Ký sinh trùng đường ruột là gì? Cách phòng ngừa hiệu quả

Tại Việt Nam, tình trạng nhiễm ký sinh trùng ở đường ruột vẫn phổ biến, đặc biệt ở khu vực có điều kiện vệ sinh kém hoặc thói quen ăn uống chưa an toàn. Các chuyên gia y tế cảnh báo rằng, nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, nhiễm ký sinh trùng có thể gây ra hậu quả lâu dài cho sức khỏe, nhất là ở trẻ em. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về loại bệnh này, các dấu hiệu cần lưu ý và cách phòng tránh hiệu quả.

Ký sinh trùng đường ruột là gì?

Ký sinh trùng gây bệnh trong ruột được định nghĩa là các sinh vật sống và phát triển trong đường ruột của con người, chủ yếu hấp thu chất dinh dưỡng từ thức ăn mà chúng ta tiêu thụ hàng ngày. Hầu hết ký sinh trùng này sống trong ruột non hoặc ruột già, trong một số trường hợp đặc biệt ấu trùng có thể di chuyển tới các cơ quan khác (ví dụ não, mô liên kết) nhưng không phải vị trí chủ yếu. Nhóm ký sinh trùng này có thể bao gồm giun, sán hoặc đơn bào, gây ra nhiều vấn đề cho sức khỏe như rối loạn tiêu hóa, thiếu dinh dưỡng nghiêm trọng, thậm chí làm tổn thương niêm mạc ruột. 

Ký sinh trùng trong ruột thường xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng, cụ thể là khi chúng ta vô tình nuốt phải trứng, ấu trùng hoặc nang bào từ thực phẩm, nước uống hoặc tiếp xúc với đất, phân nhiễm bẩn. Một khi vào đến ruột, chúng nhanh chóng bám chặt vào thành ruột, hút chất dinh dưỡng hoặc tiết độc tố gây tổn thương mô.

Các nhóm ký sinh trùng thường gặp

Có nhiều loại ký sinh trùng trong ruột phổ biến, dưới đây là những nhóm chính mà bạn cần đặc biệt cảnh giác:

Giun tròn

Đây là nhóm ký sinh trùng trong ruột phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ em và người lớn sống tại vùng nông thôn.

• Giun đũa (Ascaris lumbricoides): Là loại giun lớn nhất trong ruột người (dài 15 – 35 cm). Gây tắc ruột, đau bụng quặn từng cơn, buồn nôn, nôn ra giun. Trẻ em nhiễm nặng có thể chậm phát triển thể chất và trí tuệ.
• Giun kim (Enterobius vermicularis): Nhỏ như sợi chỉ (dài 0,5 – 1 cm), thường gặp ở trẻ em. Gây ngứa hậu môn về đêm, rối loạn giấc ngủ, dễ lây lan trong gia đình và trường học.
• Giun móc (Ancylostoma duodenale, Necator americanus): Bám vào niêm mạc ruột non, hút máu, gây thiếu máu thiếu sắt mạn tính, mệt mỏi, da xanh xao, suy dinh dưỡng.

Sán dây

Sán dây có cấu tạo đặc biệt với nhiều đốt, có thể dài đến vài mét.

• Sán dây bò (Taenia saginata) và sán dây lợn (Taenia solium): Gây rối loạn tiêu hóa, chán ăn, sụt cân. Đặc biệt nguy hiểm là ấu trùng sán lợn (Cysticercus) có thể di chuyển lên não, gây động kinh, u nang não.

Sán lá

Thường liên quan đến thói quen ăn cá, tôm, cua sống hoặc tái.

• Sán lá gan nhỏ (Clonorchis sinensis): Ký sinh ở đường mật, gây viêm đường mật, xơ gan, thậm chí ung thư đường mật.
• Sán lá ruột (Fasciolopsis buski): Gây tiêu chảy kéo dài, phù nề, suy dinh dưỡng nặng.

Ký sinh trùng đơn bào

Dù nhỏ bé nhưng gây triệu chứng dai dẳng, khó điều trị.

• Giardia lamblia: Gây hội chứng ruột kích thích như tiêu chảy kéo dài, đầy hơi, đau bụng từng cơn, phân có mùi tanh.
• Entamoeba histolytica: Gây lỵ amip, phân có nhầy máu, viêm loét đại tràng. Nặng hơn có thể gây áp-xe gan, áp-xe phổi.

Nguyên nhân nhiễm ký sinh trùng trong ruột

Nhiễm ký sinh trùng trong ruột không phải ngẫu nhiên – hầu hết đều bắt nguồn từ thói quen sinh hoạt và ăn uống chưa an toàn. Dưới đây là các nguyên nhân chính:

• Ăn thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín kỹ: Rau sống, gỏi cá, tiết canh, thịt lợn/cá tái, nem chua… là “cửa ngõ” cho trứng và ấu trùng ký sinh trùng xâm nhập.
• Uống nước không đun sôi hoặc nước bị ô nhiễm: Nước giếng, nước ao hồ, nước mưa chứa nang bào đơn bào (như Giardia, Entamoeba) là nguồn lây phổ biến.
• Thói quen không rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh: Tay bẩn dính trứng giun kim, trứng sán, từ đó có thể tự lây nhiễm hoặc lây cho người khác.
• Tiếp xúc trực tiếp với đất hoặc phân người/động vật nhiễm bẩn: Làm nông, đi chân đất, trẻ em chơi đất cát là nguy cơ cao nhiễm giun móc, giun đũa.
• Môi trường sống ẩm thấp, vệ sinh kém: Nhà vệ sinh bẩn, rác thải không xử lý, chuồng trại gia súc gần nhà.
• Hệ miễn dịch yếu hoặc thói quen xấu ở trẻ em: Trẻ hay mút tay, ngậm đồ chơi bẩn, ăn đất, dễ bị nhiễm giun kim, giun đũa.

