Viêm phế quản cấp là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Viêm phế quản cấp là tình trạng viêm nhiễm cấp tính xảy ra ở niêm mạc ống phế quản - nơi dẫn khí từ khí quản vào phổi. Bệnh thường khởi phát đột ngột, kéo dài vài ngày đến vài tuần và đa số tự giới hạn nếu được chăm sóc đúng cách.

Nguyên nhân chính gây viêm phế quản cấp thường là do virus đường hô hấp, chiếm đến hơn 90% trường hợp. Ngoài ra, vi khuẩn, khói thuốc lá, khói bụi, ô nhiễm môi trường hay khí lạnh cũng có thể là yếu tố khởi phát hoặc làm nặng thêm tình trạng bệnh.

Bệnh có thể được điều trị bằng nghỉ ngơi, uống nhiều nước, dùng thuốc giảm triệu chứng, và trong một số trường hợp cần kháng sinh nếu có nhiễm khuẩn.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm phế quản cấp

Khi mắc bệnh, người bệnh thường xuất hiện nhiều biểu hiện điển hình giúp nhận biết sớm. Các triệu chứng viêm phế quản thường gặp có thể bao gồm:

• Ho khan hoặc ho có đờm, đờm đặc, đôi khi có màu vàng hoặc xanh.
• Cảm giác tức ngực, khó thở, thở khò khè.
• Sốt nhẹ, ớn lạnh, mệt mỏi, đau nhức cơ thể.
• Đau rát họng, chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi.
• Cơn ho kéo dài, đặc biệt nặng hơn về đêm hoặc khi tiếp xúc với khói bụi, không khí lạnh.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh viêm phế quản cấp

Mặc dù đa số trường hợp viêm phế quản cấp có thể tự hồi phục sau vài tuần, nhưng nếu không được theo dõi và điều trị đúng cách, bệnh có thể gây ra một số biến chứng nguy hiểm. Viêm phế quản cấp có nguy hiểm không? Thực tế, các biến chứng thường gặp bao gồm: 

• Viêm phổi do vi khuẩn bội nhiễm, làm tình trạng ho và khó thở nặng hơn.
• Hen phế quản khởi phát hoặc tái phát ở người có cơ địa dị ứng.
• Ở người cao tuổi hoặc có bệnh nền hô hấp, tim mạch, viêm phế quản cấp có thể tiến triển thành bệnh phế quản mạn tính, ảnh hưởng lâu dài đến chức năng phổi.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Người mắc viêm phế quản cấp nên đến gặp bác sĩ khi có các dấu hiệu cảnh báo như: Ho kéo dài trên 2 tuần không thuyên giảm, sốt cao liên tục, khó thở hoặc thở khò khè nặng, đau tức ngực, ho ra máu hoặc đờm có mùi hôi, màu xanh đậm. Ngoài ra, trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai hoặc những người có bệnh nền hô hấp và tim mạch cũng cần đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, tránh nguy cơ biến chứng nguy hiểm.

Có nhiều yếu tố có thể gây ra tình trạng viêm nhiễm ở đường hô hấp dưới, làm khởi phát bệnh. Các nguyên nhân dẫn đến viêm phế quản cấp thường gặp gồm:

• Nhiễm virus đường hô hấp (virus cúm, RSV, adenovirus…), chiếm đa số trường hợp.
• Nhiễm vi khuẩn, trong đó có phế cầu (Streptococcus pneumoniae), thường xảy ra sau khi đã bị viêm do virus.
• Hít phải khói thuốc lá, khói bụi, hóa chất hoặc không khí ô nhiễm.
• Thay đổi thời tiết, khí lạnh làm niêm mạc phế quản dễ bị kích thích.
• Hệ miễn dịch suy yếu, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người già, hoặc người có bệnh mạn tính.

Nhiều người thắc mắc viêm phế quản cấp có lây không, thực tế, bệnh hoàn toàn có thể lây lan qua đường hô hấp khi tiếp xúc gần với người mắc bệnh, nhất là trong giai đoạn cấp tính do virus hoặc vi khuẩn gây ra.

