Thiếu máu thiếu sắt: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Thiếu máu thiếu sắt không chỉ khiến cơ thể mệt mỏi kéo dài mà còn gây ảnh hưởng đến tim mạch, trí tuệ và khả năng miễn dịch. Việc nắm rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình một cách hiệu quả hơn.

Tổng quan về tình trạng thiếu máu thiếu sắt

Thiếu máu thiếu sắt là tình trạng cơ thể thiếu hụt sắt dẫn đến giảm sản xuất hemoglobin, làm số lượng hoặc chất lượng hồng cầu suy giảm. Điều này khiến oxy không được vận chuyển đầy đủ đến các mô gây mệt mỏi, yếu ớt, khó tập trung và nhiều triệu chứng khác. Thiếu máu thiếu sắt xảy ra phổ biến ở phụ nữ, trẻ em và những người có chế độ ăn thiếu vi chất.

Dựa trên mức độ nghiêm trọng, thiếu máu thiếu sắt được chia thành ba mức:

• Thiếu máu nhẹ: Triệu chứng không rõ ràng, dễ bị bỏ qua, thường chỉ phát hiện qua xét nghiệm máu.
• Thiếu máu vừa: Xuất hiện các biểu hiện rõ rệt, ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày.
• Thiếu máu nặng: Gây tác động nghiêm trọng đến chức năng sống, đòi hỏi can thiệp y tế khẩn cấp.

Nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt phổ biến

Một số nguyên nhân chính dẫn đến thiếu máu thiếu sắt bao gồm:

Mất máu

Mất máu là yếu tố hàng đầu gây ra thiếu máu thiếu sắt. Các nguyên nhân gây mất máu có thể kể đến như:

• Kinh nguyệt kéo dài hoặc ra nhiều ở phụ nữ, đặc biệt ở độ tuổi sinh sản.
• Chảy máu đường tiêu hóa do loét dạ dày, trĩ hoặc ung thư đại tràng.
• Mất máu do tai nạn, phẫu thuật hoặc chấn thương làm cạn kiệt dự trữ sắt trong cơ thể.

Cung cấp sắt không đủ

Chế độ ăn thiếu hụt sắt góp phần lớn vào thiếu máu thiếu sắt. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, thiếu máu thiếu sắt có thể bắt nguồn từ chế độ ăn thiếu hụt các vi chất cần thiết. Chẳng hạn như:

• Thiếu thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan động vật, rau xanh đậm (bina, cải xoăn).
• Chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt hoặc thuần chay lâu dài không bổ sung sắt đầy đủ.
• Trẻ em và người cao tuổi có chế độ ăn nghèo nàn cũng dễ rơi vào tình trạng này.

Hấp thu sắt kém

Một số vấn đề sức khỏe làm giảm khả năng hấp thu sắt, dẫn đến thiếu máu thiếu sắt bao gồm:

• Các bệnh lý đường ruột như viêm loét đại tràng, bệnh Celiac hoặc Crohn ảnh hưởng đến hấp thu sắt.
• Sau phẫu thuật cắt dạ dày, cơ thể khó hấp thu sắt từ thực phẩm.
• Sử dụng thuốc ức chế axit dạ dày kéo dài cũng làm giảm khả năng hấp thu sắt.

Nhu cầu sắt tăng

Nhu cầu sắt tăng cao trong một số giai đoạn đặc biệt cũng gây thiếu máu thiếu sắt:

• Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú cần lượng sắt lớn hơn để hỗ trợ thai nhi và sản xuất sữa.
• Trẻ em trong giai đoạn phát triển nhanh cần nhiều sắt để tăng trưởng.
• Người luyện tập thể thao cường độ cao tiêu hao sắt qua mồ hôi và trao đổi chất.

Triệu chứng thiếu máu thiếu sắt dễ nhận biết

Các triệu chứng của thiếu máu thiếu sắt có thể khác nhau tùy mức độ. Dưới đây là những biểu hiện phổ biến của thiếu máu thiếu sắt, bạn đọc có thể tham khảo:

• Mệt mỏi, suy nhược cơ thể: Người bệnh luôn cảm thấy kiệt sức, thiếu năng lượng dù nghỉ ngơi đủ.
• Da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt: Đặc biệt ở môi, lòng bàn tay và kết mạc mắt kèm da khô, dễ bong tróc.
• Chóng mặt, đau đầu, khó thở nhẹ: Thường xuất hiện khi thay đổi tư thế hoặc gắng sức.
• Tim đập nhanh, hồi hộp: Tim hoạt động mạnh hơn để bù thiếu oxy.
• Khó tập trung, giảm hiệu suất làm việc: Ảnh hưởng đến học tập và công việc.
• Rụng tóc, móng tay dễ gãy: Tóc thưa, móng tay yếu hoặc lõm giữa.
• Ăn đồ phi thường: Thèm ăn đất, đá, giấy, thường gặp ở trẻ em và phụ nữ mang thai.

