Bệnh ký sinh trùng phổ biến nhất ở Việt Nam và những điều cần biết

Hàng năm Việt Nam ghi nhận nhiều mắc bệnh do ký sinh trùng, trong đó nhóm giun sán đường ruột chiếm tỷ lệ cao nhất. Khí hậu nóng ẩm, tập quán ăn uống đa dạng cùng điều kiện vệ sinh chưa đảm bảo là những yếu tố chính khiến ký sinh trùng dễ dàng lây lan. Vậy các loại bệnh về ký sinh trùng phổ biến nhất ở Việt Nam là gì? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết, giúp bạn nắm bắt và hành động ngay hôm nay.

Các bệnh ký sinh trùng phổ biến nhất ở Việt Nam

Ký sinh trùng gây bệnh ở người có nhiều loại khác nhau, nhưng tại Việt Nam, một số bệnh đặc biệt phổ biến và ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng.

Giun đũa

Đây là loại giun đường ruột thường gặp, đặc biệt ở trẻ em và người sống trong môi trường vệ sinh kém.

• Sống ký sinh chủ yếu trong ruột non, có thể dài tới 30 - 35 cm.
• Nhiễm nặng gây tắc ruột, viêm ruột thừa, tắc ống mật, suy dinh dưỡng nghiêm trọng, đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em dưới 5 tuổi.
• Lây truyền qua đường tiêu hóa: Ăn rau sống, thực phẩm hoặc nước nhiễm trứng giun. Trứng giun có thể tồn tại trong đất ẩm hàng tháng.

Giun móc

Loài giun này gây mất máu mạn tính và ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe nếu không phát hiện sớm.

• Ký sinh ở ruột non, hút máu trực tiếp từ niêm mạc gây thiếu máu thiếu sắt mạn tính.
• Ấu trùng xâm nhập qua da khi đi chân đất trên đất nhiễm bẩn, phổ biến ở nông dân, trẻ em vùng nông thôn.
• Triệu chứng: Mệt mỏi, xanh xao, chậm phát triển thể chất và trí tuệ ở trẻ.
• Mỗi con giun móc có thể hút 0,2 - 0,5 ml máu/ngày, dẫn đến thiếu máu nặng nếu nhiễm hàng trăm con.

Giun kim 

Giun kim dễ lây lan trong môi trường tập thể và thường khiến trẻ nhỏ ngứa ngáy, khó chịu.

• Thường gặp nhất ở trẻ em độ tuổi mẫu giáo và tiểu học, gây ngứa hậu môn dữ dội về đêm.
• Giun cái đẻ trứng quanh hậu môn, trứng dễ phát tán qua không khí, quần áo, đồ chơi.
• Lây lan nhanh trong tập thể: Trường học, nhà trẻ, gia đình đông người.
• Trẻ nhiễm giun kim thường quấy khóc, mất ngủ, giảm tập trung học tập.

Sán lá gan 

Sán lá gan tấn công gan và đường mật, có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng nếu không điều trị kịp thời.

• Ký sinh tại gan, ống mật, gây đau hạ sườn phải, vàng da, gan to, xơ gan nếu mạn tính.
• Lây qua ăn rau thủy sinh sống (rau muống, rau cần, rau ngổ) hoặc cá nước ngọt tái/sống có nang sán.
• Biến chứng nặng: Áp xe gan, ung thư đường mật.

Sán dây lợn, sán dây bò

Đây là hai loại sán phổ biến có thể xâm nhập vào cơ thể qua thực phẩm sống hoặc tái, tiềm ẩn nguy cơ biến chứng nguy hiểm. 

• Gây rối loạn tiêu hóa, đau bụng âm ỉ, sụt cân, đốt sán tự bò ra hậu môn.
• Nguy hiểm nhất: Ấu trùng sán lợn lên não (nang sán não), mắt, cơ gây động kinh, mù lòa.
• Lây do ăn thịt lợn/bò sống, tái, nem chua, nem chạo chưa đảm bảo an toàn.
• Tỷ lệ nhiễm sán dây lợn cao ở miền Bắc do thói quen ăn tiết canh, nem chua.

Bệnh amip 

Bệnh amip gây rối loạn tiêu hóa và có thể lan đến gan, phổi nếu không điều trị đúng cách.

• Động vật nguyên sinh gây tiêu chảy ra nhầy máu, đau bụng quặn, mót rặn.
• Lây qua nước uống, thực phẩm nhiễm kén amip, phổ biến ở khu vực vệ sinh kém.
• Biến chứng: Áp xe gan, áp xe phổi, thủng ruột.

Sốt rét (do Plasmodium spp.)

Dù đã được kiểm soát, sốt rét vẫn xuất hiện ở một số vùng núi và có thể gây biến chứng nguy hiểm tính mạng.

• Truyền qua muỗi Anopheles, gây sốt rét run, vã mồ hôi, thiếu máu nặng.
• Dù đã giảm mạnh nhưng vẫn rải rác ở vùng rừng núi, biên giới (Tây Nguyên, Tây Bắc).
• Biến chứng: Sốt rét ác tính, suy đa cơ quan, tử vong nếu không điều trị kịp thời.

Ký sinh trùng từ chó mèo (Toxocara spp., Ancylostoma spp.)