Lưu ý: Một người có thể nhiễm đồng thời nhiều loại ký sinh trùng, làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Triệu chứng khi nhiễm ký sinh trùng

Triệu chứng nhiễm ký sinh trùng trong ruột rất đa dạng, từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào loại và số lượng ký sinh trùng.

Rối loạn tiêu hóa

Ký sinh trùng thường tấn công đường ruột, gây ra các vấn đề tiêu hóa khó chịu kéo dài.

• Đau bụng âm ỉ hoặc quặn từng cơn (thường quanh rốn).
• Tiêu chảy xen kẽ táo bón, phân sống, có nhầy hoặc máu.
• Buồn nôn, đầy hơi, chướng bụng, khó tiêu kéo dài.

Biểu hiện toàn thân

Không chỉ gây rối loạn tiêu hóa, ký sinh trùng còn làm cơ thể suy nhược và thiếu dinh dưỡng.

• Mệt mỏi triền miên, xanh xao, thiếu máu (đặc biệt ở người nhiễm giun móc).
• Sụt cân không rõ nguyên nhân dù vẫn ăn uống bình thường.
• Chán ăn, biếng ăn, trẻ em chậm lớn, thấp còi.

Dấu hiệu đặc trưng theo loại ký sinh trùng

Mỗi loại ký sinh trùng lại có những dấu hiệu đặc trưng riêng giúp nhận biết sớm.

• Ngứa hậu môn về đêm là dấu hiệu điển hình của giun kim.
• Nếu thấy đốt sán trắng như sợi bún trong phân, có thể là sán dây.
• Nôn ra giun hoặc tắc ruột thường xảy ra khi giun đũa phát triển nhiều.
• Vàng da, đau vùng hạ sườn phải gợi ý sán lá gan.
• Đau đầu dữ dội, co giật hoặc động kinh có thể do ấu trùng sán lợn di chuyển lên não.

Khi nào cần đi khám ngay?

Nếu có các dấu hiệu nghi ngờ nhiễm ký sinh trùng, đừng chủ quan mà hãy đi khám càng sớm càng tốt.

• Triệu chứng kéo dài hơn 1 tuần hoặc tái phát nhiều lần.
• Sụt cân nhanh, thiếu máu nặng, da xanh xao.
• Thấy giun/sán trong phân hoặc nôn ra giun.
• Đau bụng dữ dội, sốt cao, rối loạn ý thức.
• Trẻ em chậm phát triển, đau bụng thường xuyên.

Cách phòng ngừa ký sinh trùng trong đường ruột

Phòng ngừa không khó, chỉ cần thay đổi thói quen nhỏ, bạn đã bảo vệ được cả gia đình.

• Giữ vệ sinh cá nhân: Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc khi tiếp xúc với đất. Cắt móng tay ngắn, giữ sạch sẽ và không cho trẻ mút tay để tránh nhiễm ký sinh trùng.
• Ăn uống hợp vệ sinh: Chỉ nên ăn chín, uống sôi, hạn chế ăn rau sống, thịt hay cá tái. Rửa kỹ rau củ quả bằng nước sạch hoặc dung dịch an toàn. Tuyệt đối không dùng nước chưa đun sôi để uống hay chế biến thức ăn.
• Bảo vệ môi trường sống: Giữ nhà cửa gọn gàng, khô ráo, sạch sẽ, tránh để ẩm mốc. Không phóng uế bừa bãi, cần xử lý phân đúng cách. Vệ sinh khu vực vui chơi của trẻ, hạn chế tiếp xúc với đất bẩn hoặc nước ô nhiễm.
• Tẩy giun định kỳ: Thực hiện tẩy giun đúng hướng dẫn của bác sĩ hoặc theo chương trình y tế cộng đồng, đặc biệt với trẻ nhỏ và người thường xuyên làm việc ngoài trời.

Ký sinh trùng đường ruột là mối nguy âm thầm, có thể ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe nếu không được chú ý phòng ngừa. Tuy nhiên, chỉ cần duy trì thói quen ăn chín uống sôi, giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ và tẩy giun định kỳ, bạn đã có thể hạn chế đáng kể nguy cơ nhiễm bệnh. Chủ động phòng tránh không chỉ giúp bảo vệ bản thân mà còn góp phần giữ gìn sức khỏe cho cả gia đình và cộng đồng, xây dựng một môi trường sống an toàn và lành mạnh hơn.