Thở khò khè: Nguyên nhân, cách xử trí và khi nào cần gặp bác sĩ

Thở khò khè không chỉ đơn thuần là một âm thanh khó chịu khi thở mà còn có thể là dấu hiệu của các bệnh lý hô hấp hoặc tình trạng sức khỏe nghiêm trọng. Từ những nguyên nhân thông thường như dị ứng, nhiễm trùng… đến các bệnh mạn tính như hen suyễn, triệu chứng này đòi hỏi sự chú ý và xử trí đúng cách. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân gây thở khò khè, các biện pháp xử trí tại nhà và những trường hợp cần đến sự can thiệp y tế.

Thở khò khè là bị gì?

Thở khò khè là hiện tượng xuất hiện âm thanh bất thường, giống như tiếng huýt sáo hoặc rít, khi thở. Âm thanh này thường rõ nhất khi thở ra, tuy nhiên trong một số trường hợp thì nó cũng có thể xuất hiện khi hít vào. Triệu chứng xảy ra do đường thở bị hẹp hoặc tắc nghẽn, khiến không khí lưu thông khó khăn hơn bình thường. Thở khò khè có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, từ trẻ sơ sinh đến người cao tuổi và thường đi kèm với các triệu chứng khác như khó thở, ho hoặc tức ngực.

Cơ chế gây ra thở khò khè liên quan đến sự co thắt, sưng viêm hoặc tích tụ chất nhầy trong đường thở. Tùy thuộc vào nguyên nhân, triệu chứng này có thể xuất hiện đột ngột hoặc kéo dài mãn tính, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Nguyên nhân gây thở khò khè

Thở khò khè có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ các bệnh lý hô hấp phổ biến đến các yếu tố môi trường hoặc tình trạng sức khỏe toàn thân. Dưới đây là những nguyên nhân chính, bao gồm:

Hen suyễn

Hen suyễn là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây thở khò khè. Đây là bệnh lý viêm mạn tính của đường hô hấp, khiến các đường thở bị sưng, co thắt và hẹp lại. Khi tiếp xúc với các tác nhân kích thích như khói bụi, phấn hoa, lông động vật hoặc thay đổi thời tiết, người bệnh hen suyễn thường trải qua các đợt khó thở kèm tiếng khò khè đặc trưng. Hen suyễn có thể được kiểm soát bằng thuốc giãn phế quản và các biện pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, nếu không được điều trị, triệu chứng có thể trở nên nghiêm trọng.

Viêm phế quản

Viêm phế quản xảy ra khi các ống phế quản bị viêm, thường do nhiễm virus hoặc vi khuẩn. Tình trạng viêm dẫn đến sưng và tăng tiết dịch nhầy, gây tắc nghẽn đường thở và tạo ra âm thanh khò khè khi thở. Viêm phế quản cấp tính thường tự khỏi sau vài tuần nhưng viêm phế quản mạn tính, thường gặp ở người hút thuốc lá, có thể gây thở khò khè kéo dài.

Viêm phổi

Viêm phổi là tình trạng nhiễm trùng ở phổi, thường do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Bệnh khiến các túi khí trong phổi bị viêm và đầy dịch, dẫn đến khó thở, ho, sốt cao và thở khò khè. Triệu chứng này đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ em, người già hoặc những người có hệ miễn dịch yếu. Viêm phổi cần được điều trị kịp thời để tránh các biến chứng nguy hiểm.

Dị ứng

Các chất gây dị ứng như phấn hoa, mạt bụi, lông động vật hoặc thực phẩm có thể kích thích đường hô hấp, gây viêm và co thắt phế quản. Ở những người nhạy cảm, phản ứng dị ứng có thể dẫn đến thở khò khè, đặc biệt nếu kèm theo viêm mũi dị ứng hoặc viêm xoang. Kiểm soát dị ứng bằng cách tránh tác nhân kích thích và sử dụng thuốc kháng histamine là cách hiệu quả để giảm triệu chứng.

Phản ứng phụ sau tiêm vắc xin

Trong một số trường hợp hiếm gặp, thở khò khè có thể là phản ứng phụ sau khi tiêm vắc xin, đặc biệt ở trẻ em hoặc những người có tiền sử dị ứng. Phản ứng này thường nhẹ và tự khỏi, tuy nhiên nếu kèm theo các dấu hiệu nghiêm trọng như khó thở hoặc sưng mặt, cần đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

Trào ngược dạ dày thực quản xảy ra khi axit dạ dày trào ngược lên thực quản, gây kích ứng niêm mạc và đôi khi ảnh hưởng đến đường hô hấp. Tình trạng này có thể dẫn đến viêm đường thở, co thắt phế quản và thở khò khè. GERD thường gặp ở người lớn và có thể được kiểm soát bằng thay đổi lối sống và thuốc giảm axit.

Nhiễm trùng đường hô hấp

Các bệnh nhiễm trùng như cảm cúm, viêm họng hoặc viêm phế quản do virus hay vi khuẩn có thể gây sưng và tắc nghẽn đường thở, dẫn đến thở khò khè. Ở trẻ em, virus hợp bào hô hấp (RSV) là một nguyên nhân phổ biến. Nhiễm trùng đường hô hấp thường kèm theo các triệu chứng như sốt, ho và mệt mỏi.