Những ai có nguy cơ mắc phải viêm phế quản cấp?

Theo các tài liệu y khoa uy tín, viêm phế quản cấp có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng thường xảy ra nhiều hơn ở một số nhóm nguy cơ cao. Trẻ em dưới 5 tuổi dễ mắc bệnh do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, trong khi người cao tuổi trên 65 lại dễ bị do sức đề kháng suy giảm và thường có bệnh nền hô hấp hoặc tim mạch.

Nam giới, đặc biệt người hút thuốc lá, cũng có tỷ lệ mắc cao hơn so với nữ giới. Ngoài ra, những người sống trong môi trường ô nhiễm, đông đúc hoặc có hệ miễn dịch suy yếu cũng thuộc nhóm dễ mắc viêm phế quản cấp và có nguy cơ gặp biến chứng nặng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải viêm phế quản cấp

Có nhiều yếu tố trong môi trường sống và thói quen sinh hoạt có thể làm gia tăng khả năng mắc bệnh. Các yếu tố làm tăng nguy cơ viêm phế quản cấp bao gồm:

• Hút thuốc lá chủ động hoặc hít phải khói thuốc thụ động.
• Thường xuyên tiếp xúc với khói bụi, hóa chất, khí thải ô nhiễm.
• Thay đổi thời tiết đột ngột, nhất là khi trời lạnh và ẩm.
• Hệ miễn dịch suy yếu do bệnh mạn tính, dinh dưỡng kém hoặc dùng thuốc ức chế miễn dịch.
• Tiền sử mắc bệnh hô hấp như hen phế quản, viêm xoang, COPD.
• Sinh hoạt hoặc làm việc trong môi trường đông đúc, dễ lây nhiễm virus hô hấp.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm viêm phế quản cấp

Để chẩn đoán viêm phế quản cấp, bác sĩ thường dựa trên khai thác triệu chứng, thăm khám lâm sàng kết hợp với một số xét nghiệm hỗ trợ nhằm loại trừ các bệnh lý khác nghiêm trọng hơn như viêm phổi, bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ nghe phổi để phát hiện tiếng ran rít, ran ngáy hoặc khò khè, đồng thời đánh giá mức độ ho, sốt và tình trạng khó thở.
• X-quang ngực: Giúp phân biệt viêm phế quản cấp với viêm phổi hoặc các bệnh lý phổi khác.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra số lượng bạch cầu và các chỉ số viêm, từ đó gợi ý nguyên nhân do vi khuẩn hay virus.
• Xét nghiệm đờm: Phân tích mẫu đờm nhằm tìm vi khuẩn gây bệnh, đặc biệt hữu ích trong trường hợp nghi ngờ bội nhiễm.
• Đo chức năng hô hấp (spirometry): Được áp dụng trong một số trường hợp nhằm đánh giá luồng khí thở ra, loại trừ bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) hoặc hen phế quản.

Nhờ sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm này, bác sĩ có thể chẩn đoán chính xác viêm phế quản cấp cũng như đưa ra phác đồ điều trị phù hợp.

Điều trị viêm phế quản cấp

Nội khoa

Chủ yếu điều trị triệu chứng và hỗ trợ phục hồi. Người bệnh được khuyến khích nghỉ ngơi, uống đủ nước để làm loãng đờm, dùng thuốc hạ sốt - giảm đau khi sốt cao hoặc đau nhức, thuốc giảm ho hoặc long đờm tùy tình trạng. Kháng sinh chỉ được chỉ định khi có bằng chứng nhiễm khuẩn, chẳng hạn ho kéo dài kèm đờm mủ, sốt cao hoặc xét nghiệm gợi ý bội nhiễm vi khuẩn (như phế cầu). Trong một số trường hợp, thuốc giãn phế quản có thể được sử dụng để giảm co thắt và khó thở.

