Amidan quá phát là gì? Nhận biết sớm và điều trị đúng cách

Amidan là tuyến phòng thủ đầu tiên của cơ thể tại vùng họng, nhưng khi bị viêm kéo dài, chúng có thể phát triển quá mức và gây ra nhiều phiền toái. Nhiều người gặp tình trạng thở khò khè, nuốt vướng hay ngủ không sâu giấc mà không biết nguyên nhân. Việc nhận biết đúng tình trạng này giúp can thiệp kịp thời và tránh biến chứng về sau.

Amidan quá phát là gì?

Amidan quá phát là tình trạng mô amidan, đặc biệt là amidan khẩu cái phát triển quá mức do viêm kéo dài hoặc tái phát nhiều lần, thường gặp ở trẻ từ 5 - 15 tuổi. Khi đó, mô amidan dày lên, xơ hóa và chiếm nhiều không gian trong họng, gây khó nuốt, khó thở, ngủ ngáy, nói khó và mệt mỏi kéo dài.

Nếu không điều trị kịp thời, tình trạng này có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm tai giữa, viêm xoang, hội chứng ngưng thở khi ngủ và ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất - tinh thần của trẻ.

Nguyên nhân dẫn đến amidan quá phát

Các yếu tố phổ biến dẫn đến amidan quá phát bao gồm:

• Viêm amidan mạn hoặc tái phát nhiều lần: Là nguyên nhân hàng đầu, viêm kéo dài khiến tổ chức lympho ở amidan tăng sinh như phản ứng bảo vệ, lâu dần dẫn đến quá phát.
• Nhiễm khuẩn, virus tái đi tái lại: Vi khuẩn như Haemophilus influenzae, virus cúm… có thể gây viêm amidan cấp tính. Nếu không điều trị triệt để, bệnh trở thành mạn tính và dẫn đến phì đại amidan.
• Cấu trúc amidan: Amidan có nhiều khe và hốc, dễ giữ lại thức ăn, vi khuẩn. Nếu vệ sinh răng miệng không tốt sẽ là ổ viêm kéo dài.
• Thay đổi thời tiết: Làm giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho các tác nhân gây bệnh tấn công họng và amidan.
• Hệ miễn dịch yếu: Thường gặp ở trẻ nhỏ, người lớn tuổi, mắc bệnh nền hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch, amidan dễ viêm và phản ứng quá mức.
• Môi trường: Ô nhiễm, khói bụi, hóa chất độc hại làm tổn thương đường hô hấp trên.
• Thói quen sinh hoạt: Ăn nhiều đồ lạnh, vệ sinh răng miệng kém, tiếp xúc thường xuyên với nguồn bệnh.
• Yếu tố di truyền: Người bẩm sinh có amidan lớn hơn bình thường, dễ bị phì đại khi gặp tác nhân viêm.

Phân loại amidan quá phát

Thường được chia thành 4 cấp độ dựa trên kích thước amidan so với khoang họng (sau độ 0 - tức là amidan bình thường). Xác định đúng cấp độ giúp chẩn đoán và điều trị phù hợp, đặc biệt trường hợp nghi tắc nghẽn hô hấp.

Thang phân loại Brodsky - tiêu chuẩn đánh giá phổ biến hiện nay:

• Độ 0: Amidan nằm hoàn toàn trong hốc, không biểu hiện phì đại.
• Độ I: Amidan chiếm < 25% khoảng cách giữa hai trụ trước - mức độ nhẹ.
• Độ II: Amidan chiếm 25 - 50% - biểu hiện rõ ràng nhưng chưa gây cản trở lớn.
• Độ III: Amidan chiếm 50 - 75% - có thể ảnh hưởng đến đường thở, gây ngáy hoặc nuốt vướng.
• Độ IV: Amidan chiếm > 75% - hai bên gần như chạm nhau, có nguy cơ ngưng thở khi ngủ.

Ở độ III và IV, người bệnh thường được chỉ định cắt amidan để phòng ngưng thở khi ngủ và các biến chứng khác.

Triệu chứng thường gặp

Amidan quá phát có thể biểu hiện âm thầm nhưng vẫn có triệu chứng dễ nhận biết nếu quan sát kỹ:

Ở người lớn và trẻ em

Các biểu hiện thường gặp có thể ảnh hưởng đến hô hấp, ăn uống và sinh hoạt hằng ngày như:

• Amidan sưng to hai bên, đỏ, có thể có mủ trắng;
• Ngủ ngáy to, thở khò khè, có thể kèm ngưng thở khi ngủ;
• Khó nuốt, cảm giác nghẹn hoặc đau khi nuốt;
• Sốt, mệt mỏi;
• Hơi thở có mùi hôi, ho kéo dài, nhất là ban đêm;
• Đau họng, khàn tiếng, nghẹt mũi hoặc nói ngọng.

Đặc biệt lưu ý ở trẻ nhỏ

Triệu chứng ở trẻ có thể kín đáo nhưng để lại hậu quả rõ rệt đến phát triển thể chất và tâm lý nên cần đặc biệt lưu ý các triệu chứng sau:

• Thở bằng miệng, ngáy to;
• Ngủ không sâu giấc, buồn ngủ ban ngày;
• Biếng ăn, chậm tăng cân;
• Quấy khóc, dễ cáu gắt, ảnh hưởng hành vi và học tập.

Khi nào cần điều trị viêm amidan quá phát?