Lưu ý: Ở mức nhẹ, thiếu máu thiếu sắt có thể không có triệu chứng rõ ràng, chỉ phát hiện qua xét nghiệm máu định kỳ.

Thiếu máu thiếu sắt có nguy hiểm không?

Nếu không được điều trị kịp thời, thiếu máu thiếu sắt có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng:

Biến chứng nếu không điều trị kịp thời

Thiếu máu thiếu sắt kéo dài gây ra các vấn đề nghiêm trọng:

• Suy tim: Tim phải làm việc quá mức để bù thiếu oxy, đặc biệt ở người có bệnh lý tim mạch nền.
• Suy giảm miễn dịch: Cơ thể dễ mắc các bệnh nhiễm trùng do sức đề kháng yếu.
• Rối loạn tâm thần: Lo âu, trầm cảm nhẹ do thiếu oxy lên não.
• Trẻ em chậm phát triển: Ảnh hưởng đến trí tuệ và thể chất, gây chậm lớn, học tập kém.
• Phụ nữ mang thai: Tăng nguy cơ sinh non, thai nhẹ cân hoặc biến chứng sản khoa.

Thiếu máu ở người cao tuổi

Người cao tuổi bị thiếu máu thiếu sắt đối mặt với các rủi ro đặc biệt:

• Tăng nguy cơ té ngã do chóng mặt, mất thăng bằng.
• Làm trầm trọng các bệnh lý mạn tính như tăng huyết áp, đái tháo đường, gây khó khăn trong quản lý sức khỏe.
• Giảm chất lượng sống do mệt mỏi kéo dài và suy giảm chức năng cơ thể.

Cách chẩn đoán và điều trị thiếu máu thiếu sắt hiệu quả

Để xử lý thiếu máu thiếu sắt hiệu quả, người bệnh thiếu máu thiếu sắt cần được chẩn đoán chính xác và điều trị phù hợp:

Phương pháp chẩn đoán

Các xét nghiệm cần thiết để xác định thiếu máu thiếu sắt bao gồm:

• Xét nghiệm máu tổng quát để đo nồng độ hemoglobin và hematocrit giúp đánh giá mức độ thiếu máu.
• Định lượng ferritin huyết thanh để kiểm tra lượng sắt dự trữ trong cơ thể.
• Xác định nguyên nhân gây mất máu (nếu có) qua nội soi tiêu hóa, xét nghiệm phụ khoa hoặc chẩn đoán hình ảnh.

Phác đồ điều trị

Điều trị thiếu máu thiếu sắt phụ thuộc vào mức độ và nguyên nhân:

• Bổ sung sắt: Sử dụng viên sắt uống hoặc truyền tĩnh mạch trong trường hợp nặng, theo chỉ định bác sĩ.
• Bổ sung vitamin C: Giúp tăng hấp thu sắt, đặc biệt khi dùng cùng thực phẩm hoặc thuốc.
• Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Xử lý tình trạng mất máu (như cầm máu kinh nguyệt, điều trị loét dạ dày) hoặc bệnh lý đường ruột.

Chế độ ăn uống hỗ trợ

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong điều trị và phòng ngừa thiếu máu thiếu sắt. Theo các chuyên gia, người bệnh thiếu máu thiếu sắt nên tăng cường các thực phẩm giàu sắt và thực phẩm giàu vitamin C. Bên cạnh đó, người bệnh cần tránh uống trà, cà phê sau ăn bởi những đồ uống này chứa tanin, làm giảm hấp thu sắt.

Thiếu máu thiếu sắt là bệnh lý phổ biến nhưng hoàn toàn có thể điều trị nếu được phát hiện sớm. Nhận biết các triệu chứng như mệt mỏi, da xanh xao, chóng mặt, rụng tóc và thực hiện xét nghiệm máu định kỳ là cách hiệu quả để kiểm soát tình trạng này. Bằng cách bổ sung sắt đúng cách, duy trì chế độ dinh dưỡng cân bằng và điều trị nguyên nhân gốc rễ, bạn có thể phòng ngừa biến chứng như suy tim, suy giảm miễn dịch hay chậm phát triển ở trẻ em. Hãy chủ động theo dõi sức khỏe và tham khảo ý kiến bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường để nâng cao chất lượng sống mỗi ngày.