Yếu tố môi trường

Ô nhiễm không khí, khói thuốc lá, hóa chất và bụi bẩn là những yếu tố môi trường có thể gây kích ứng đường hô hấp, dẫn đến viêm và thở khò khè. Những người sống trong khu vực có chất lượng không khí kém hoặc tiếp xúc thường xuyên với khói thuốc có nguy cơ cao gặp phải triệu chứng này.

Cần làm gì khi bị thở khò khè?

Khi phát hiện triệu chứng thở khò khè, bạn có thể áp dụng một số biện pháp tại nhà để giảm triệu chứng và cải thiện tình trạng hô hấp. Tuy nhiên, các biện pháp này chỉ nên được thực hiện khi triệu chứng nhẹ và không kèm theo dấu hiệu nghiêm trọng. Dưới đây là các cách xử trí khi bị thở khò khè:

• Sử dụng máy tạo độ ẩm: Máy tạo độ ẩm giúp làm ẩm không khí, giảm kích ứng niêm mạc đường hô hấp và làm loãng dịch nhầy. Sử dụng máy tạo độ ẩm, đặc biệt trong phòng ngủ vào ban đêm, có thể giúp giảm thở khò khè và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Uống đủ nước: Uống nhiều nước giúp làm loãng chất nhầy trong đường thở, giúp cơ thể dễ dàng tống xuất chúng ra ngoài. Nước ấm hoặc trà thảo mộc không chứa caffeine là lựa chọn tốt để hỗ trợ đường hô hấp.
• Tránh tác nhân kích thích: Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc, bụi bẩn, phấn hoa hoặc các chất gây dị ứng là cách hiệu quả để giảm nguy cơ kích ứng đường hô hấp. Nếu bạn sống trong khu vực ô nhiễm, hãy sử dụng khẩu trang và máy lọc không khí trong nhà.
• Thực hiện bài tập thở: Các bài tập thở sâu và chậm có kiểm soát giúp cải thiện lưu thông không khí trong phổi, giảm co thắt phế quản cũng như làm dịu triệu chứng thở khò khè. Một bài tập đơn giản là hít vào bằng mũi trong 4 giây, giữ hơi trong 4 giây và thở ra bằng miệng trong 6 giây.
• Sử dụng thuốc theo chỉ định: Nếu bạn đã được bác sĩ kê đơn thuốc như thuốc giãn phế quản, thuốc corticoid dạng hít hoặc thuốc kháng histamine, hãy tuân thủ đúng liều lượng và thời gian sử dụng. Người bệnh không tự ý dùng thuốc mà không có chỉ định y tế.

Ngoài ra, trong một số trường hợp hiếm gặp, thở khò khè có thể là dấu hiệu của phản ứng phụ sau khi tiêm vắc xin, chẳng hạn như phản ứng dị ứng hoặc viêm đường hô hấp. Nếu triệu chứng xuất hiện ngay hoặc trong vòng vài giờ sau tiêm, bạn hãy thực hiện theo các bước sau đây:

• Theo dõi triệu chứng: Quan sát xem có kèm theo dấu hiệu nghiêm trọng như khó thở nặng, sưng mặt/môi, phát ban hoặc chóng mặt. Nếu có, liên hệ ngay với cơ sở y tế hoặc gọi cấp cứu.
• Nghỉ ngơi và giữ bình tĩnh: Ngồi ở tư thế thoải mái, tránh hoảng loạn vì căng thẳng có thể làm nặng thêm triệu chứng.
• Liên hệ bác sĩ: Thông báo cho bác sĩ hoặc cơ sở tiêm chủng về triệu chứng để được tư vấn. Nếu được hướng dẫn, có thể sử dụng thuốc kháng histamine (theo chỉ định trước đó) để giảm phản ứng dị ứng nhẹ.
• Đến cơ sở y tế nếu cần: Nếu triệu chứng không cải thiện sau 30 phút hoặc có dấu hiệu xấu đi, hãy đến bệnh viện để được đánh giá và xử lý kịp thời.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Thở khò khè đôi khi chỉ là triệu chứng tạm thời. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, thở khò khè có thể là dấu hiệu của bệnh lý nghiêm trọng. Bạn nên đến gặp bác sĩ ngay nếu gặp các dấu hiệu sau:

• Khó thở nghiêm trọng, không thể thở sâu hoặc cảm thấy ngạt thở.
• Da, môi hoặc móng tay chuyển sang màu xanh hoặc tái (dấu hiệu thiếu oxy).
• Thở khò khè kéo dài hơn vài ngày hoặc tái phát thường xuyên.
• Kèm theo sốt cao, đau ngực hoặc mệt mỏi nghiêm trọng.
• Có tiền sử bệnh lý tim mạch, hen suyễn hoặc bệnh phổi mạn tính.
• Trẻ em dưới 2 tuổi xuất hiện triệu chứng thở khò khè.

Bác sĩ sẽ thực hiện khám lâm sàng, có thể yêu cầu xét nghiệm như X-quang phổi, đo chức năng phổi hoặc xét nghiệm máu để xác định nguyên nhân. Dựa trên kết quả, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, từ thuốc đến các biện pháp can thiệp chuyên sâu.

Thở khò khè là triệu chứng không nên xem nhẹ, vì nó có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý hô hấp hoặc tình trạng sức khỏe tiềm ẩn. Việc nhận diện sớm nguyên nhân, áp dụng các biện pháp xử trí tại nhà, tìm kiếm sự chăm sóc y tế khi cần thiết sẽ giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả, cải thiện chất lượng cuộc sống và phòng ngừa biến chứng.