệu chứng không thuyên giảm... cần được đưa đến bác sĩ để khám.

Nguyên nhân gây viêm ruột ở trẻ em

Nguyên nhân gây viêm ruột ở trẻ em có thể khác nhau như:

• Viêm ruột dị ứng: Nguyên nhân là do dị ứng thức ăn với các protein dinh dưỡng phổ biến nhất gây ra các triệu chứng viêm ruột dị ứng là protein trong sữa bò.
• Viêm ruột do virus: Virus là nguyên nhân quan trọng gây viêm ruột cấp tính ở trẻ nhỏ. Một loại virus được gọi là Rotavirus thuộc họ Reoviridœ đã được xác định là tác nhân gây bệnh quan trọng nhất trong các trường hợp viêm ruột cấp tính ở trẻ nhỏ.
• Bệnh viêm ruột (IBD): IBD được cho là do phản ứng miễn dịch niêm mạc bị rối loạn đối với hệ vi sinh vật đường ruột ở những người có cơ địa di truyền gây nên. Cả gen và môi trường sinh hoạt đều đóng vai trò quan trọng tham gia vào quá trình bệnh sinh.
• Nhiễm trùng khác: Ngoài virus, các tác nhân nhiễm trùng khác như vi khuẩn gồm Salmonella, Shigella, Campylobacter, Yersinia, Escherichia coli và Clostridium difficile và ký sinh trùng cũng có thể gây viêm ruột và cần được kiểm tra bằng xét nghiệm phân. 

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm ruột ở trẻ em?

Một số yếu tố và đặc điểm có thể làm tăng nguy cơ mắc viêm ruột ở trẻ em:

• Tuổi tác: Tất cả các nhóm tuổi đến 5 tuổi đều dễ bị nhiễm rotavirus gây viêm ruột cấp tính. IBD phổ biến nhất được chẩn đoán ở thanh thiếu niên và thanh niên nhưng cũng ảnh hưởng đến trẻ em và tỷ lệ mắc bệnh ở trẻ em đang gia tăng.
• Tiền sử gia đình: Trẻ em có người thân trong gia đình mắc IBD có khả năng mắc bệnh cao hơn với tỷ lệ khoảng 20% trẻ bị IBD có người thân bị ảnh hưởng.
• Suy giảm miễn dịch: Trẻ em bị suy giảm miễn dịch có thể có nguy cơ bị nhiễm Rotavirus mãn tính cao hơn trẻ khỏe mạnh.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm ruột ở trẻ em

Đối với IBD, các yếu tố làm tăng nguy cơ liên quan đến sự tương tác phức tạp giữa gen, môi trường và hệ vi sinh vật:

• Yếu tố di truyền: Các nghiên cứu đã xác định hơn 150 biến thể gen phổ biến làm tăng nguy cơ mắc IBD. Những biến thể này liên quan đến các con đường sinh học về miễn dịch bẩm sinh và thích ứng và chức năng biểu mô.
• Yếu tố môi trường và lối sống: IBD ít phổ biến hơn ở các nước đang phát triển, nhưng tỷ lệ mắc bệnh tăng lên khi các nước này phát triển hơn. Các yếu tố cụ thể được cho là có liên quan đến bệnh bao gồm sinh mổ, thiếu tiếp xúc với sữa mẹ, lượng chất béo trong chế độ ăn và tiếp xúc sớm với kháng sinh.
• Hệ vi sinh vật: Trẻ em và người lớn bị IBD được biết là có tình trạng loạn khuẩn đường ruột.
• Mùa: Đối với viêm ruột do Rotavirus thường xuất hiện vào mùa đông.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm ruột ở trẻ em

Chẩn đoán viêm ruột dựa trên khám lâm sàng, tiền sử bệnh, khám thực thể và kết quả của các xét nghiệm bổ sung. Đầu tiên các bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh bản thân, gia đình và các loại thuốc đang dùng. Khám thực thể bao gồm đánh giá sự phát triển thông qua đường cong tăng trưởng ở trẻ, khám bụng, khám vùng quanh hậu môn và trực tràng để tìm các dấu hiệu gợi ý bệnh.

Xét nghiệm máu: Công thức máu toàn phần, các chỉ số viêm (CRP, ESR), chức năng gan, mức albumin. Mặc dù kết quả xét nghiệm máu bình thường cũng không thể loại trừ chẩn đoán IBD vì 10-20% trẻ IBD có kết quả bình thường.

