Miễn dịch thụ động là gì? Ưu điểm và nhược điểm của miễn dịch thụ động

Hệ miễn dịch là lá chắn bảo vệ cơ thể trước các tác nhân gây bệnh, nhưng không phải lúc nào cơ thể cũng có sẵn khả năng chống lại mọi mầm bệnh. Trong một số trường hợp, con người cần sự hỗ trợ từ bên ngoài để có được khả năng miễn dịch một cách nhanh chóng. Đó chính là nguyên lý của miễn dịch thụ động – một cơ chế quan trọng trong y học, giúp bảo vệ cơ thể trước các bệnh nhiễm trùng nguy hiểm. Vậy miễn dịch thụ động là gì, có những loại nào và ưu nhược điểm của loại miễn dịch này ra sao? Hãy cùng Trung tâm Tiêm chủng Long Châu tìm hiểu về miễn dịch thụ động qua bài viết dưới đây.

Miễn dịch thụ động là gì?

Miễn dịch thụ động là cơ chế cung cấp sẵn kháng thể từ một nguồn bên ngoài để giúp cơ thể chống lại bệnh tật ngay lập tức. Miễn dịch thụ động xuất hiện khi một người được tiêm kháng thể của người khác. Khi những kháng thể này được đưa vào cơ thể người đó, các kháng thể "vay mượn" này giúp ngăn ngừa hoặc chống lại một số bệnh truyền nhiễm. Tuy nhiên, sự bảo vệ do tiêm chủng thụ động mang lại chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và thường chỉ kéo dài vài tuần hoặc vài tháng.

Việc sử dụng kháng thể trong điều trị bệnh đã xuất hiện từ cuối thế kỷ 19 và vẫn đóng vai trò quan trọng trong y học hiện đại. Ngày nay, kháng thể không chỉ được dùng để điều trị một số bệnh mà còn giúp ngăn ngừa nguy cơ nhiễm bệnh sau khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh. Các nhà khoa học đang tiếp tục nghiên cứu để cải thiện phương pháp này, phát triển những loại kháng thể hiệu quả hơn nhằm tăng cường khả năng bảo vệ sức khỏe con người.

Miễn dịch thụ động: Tự nhiên so với nhân tạo

Miễn dịch thụ động là cơ chế giúp cơ thể có sẵn kháng thể từ nguồn bên ngoài để chống lại bệnh tật. Đây là một phương pháp mang lại khả năng bảo vệ ngay lập tức, nhưng hiệu quả chỉ kéo dài trong thời gian ngắn. Dựa vào nguồn gốc của kháng thể, miễn dịch thụ động được chia thành hai loại chính: Tự nhiên và nhân tạo.

Miễn dịch thụ động tự nhiên

Miễn dịch thụ động tự nhiên xảy ra khi kháng thể được truyền từ mẹ sang con trong thai kỳ và trong giai đoạn bú mẹ. Trong tam cá nguyệt thứ ba, kháng thể từ mẹ di chuyển qua nhau thai giúp bảo vệ thai nhi trước khi chào đời. Sau khi sinh, trẻ sơ sinh tiếp tục nhận được kháng thể qua sữa non – nguồn sữa giàu kháng thể trong những ngày đầu tiên. Mặc dù sữa mẹ sau đó không chứa nhiều kháng thể như sữa non, nó vẫn có tác dụng hỗ trợ miễn dịch cho trẻ. Tuy nhiên, lượng kháng thể thụ động này sẽ giảm dần và biến mất khi trẻ đạt khoảng sáu tháng tuổi.

Miễn dịch thụ động nhân tạo

Miễn dịch thụ động nhân tạo được tạo ra khi một người được tiêm kháng thể có sẵn để bảo vệ khỏi bệnh tật. Phương pháp này thường áp dụng khi một cá nhân chưa có miễn dịch và cần sự bảo vệ ngay lập tức, chẳng hạn như sau khi phơi nhiễm với virus hoặc vi khuẩn nguy hiểm. Kháng thể có thể được chiết xuất từ máu của người đã có miễn dịch hoặc được sản xuất từ động vật, như ngựa, cừu hoặc thỏ – những loài từng được sử dụng trong các chế phẩm kháng thể sớm nhất.

Ưu điểm và nhược điểm của miễn dịch thụ động

Miễn dịch thụ động là một phương pháp bảo vệ cơ thể bằng cách cung cấp trực tiếp kháng thể từ nguồn bên ngoài, giúp ngăn ngừa hoặc chống lại các bệnh truyền nhiễm mà không cần hệ miễn dịch phải tự sản sinh kháng thể. Phương pháp này mang lại nhiều lợi ích quan trọng, nhưng cũng tồn tại một số hạn chế cần cân nhắc.

