Rát cổ họng: Nguyên nhân thường gặp và cách khắc phục hiệu quả

Như các bạn đã biết, rát cổ họng là một triệu chứng phổ biến có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Tình trạng này tuy không phải lúc nào cũng nghiêm trọng nhưng lại gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và sức khỏe nếu kéo dài không được điều trị đúng cách. Trong bài viết dưới đây, Tiêm chủng Long Châu sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về tình trạng này.

Tổng quan về tình trạng rát cổ họng

Rát cổ họng là cảm giác nóng rát, khó chịu tại vùng hầu họng, thường đi kèm các biểu hiện như ho khan, khàn tiếng, nuốt vướng hoặc cảm giác khô họng. Triệu chứng này có thể xuất hiện cấp tính, kéo dài trong vài ngày hoặc trở thành mãn tính nếu không được điều trị đúng cách. 

Theo thống kê, các bệnh lý đường hô hấp trên bao gồm viêm họng và cảm lạnh, ảnh hưởng đến hàng triệu người mỗi năm trên toàn cầu, trong đó rát cổ họng là một trong những phàn nàn phổ biến nhất.

Dù thường được xem là triệu chứng nhẹ, rát cổ họng có thể trở nên nghiêm trọng nếu đi kèm các dấu hiệu toàn thân như sốt cao, sưng hạch cổ, khó nuốt kéo dài hoặc xuất hiện các triệu chứng bất thường khác. Ví dụ, một người bị rát họng kéo dài hơn hai tuần kèm theo khàn tiếng có thể cần thăm khám để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng hơn. 

Việc nhận diện sớm nguyên nhân và xử lý kịp thời không chỉ giúp giảm khó chịu mà còn ngăn ngừa các biến chứng như viêm họng mạn tính, nhiễm trùng lan rộng hoặc tổn thương thanh quản.

Nguyên nhân gây rát cổ họng phổ biến

Rát cổ họng có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, từ nhiễm trùng đến yếu tố môi trường và lối sống. Dưới đây là những nguyên nhân gây rát cổ họng, bạn đọc có thể tham khảo:

Viêm họng do virus hoặc vi khuẩn

Nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây ra rát cổ họng, đặc biệt trong mùa lạnh hoặc khi thời tiết thay đổi. Các tác nhân cụ thể bao gồm:

• Viêm họng cấp do virus như cúm, cảm lạnh (rhinovirus, adenovirus) hoặc do vi khuẩn như liên cầu khuẩn nhóm A, gây họng nóng rát, đau khi nuốt kèm theo sốt, ho và nổi hạch cổ. Viêm họng do virus chiếm khoảng 70 - 80% các trường hợp.
• Viêm họng do liên cầu khuẩn cần điều trị bằng kháng sinh (như amoxicillin) để tránh biến chứng như thấp tim hoặc viêm thận. Trong khi đó, nguyên nhân do virus thường tự cải thiện trong 5 - 7 ngày với chăm sóc tại nhà.

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD)

Trào ngược dạ dày thực quản (GERD) là một nguyên nhân phổ biến gây rát họng, đặc biệt ở người trưởng thành. Các triệu chứng liên quan bao gồm:

• Axit dạ dày trào ngược lên thực quản và vùng họng, gây kích ứng và cảm giác nóng rát, thường rõ rệt vào buổi sáng.
• Ợ hơi, ợ chua, đau tức ngực hoặc ho khan kéo dài về đêm. Một số người có thể cảm thấy có khối u trong cổ họng.
• Nếu không kiểm soát, GERD có thể gây viêm họng mạn tính, loét thực quản hoặc tăng nguy cơ ung thư thực quản. 

Tiếp xúc với khói bụi, không khí ô nhiễm

Môi trường ô nhiễm, chứa nhiều khói bụi có thể làm tổn thương niêm mạc họng, đặc biệt ở những khu vực đô thị hóa cao. Các yếu tố cụ thể bao gồm:

• Khói bụi, hóa chất, hoặc khí độc hại (như khí thải công nghiệp, amoniac) gây kích ứng niêm mạc hầu họng dẫn đến rát họng, khô họng kéo dài, đôi khi kèm ho hoặc khàn tiếng.
• Những người sống ở đô thị, làm việc trong ngành công nghiệp (như nhà máy hóa chất, xây dựng) hoặc thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc lá dễ gặp triệu chứng này. 

Dị ứng đường hô hấp

Phản ứng dị ứng tại niêm mạc họng là một nguyên nhân phổ biến khác. Các tác nhân gây dị ứng bao gồm:

• Dị nguyên như phấn hoa, lông thú, nấm mốc hoặc bụi nhà dẫn đến rát, ngứa và ho. Tình trạng này thường xảy ra theo mùa hoặc khi tiếp xúc với các tác nhân cụ thể.
• Dị ứng không gây sốt nhưng thường kèm nghẹt mũi, chảy nước mũi trong, và hắt hơi liên tục.

Thói quen không lành mạnh

Thói quen không lành mạnh có thể gây tổn thương nghiêm trọng vùng họng. Các yếu tố liên quan bao gồm:

• Hút thuốc lá lâu ngày làm khô niêm mạc, tổn thương các tế bào vùng hầu họng và tăng nguy cơ viêm nhiễm mạn tính.
• Rượu bia làm tăng tình trạng mất nước, gây kích ứng và tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển.