Ngoại khoa

Viêm phế quản cấp hầu như không cần đến can thiệp ngoại khoa. Tuy nhiên, ngoại khoa có thể được cân nhắc trong các biến chứng hiếm gặp, ví dụ áp xe phổi, tràn mủ màng phổi hoặc khi viêm phế quản tiến triển nặng gây tắc nghẽn đường thở mà các biện pháp nội khoa không hiệu quả. Đây là tình huống rất ít gặp và thường chỉ xảy ra ở người bệnh có nền hô hấp hoặc miễn dịch suy yếu.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của viêm phế quản cấp

Chế độ sinh hoạt

Để hạn chế diễn tiến nặng và hỗ trợ phục hồi nhanh hơn khi mắc viêm phế quản cấp, người bệnh nên tuân thủ một số thói quen sinh hoạt lành mạnh như:

• Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh làm việc quá sức.
• Uống nhiều nước ấm để làm loãng dịch đờm và giảm ho.
• Giữ ấm cơ thể, đặc biệt khi thời tiết lạnh.
• Tránh tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, hóa chất và môi trường ô nhiễm.
• Tuân thủ hướng dẫn điều trị và dùng thuốc đúng chỉ định của bác sĩ.
• Tái khám theo lịch hẹn nếu triệu chứng không cải thiện hoặc có dấu hiệu nặng hơn.

Chế độ dinh dưỡng

Một chế độ ăn giàu dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi. Người bệnh nên tăng cường rau xanh, trái cây tươi giàu vitamin C và chất chống oxy hóa để nâng cao sức đề kháng; bổ sung thực phẩm giàu kẽm và protein như cá, thịt nạc, trứng, sữa để tái tạo mô tổn thương; đồng thời hạn chế thức ăn nhiều dầu mỡ, đồ uống có cồn và nước ngọt có gas vì có thể làm tình trạng viêm kéo dài hơn.

Phòng ngừa viêm phế quản cấp

Đặc hiệu

Tiêm chủng là biện pháp đặc hiệu và hiệu quả nhất trong phòng ngừa viêm phế quản cấp cũng như nhiều bệnh hô hấp khác. Vắc xin cúm mùa giúp cơ thể tạo miễn dịch với các chủng virus cúm thường lưu hành, trong khi vắc xin phế cầu bảo vệ khỏi viêm phổi, viêm phế quản và các biến chứng do vi khuẩn Streptococcus pneumoniae gây ra. Việc tiêm phòng định kỳ, đúng lịch không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn hạn chế diễn tiến nặng và lây lan trong cộng đồng, đặc biệt đối với trẻ em, người cao tuổi và người có bệnh mạn tính.

Không đặc hiệu

Bên cạnh tiêm chủng, cần xây dựng lối sống lành mạnh để giảm nguy cơ mắc bệnh. Các biện pháp bao gồm: 

• Giữ vệ sinh tay thường xuyên;
• Đeo khẩu trang khi đến nơi đông người hoặc môi trường ô nhiễm;
• Tránh tiếp xúc với người đang mắc bệnh hô hấp;
• Bỏ thuốc lá và hạn chế hít khói thuốc thụ động;
• Giữ ấm cơ thể khi thời tiết lạnh;
• Luyện tập thể dục đều đặn để tăng cường miễn dịch, và duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng để nâng cao sức đề kháng tự nhiên.

Viêm phế quản cấp là bệnh lý hô hấp thường gặp, đa số có thể tự hồi phục nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nếu không được theo dõi và điều trị đúng cách. Việc nhận biết sớm nguyên nhân, triệu chứng và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ là yếu tố quan trọng để kiểm soát bệnh hiệu quả. Bên cạnh điều trị, mỗi người cần duy trì lối sống lành mạnh, tăng cường sức đề kháng và thực hiện phòng ngừa bằng vắc xin để bảo vệ sức khỏe hô hấp lâu dài cho bản thân và gia đình.

Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe đường hô hấp cho bản thân và gia đình bằng cách tiêm vắc xin cúm và vắc xin phế cầu tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu. Đây là giải pháp đơn giản, an toàn và hiệu quả để giảm thiểu nguy cơ mắc viêm phế quản cấp cũng như các bệnh hô hấp nghiêm trọng khác, giúp bạn an tâm hơn trong cuộc sống hằng ngày.