Xét nghiệm phân: Xét nghiệm phân để tìm máu ẩn, tác nhân vi khuẩn gây bệnh gồm Salmonella, Shigella, Campylobacter, Yersinia, E. coli O157, Clostridium difficile, trứng và ký sinh trùng. Nồng độ fecal calprotectin, một protein có nguồn gốc từ bạch cầu trung tính, tăng cao trong trường hợp viêm ruột và là một dấu ấn sinh học hữu ích với độ nhạy 98% và độ đặc hiệu 68% ở trẻ nghi ngờ IBD.

Nội soi: Nội soi dạ dày-tá tràng và nội soi đại tràng-hồi tràng với sinh thiết vẫn là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán và phân loại IBD ở trẻ em. Nội soi đại tràng là đưa ống mềm có camera qua hậu môn để kiểm tra đại tràng trong khi nội soi đường tiêu hóa trên là đưa ống qua miệng để kiểm tra dạ dày và ruột non. 

Sinh thiết: Các mẫu mô nhỏ được lấy trong quá trình nội soi để kiểm tra dưới kính hiển vi. Các phát hiện về mô bệnh học rất quan trọng để xác định mức độ nặng, phạm vi bệnh và phân biệt viêm loét đại tràng với bệnh Crohn. Sự hiện diện của u hạt không bã đậu có thể giúp phân biệt bệnh Crohn với viêm loét đại tràng trong một số trường hợp.

Chẩn đoán hình ảnh: Chẩn đoán hình ảnh ruột non là cần thiết để xác định vị trí bệnh, đánh giá mức độ nghiêm trọng và xác định các biến chứng như rò, áp xe và tắc ruột. Chụp cắt lớp vi tính và chụp cộng hưởng từ đã thay thế chụp X-quang ruột non có cản quang trước đây. Các phương pháp này cho phép đánh giá lòng ruột, thành ruột và các biến chứng trong ổ bụng. Chụp MRI khung chậu và siêu âm nội trực tràng là các phương pháp được ưu tiên để đánh giá áp xe và rò quanh hậu môn.

Xét nghiệm Panel chẩn đoán IBD: Panel chẩn đoán IBD bao gồm các dấu ấn huyết thanh và di truyền nhưng có độ nhạy khiêm tốn (65-75%) và có thể có giá trị hơn trong việc dự đoán diễn biến bệnh nặng.

Phương pháp điều trị viêm ruột ở trẻ em

Mục tiêu điều trị viêm ruột ở trẻ em thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân. Đối với IBD, các mục tiêu hiện tại bao gồm loại bỏ các triệu chứng, phục hồi chất lượng cuộc sống, phục hồi sự tăng trưởng bình thường và ngăn ngừa các biến chứng, đồng thời giảm thiểu tác dụng phụ của thuốc. Kế hoạch điều trị được cá nhân hóa cho từng bệnh nhân.

Nội khoa

Viêm ruột dị ứng: Phương pháp điều trị thiết yếu là chế độ ăn kiêng loại bỏ. Các triệu chứng thường thuyên giảm trong vòng 1-2 tuần sau khi bắt đầu chế độ ăn kiêng này.

Bệnh viêm ruột (IBD):

Thuốc: Trị liệu bằng thuốc là phương pháp điều trị tiêu chuẩn vàng cho IBD ở trẻ em. Thuốc có thể giảm viêm, kiểm soát triệu chứng và giúp cơ thể hấp thu lại dinh dưỡng đúng cách. Corticosteroid hiệu quả trong việc gây lui bệnh ở trẻ mắc bệnh Crohn và viêm loét đại tràng, nhưng không phù hợp để duy trì lui bệnh do tác dụng phụ khi dùng dài ngày. Aminosalicylates (5-ASA) có tác dụng chống viêm tại chỗ trên niêm mạc ruột, hiệu quả trong việc gây lui bệnh và duy trì lui bệnh ở người lớn mắc viêm loét đại tràng nhẹ đến trung bình. Thuốc ức chế miễn dịch cũng được sử dụng để điều trị IBD chủ yếu hiệu quả trong việc duy trì lui bệnh. Các thuốc này giúp giảm tiếp xúc với corticosteroid và cải thiện việc duy trì lui bệnh. Các kháng thể đơn dòng chống lại TNF đã cách mạng hóa việc điều trị IBD. Chúng được dùng cho trẻ mắc IBD mức độ trung bình đến nặng hoặc kháng trị với corticosteroid. Thuốc kháng sinh để điều trị các biến chứng như áp xe, rò. Thuốc kháng loét/kháng acid để điều trị loét và kích ứng liên quan. Các thuốc chống thấp khớp điều chỉnh bệnh (DMARDs) để làm chậm hoặc ngăn chặn các nguyên nhân gây viêm tiềm ẩn.