Ưu điểm của miễn dịch thụ động

Một trong những lợi thế quan trọng nhất của miễn dịch thụ động là khả năng cung cấp sự bảo vệ ngay lập tức. Trong khi vắc xin cần thời gian để kích thích hệ miễn dịch tạo ra phản ứng bảo vệ, miễn dịch thụ động có thể phát huy tác dụng trong vài giờ hoặc vài ngày sau khi được tiêm. Điều này đặc biệt hữu ích trong các tình huống khẩn cấp, chẳng hạn như sau khi phơi nhiễm với bệnh dại, uốn ván hoặc virus viêm gan B.

Ngoài ra, miễn dịch thụ động còn là giải pháp tối ưu cho những người có hệ miễn dịch suy yếu. Ở những bệnh nhân không thể tự sản xuất kháng thể hiệu quả, chẳng hạn như người bị suy giảm miễn dịch, người cao tuổi, hoặc trẻ sơ sinh, miễn dịch thụ động giúp cung cấp sự bảo vệ mà cơ thể họ không thể tự tạo ra.

Miễn dịch thụ động cũng đóng vai trò quan trọng trong phản ứng nhanh với các mối đe dọa sinh học. Trong trường hợp xảy ra dịch bệnh hoặc nguy cơ khủng bố sinh học, kháng thể có thể được sử dụng để bảo vệ người dân khỏi các tác nhân nguy hiểm như vi khuẩn gây bệnh than, bệnh dịch hạch hoặc độc tố uốn ván, trong khi chờ đợi các biện pháp chủ động như vắc xin phát huy tác dụng.

Nhược điểm của miễn dịch thụ động

Bên cạnh những ưu điểm, miễn dịch thụ động cũng có nhiều hạn chế. Đầu tiên, thời gian bảo vệ của miễn dịch thụ động rất ngắn. Không giống như miễn dịch chủ động – có thể tồn tại trong nhiều năm hoặc suốt đời, miễn dịch thụ động chỉ kéo dài vài tuần hoặc vài tháng trước khi kháng thể bị phân hủy và đào thải khỏi cơ thể. Do đó, nếu cần duy trì bảo vệ lâu dài, bệnh nhân có thể phải tiêm nhắc lại nhiều lần.

Một nhược điểm khác là chi phí sản xuất cao và nguồn cung khan hiếm. Kháng thể có thể được lấy từ huyết tương của những người đã khỏi bệnh hoặc được tạo ra từ động vật có miễn dịch, nhưng cả hai phương pháp này đều đòi hỏi quy trình sản xuất phức tạp, tốn kém. Một số loại kháng thể đơn dòng (mAb) được sản xuất trong phòng thí nghiệm có tiềm năng cải thiện khả năng điều trị, nhưng vẫn cần nghiên cứu thêm để đảm bảo tính hiệu quả và khả năng tiếp cận rộng rãi.

Ngoài ra, khi sử dụng kháng thể từ động vật, bệnh nhân có nguy cơ gặp phản ứng dị ứng nghiêm trọng, đặc biệt là sốc phản vệ. Điều này thường xảy ra khi cơ thể nhận diện kháng thể ngoại lai như một tác nhân lạ và kích hoạt phản ứng miễn dịch chống lại chúng.

Một vấn đề khác của miễn dịch thụ động là tính không ổn định của kháng thể. Khi được đưa vào cơ thể qua đường uống, kháng thể có thể bị phân hủy bởi axit dạ dày và enzyme tiêu hóa, làm giảm hiệu quả của liệu pháp. Hơn nữa, một số virus có thể phát triển cơ chế đột biến, giúp chúng trốn thoát khỏi sự nhận diện của kháng thể, làm giảm tác dụng của miễn dịch thụ động theo thời gian.

Miễn dịch thụ động là một phương pháp hiệu quả để cung cấp khả năng bảo vệ tức thời trước các tác nhân gây bệnh, đặc biệt trong trường hợp khẩn cấp hoặc đối với những người có hệ miễn dịch suy yếu. Tuy nhiên, do hiệu quả bảo vệ không kéo dài, miễn dịch thụ động không thể thay thế miễn dịch chủ động từ vắc xin. Vì vậy, để có sự bảo vệ lâu dài và bền vững, tiêm vắc xin vẫn là biện pháp quan trọng nhất giúp chúng ta phòng tránh nhiều bệnh nguy hiểm.

Bảo vệ sức khỏe là vô cùng quan trọng. Hãy chủ động tiêm vắc xin ngay hôm nay để xây dựng lá chắn miễn dịch vững chắc cho bản thân và cộng đồng. Đặt lịch tiêm chủng ngay tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua hotline 1800 6928 để đảm bảo bạn và những người thân yêu luôn được an toàn.