Ký sinh trùng từ vật nuôi có thể lây sang người, gây ra nhiều tổn thương cho cơ thể, đặc biệt là ở gan, phổi và mắt.

• Lây do tiếp xúc đất cát, phân chó mèo nhiễm ấu trùng.
• Gây ấu trùng di chuyển nội tạng (gan, phổi, mắt), mù lòa, tổn thương thần kinh.
• Tăng nhanh ở đô thị do nuôi thú cưng không kiểm soát.

Nguyên nhân gây bệnh ký sinh trùng

Tình trạng nhiễm ký sinh trùng ở Việt Nam xuất phát từ nhiều yếu tố môi trường và thói quen sinh hoạt.

Khí hậu và môi trường 

Khí hậu nóng ẩm quanh năm cùng nhiều ao hồ, sông suối và đất canh tác tạo điều kiện cho ký sinh trùng sinh sôi, lây lan. Việc dùng phân tươi để bón hoặc tưới rau khiến đất và nước dễ ô nhiễm, trong khi mùa mưa lũ lại làm trứng giun, ấu trùng phát tán rộng hơn.

Tập quán sinh hoạt và ăn uống

Một số thói quen ăn uống thiếu an toàn và sinh hoạt không hợp vệ sinh góp phần làm tăng nguy cơ nhiễm ký sinh trùng. Các món rau sống, gỏi cá, tiết canh, thịt tái, nem chua, hay việc đi chân đất, dùng nước chưa xử lý, dùng phân tươi bón rau đều là những con đường lây nhiễm phổ biến.

Vệ sinh cá nhân

Thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh cá nhân khiến ký sinh trùng dễ xâm nhập và tồn tại dai dẳng trong cộng đồng. Nhiều người không rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, không tẩy giun định kỳ, hoặc nuôi chó mèo tự do, không xử lý phân đúng cách, làm tăng nguy cơ lây lan trong môi trường sống.

Triệu chứng cảnh báo nhiễm ký sinh trùng

Nhiễm ký sinh trùng thường diễn biến âm thầm, dễ nhầm với bệnh tiêu hóa thông thường. Dưới đây là các dấu hiệu cần chú ý và thăm khám ngay:

• Toàn thân: Mệt mỏi kéo dài, chán ăn, gầy sút, xanh xao, thiếu máu (đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ).
• Tiêu hóa: Đau bụng âm ỉ, đầy hơi, tiêu chảy xen kẽ táo bón, buồn nôn, phân có nhầy máu (amip).
• Da và hậu môn: Ngứa hậu môn về đêm (giun kim), nổi mẩn dị ứng, mề đay không rõ nguyên nhân.
• Gan mật: Đau hạ sườn phải, vàng da, gan to, nước tiểu sẫm màu (sán lá gan).
• Thần kinh: Đau đầu, chóng mặt, co giật, rối loạn thị lực (ấu trùng sán lên não, mắt).
• Sốt: Sốt theo cơn, rét run, vã mồ hôi (sốt rét).

Biện pháp phòng ngừa bệnh ký sinh trùng

Phòng bệnh ký sinh trùng không hề khó nếu mỗi người chủ động thực hiện đúng cách, đồng thời có sự phối hợp giữa cá nhân và cộng đồng. Dưới đây là những biện pháp hiệu quả nhất:

• Giữ gìn vệ sinh cá nhân và môi trường: Rửa tay bằng xà phòng ít nhất 20 giây trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh hoặc khi tiếp xúc với đất cát. Cắt móng tay ngắn, sạch sẽ, không mút tay và không để trẻ bò lê dưới đất bẩn. Giữ nhà cửa gọn gàng, sạch sẽ, xử lý rác đúng cách, không phóng uế bừa bãi.
• Ăn uống an toàn, đảm bảo thực phẩm sạch: Thực hiện nguyên tắc “ăn chín, uống sôi”, không ăn rau sống, gỏi cá, tiết canh hay thịt tái; Rửa rau củ quả dưới vòi nước sạch, ngâm với muối loãng hoặc giấm 5 - 10 phút trước khi chế biến. Thịt lợn, bò phải nấu chín kỹ, tránh các món chưa kiểm định như nem chua, nem chạo; Chỉ sử dụng nước sạch từ vòi hoặc giếng khoan có nắp đậy, không dùng nước ao hồ trực tiếp.
• Tẩy giun định kỳ và chăm sóc thú nuôi đúng cách: Trẻ từ 2 tuổi và người lớn nên tẩy giun theo khuyến cáo địa phương. Chó mèo cần tẩy giun 3 - 6 tháng/lần, tiêm phòng dại và xử lý phân trong thùng kín. Lưu ý không cho thú cưng lên giường, không hôn thú, rửa tay sau khi vuốt ve và tránh để trẻ chơi ở khu vực có phân chó mèo.

Bệnh ký sinh trùng phổ biến nhất ở Việt Nam như giun đũa, giun móc, sán lá gan, amip hay sốt rét không còn là mối đe dọa không thể kiểm soát. Với kiến thức đúng và hành động kịp thời, mỗi người đều có thể bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình. Hãy bắt đầu từ những thói quen nhỏ như rửa tay, ăn chín, tẩy giun định kỳ và giữ gìn môi trường sống sạch sẽ để phòng ngừa bệnh ký sinh trùng hiệu quả.