Nuôi dưỡng qua đường ruột: Trị liệu bằng EEN là chế độ ăn chỉ sử dụng công thức dinh dưỡng dạng lỏng đáp ứng gần như 100% nhu cầu calo, hiệu quả tương đương corticosteroid trong việc gây lui bệnh ở trẻ mắc bệnh Crohn. Phương pháp có ưu điểm như hỗ trợ tăng trưởng, tránh tác dụng phụ của corticosteroid và làm lành niêm mạc hiệu quả hơn và nhược điểm là chế độ ăn lỏng nghiêm ngặt. Công thức EEN có thể dùng qua đường miệng hoặc ống thông mũi-dạ dày. Trong thời gian EEN, trẻ thường không được ăn hoặc uống bất kỳ loại thực phẩm nào khác ngoài nước lọc và một lượng nhỏ kẹo cao su hoặc đường mạch nha. Sau EEN, trẻ sẽ được giới thiệu lại thức ăn bình thường một cách từ từ.

Hỗ trợ dinh dưỡng: Trẻ có thể gặp chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng kế hoạch ăn uống giúp kiểm soát triệu chứng IBD và cải thiện sức khỏe tổng thể. Nếu trẻ sụt cân hoặc không tăng cân đủ, bác sĩ có thể đề nghị bổ sung vitamin, khoáng chất hoặc các loại đồ uống/sữa lắc đặc biệt. 

Ngoại khoa

Bệnh viêm ruột (IBD): Đôi khi trẻ cần phẫu thuật nếu triệu chứng không cải thiện với thuốc hoặc để xử lý các biến chứng.

Viêm loét đại tràng: Cắt bỏ toàn bộ đại tràng và nối với hậu môn được chỉ định ở trẻ mắc viêm loét đại tràng kháng trị với liệu pháp y tế.

Bệnh Crohn: Khoảng 14% trẻ mắc bệnh Crohn cần phẫu thuật trong ổ bụng trong vòng 5 năm sau chẩn đoán. Phẫu thuật có thể cần thiết khi có các biến chứng như rò, áp xe hoặc khi bệnh kháng trị với thuốc. Phẫu thuật hiếm khi chữa khỏi hoàn toàn bệnh Crohn vì tình trạng viêm có thể tái phát ở các vị trí khác. Mục đích của phẫu thuật là giúp trẻ cảm thấy khỏe hơn và giảm thiểu tổn thương đường ruột. 

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn nặng của viêm ruột ở trẻ em

Việc duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ phác đồ điều trị có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh và hạn chế các đợt bùng phát đặc biệt đối với IBD:

Chế độ dinh dưỡng:

Tham vấn chế độ ăn từ các bác sĩ dinh dưỡng với các loại thực phẩm lành mạnh và uống đủ nước giúp bạn có một cơ thể khỏe mạnh. Ghi nhật ký thực phẩm có thể giúp xác định loại thức ăn nào làm triệu chứng trở nên tồi tệ hơn.

Chế độ sinh hoạt:

• Tuân thủ điều trị: Uống thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ và nắm vững các thông tin cần thiết về tên và liều lượng thuốc, tác dụng phụ và lý do dùng thuốc góp phần nâng cao hiệu quả điều trị bệnh.
• Theo dõi sức khỏe: Khám sức khỏe định kỳ và làm các xét nghiệm máu theo yêu cầu của bác sĩ, hoặc liên hệ với bác sĩ nếu triệu chứng xấu đi, không cải thiện, sụt cân,... giúp quản lý tốt bệnh lý này.
• Hỗ trợ tâm lý xã hội: Đối phó với các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm cần được trao đổi về bệnh tình hoặc cảm xúc với cha mẹ, bác sĩ hoặc người lớn đáng tin cậy khác.

Phương pháp phòng ngừa viêm ruột ở trẻ em hiệu quả

Những phương pháp giúp phòng ngừa bệnh lý viêm ruột ở trẻ như:

• Tránh chất gây dị ứng một khi đã xác định hoặc nghi ngờ gây viêm ruột dị ứng.
• Giữ vệ sinh an toàn thực phẩm, vệ sinh môi trường giúp hạn chế tác nhân lây truyền bệnh qua đường tiêu hóa.