Cả hai đều là yếu tố nguy cơ cao gây ung thư vòm họng và thanh quản. Theo WHO, hút thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư đường hô hấp, chiếm tới 70% các trường hợp ung thư thanh quản.

Thay đổi thời tiết, không khí khô

Điều kiện thời tiết bất lợi có thể ảnh hưởng đến niêm mạc họng, đặc biệt trong mùa đông hoặc mùa khô. Các yếu tố cụ thể có thể nhắc đến như:

• Không khí lạnh và hanh khô khiến niêm mạc họng mất độ ẩm, gây khô, ngứa và rát, thường rõ rệt khi ngủ dậy vào buổi sáng.
• Sử dụng máy lạnh, máy sưởi thường xuyên mà không cung cấp đủ độ ẩm (dưới 40%) cũng gây kích ứng họng. 

Ung thư vòm họng hoặc thanh quản

Dù hiếm gặp, rát họng kéo dài cần được lưu ý vì có thể liên quan đến bệnh lý ác tính. Các triệu chứng nghi ngờ bao gồm:

• Khàn tiếng kéo dài hơn 3 tuần, nuốt đau, đau tai một bên hoặc cảm giác có khối u trong họng.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân, nổi hạch cổ hoặc chảy máu nhẹ khi ho. 

Cách khắc phục tình trạng rát cổ họng

Để giảm triệu chứng rát cổ họng và ngăn ngừa tái phát, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp sau, tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Các biện pháp này bao gồm chăm sóc tại nhà, sử dụng thuốc hỗ trợ và thay đổi lối sống.

Chăm sóc tại nhà

Các biện pháp đơn giản tại nhà có thể giúp làm dịu họng và hỗ trợ phục hồi nhanh chóng bao gồm:

• Uống nước ấm thường xuyên (như trà gừng, trà mật ong) để làm dịu họng và duy trì độ ẩm niêm mạc.
• Súc miệng bằng nước muối sinh lý (0,9%) 2 – 3 lần/ngày để làm sạch họng và giảm viêm.
• Giữ ấm cổ, đặc biệt khi thời tiết lạnh, bằng khăn quàng hoặc áo cao cổ.
• Tránh thực phẩm cay, nóng, lạnh hoặc có cồn vì chúng có thể làm tăng kích ứng.
• Nghỉ ngơi, hạn chế nói to hoặc nói quá nhiều để dây thanh và niêm mạc họng được phục hồi.

Sử dụng thuốc hỗ trợ

Trong một số trường hợp, thuốc có thể được sử dụng để giảm triệu chứng và điều trị nguyên nhân. Chẳng hạn như:

• Paracetamol hoặc ibuprofen giúp giảm đau, hạ sốt nếu kèm sốt nhẹ.
• Viên ngậm thảo dược giúp làm dịu họng và giảm cảm giác rát.
• Kháng sinh chỉ dùng khi có chỉ định của bác sĩ, chẳng hạn trong trường hợp viêm họng do liên cầu khuẩn. 

Thay đổi lối sống

Điều chỉnh lối sống là yếu tố quan trọng để ngăn ngừa rát họng tái phát và bảo vệ sức khỏe đường hô hấp. Các biện pháp cụ thể bao gồm:

• Bỏ thuốc lá và hạn chế rượu bia để bảo vệ niêm mạc họng và giảm nguy cơ ung thư.
• Duy trì độ ẩm không khí trong phòng điều hòa hoặc phòng sưởi bằng máy tạo độ ẩm.
• Giữ gìn vệ sinh răng miệng (đánh răng 2 lần/ngày, dùng chỉ nha khoa) và rửa tay sạch sẽ để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
• Tăng cường miễn dịch bằng thực phẩm giàu vitamin C (cam, chanh, bưởi, kiwi) và kẽm (hải sản, hạt óc chó) để hỗ trợ sức khỏe tổng thể.

Khi nào cần đến bác sĩ?

Người bệnh cần thăm khám ngay nếu rát cổ họng kéo dài hoặc kèm theo các dấu hiệu nghiêm trọng. Chẳng hạn như:

• Rát họng kéo dài hơn 2 tuần, không cải thiện dù đã chăm sóc tại nhà.
• Khàn tiếng dai dẳng, nuốt đau hoặc đau tai một bên.
• Sốt cao (>38,5°C), sưng hạch cổ hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân.
• Các triệu chứng nghi ngờ ung thư vòm họng, đặc biệt ở những người có tiền sử hút thuốc hoặc uống rượu bia lâu dài.

Rát cổ họng là triệu chứng thường gặp và có thể cải thiện hiệu quả nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, nếu tình trạng kéo dài kèm theo các biểu hiện như khàn tiếng, sốt cao, đau khi nuốt hoặc nổi hạch, người bệnh nên đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân gây đau rát họng là chìa khóa quan trọng để phòng tránh và bảo vệ sức khỏe đường hô hấp một cách toàn diện. Đừng chủ quan với triệu chứng tưởng chừng đơn giản – hãy hành động đúng lúc để đảm bảo sức khỏe lâu dài. Cảm ơn bạn đọc đã dành thời gian theo dõi bài viết hôm nay của Tiêm chủng Long Châu.