Không phải tất cả trường hợp viêm amidan quá phát đều cần phẫu thuật. Quyết định điều trị dựa trên mức độ ảnh hưởng đến sức khỏe, chức năng hô hấp và chất lượng sống của người bệnh.

Trường hợp cần điều trị tích cực hoặc cắt amidan

Việc can thiệp y khoa được cân nhắc khi amidan quá phát gây ra biến chứng hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày chẳng hạn:

• Ngưng thở khi ngủ do amidan quá to;
• Viêm amidan tái phát từ 5 - 7 lần/năm;
• Ảnh hưởng ăn uống, giấc ngủ, giao tiếp hoặc phát triển ở trẻ;
• Amidan quá to không cân xứng hoặc nghi ngờ ác tính;
• Xuất hiện biến chứng như viêm phổi, viêm cơ tim, viêm cầu thận hoặc viêm khớp.

Trường hợp không nên cắt amidan

Phẫu thuật có thể không mang lại lợi ích rõ ràng hoặc tiềm ẩn rủi ro ở một số đối tượng như:

• Trẻ dưới 4 tuổi, trừ khi có ngưng thở khi ngủ nặng;
• Người lớn trên 45 tuổi có amidan xơ dính hoặc bệnh nền phức tạp;
• Người bị rối loạn đông máu hoặc mắc bệnh toàn thân nặng.

Điều trị viêm amidan quá phát

Tùy mức độ nặng nhẹ có thể chia thành ba hướng điều trị:

Điều trị nội khoa

Áp dụng cho trường hợp nhẹ, chưa biến chứng:

• Súc miệng nước muối, giữ vệ sinh răng miệng;
• Dùng kháng sinh, thuốc kháng viêm nếu có nhiễm trùng;
• Giảm đau, hạ sốt khi cần;
• Tái khám định kỳ chuyên khoa.

Điều trị ngoại khoa - cắt amidan

Các phương pháp cắt amidan như dao điện, sóng radio cao tần (Coblator), laser CO₂ hoặc plasma. Chỉ định khi amidan sưng to gây:

• Ngưng thở khi ngủ;
• Viêm tái phát nhiều lần;
• Cản trở ăn uống, sinh hoạt.

Hỗ trợ và phòng ngừa viêm amidan quá phát

Để phòng tránh và giảm nguy cơ tái phát, người chăm sóc trẻ và người bệnh cần chú ý:

• Vệ sinh tốt: Đánh răng 2 lần/ngày, súc miệng nước muối, rửa tay thường xuyên, tránh dùng chung đồ cá nhân.
• Bảo vệ đường hô hấp: Đeo khẩu trang, giữ ấm cổ họng khi trời lạnh, tránh bụi, khói thuốc, không ăn đồ cay nóng hoặc quá lạnh.
• Dinh dưỡng và sinh hoạt lành mạnh: Ăn đủ chất, bổ sung vitamin từ rau củ, uống đủ nước, ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn.
• Khám và tiêm phòng: Khám tai - mũi - họng định kỳ, tiêm đủ vắc xin phòng bệnh hô hấp như vắc xin cúm, vắc xin phế cầu, điều trị dứt điểm các bệnh lý liên quan.

Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

Amidan quá phát nếu không được can thiệp sớm có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như:

• Tại chỗ: Áp-xe quanh amidan, đau họng nặng, khó nuốt, sốt cao, hôi miệng.
• Vùng lân cận: Dễ gây viêm tai giữa, viêm xoang, viêm thanh quản.
• Toàn thân: Có thể gây viêm cầu thận, viêm khớp, viêm cơ tim do nhiễm liên cầu khuẩn.
• Ngưng thở khi ngủ: Là biến chứng nặng, ảnh hưởng trí tuệ, tim mạch, nguy cơ chậm phát triển ở trẻ.

Một số điều cần lưu ý sau khi cắt amidan

Để quá trình hồi phục diễn ra thuận lợi và tránh biến chứng về sau, người bệnh cần quan tâm đến các hướng dẫn chăm sóc hậu phẫu.

Chăm sóc vết mổ

Giữ vệ sinh răng miệng bằng bàn chải mềm, súc nước muối sau ăn. Tránh khạc nhổ, la hét, nằm nghiêng và không gối quá cao. Dùng thuốc đúng chỉ định. Nếu thấy máu tươi trong nước bọt, cần báo bác sĩ ngay.

Chế độ ăn uống

Ưu tiên thực phẩm mềm, dễ nuốt, giàu vitamin, protein, omega-3; uống đủ nước. Tránh đồ chua, cay, nóng, đồ cứng, nhiều dầu mỡ và chất kích thích như rượu, cà phê, nước ngọt có gas.

Vận động

Nghỉ ngơi hoàn toàn ngày đầu. Sau đó vận động nhẹ, tránh tập luyện gắng sức ít nhất 1 - 2 tuần để đảm bảo vết mổ hồi phục tốt.

Amidan quá phát không chỉ đơn giản là hiện tượng amidan to lên mà còn là dấu hiệu cảnh báo tình trạng viêm nhiễm mạn tính, suy giảm miễn dịch hoặc rối loạn hô hấp tiềm ẩn. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu cung cấp đầy đủ các vắc xin cần thiết giúp bảo vệ hệ hô hấp khỏe mạnh, đặc biệt ở người có nguy cơ bị viêm amidan. Tiêm chủng đầy đủ là cách đơn giản và hiệu quả để phòng bệnh và những biến chứng không mong muốn về sau.