Vàng da: Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp điều trị

Tìm hiểu chung về vàng da

Vàng da là một tình trạng bệnh lý đặc trưng bởi sự thay đổi màu sắc của da, lòng trắng mắt và niêm mạc sang màu vàng. Nguyên nhân chính của vàng da là sự tích tụ bilirubin trong máu, một chất màu vàng được tạo ra khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ.

Cơ chế hình thành vàng da:

• Phân hủy tế bào hồng cầu: Cơ thể chúng ta liên tục phá vỡ các tế bào hồng cầu cũ và thay thế chúng bằng các tế bào mới. Quá trình này tạo ra bilirubin.

• Xử lý bilirubin: Gan có nhiệm vụ xử lý bilirubin, biến nó thành một phần của mật và sau đó thải ra khỏi cơ thể qua đường tiêu hóa.

• Tích tụ bilirubin: Vàng da xảy ra khi gan không thể xử lý đủ lượng bilirubin được tạo ra, hoặc khi có vấn đề trong việc thải bilirubin ra khỏi cơ thể.

• Màu vàng đặc trưng: Khi bilirubin tích tụ quá nhiều trong máu, nó sẽ thấm vào các mô xung quanh mạch máu, gây ra màu vàng đặc trưng trên da và lòng trắng mắt.

Triệu chứng vàng da

Những dấu hiệu và triệu chứng của vàng da

Ngoài màu vàng da, lòng trắng mắt và niêm mạc, người bệnh có thể có các triệu chứng khác như:

• Nước tiểu sẫm màu;

• Phân màu nhạt;

• Ngứa;

• Đau bụng;

• Mệt mỏi;

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh vàng da

Bệnh não do bilirubin cấp tính:

• Bilirubin có thể gây độc hại cho các tế bào não.

• Nếu trẻ bị vàng da nặng, bilirubin có thể xâm nhập vào não, gây ra tình trạng gọi là bệnh não do bilirubin cấp tính.

• Điều trị kịp thời có thể ngăn ngừa tổn thương não vĩnh viễn.

Vàng da nhân:

• Vàng da nhân là hội chứng xảy ra khi bệnh não do bilirubin cấp tính gây tổn thương não vĩnh viễn.

• Vàng da nhân có thể dẫn đến: Các chuyển động không tự chủ và không kiểm soát được (bại não dạng múa giật); Mất thính lực…

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn hoặc người thân có các dấu hiệu vàng da, cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc chẩn đoán sớm và điều trị đúng cách có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Nguyên nhân gây bệnh vàng da

Nguyên nhân gây vàng da có thể được phân loại thành ba nhóm chính, tùy thuộc vào giai đoạn xử lý bilirubin bị ảnh hưởng:

Vàng da trước gan (trước khi gan xử lý bilirubin):

• Phá vỡ khối máu tụ lớn: Khi một khối máu tụ lớn (vết bầm tím) bị phá vỡ, bilirubin được giải phóng và có thể gây vàng da khi gan không thể xử lý hết.

• Thiếu máu tán huyết: Đây là tình trạng các tế bào hồng cầu bị phá hủy quá nhanh, dẫn đến sản xuất quá nhiều bilirubin.

Vàng da tại gan (trong quá trình gan xử lý bilirubin):

• Viêm gan do virus: Viêm gan A, B, C và nhiễm virus Epstein-Barr có thể làm tổn thương gan, gây vàng da.

• Viêm gan do rượu: Uống quá nhiều rượu có thể gây viêm gan và vàng da.

• Rối loạn tự miễn dịch: Một số bệnh tự miễn tấn công gan, gây vàng da.

• Rối loạn chuyển hóa di truyền: Các bệnh di truyền hiếm gặp có thể ảnh hưởng đến khả năng xử lý bilirubin của gan.

• Tác dụng phụ của thuốc: Một số loại thuốc như Penicillin, thuốc tránh thai, steroid và Acetaminophen có thể gây tổn thương gan và vàng da.

Vàng da sau gan (sau khi gan xử lý bilirubin):

• Sỏi mật: Sỏi mật có thể chặn ống dẫn mật, ngăn bilirubin chảy vào ruột.

• Viêm túi mật: Viêm túi mật có thể gây tắc nghẽn đường mật.

• Ung thư túi mật hoặc tuyến tụy: Các khối u có thể chèn ép ống dẫn mật, gây vàng da.

• Các khối u tuyến tụy: Các khối u ở tuyến tụy có thể chèn ép ống dẫn mật.

Nguy cơ gây vàng da

Những ai có nguy cơ mắc vàng da?

Vàng da có thể gặp ở bất cứ ai. Tuy nhiên, trẻ sinh non (trước 38 tuần thai) có nguy cơ bị vàng da cao hơn trẻ đủ tháng. Vàng da ở trẻ sinh non là do gan chưa hoàn thiện, bú kém, đi tiêu ít, và tăng phá hủy hồng cầu. Điều này làm gan không xử lý kịp bilirubin, gây vàng da. Cần theo dõi sát và điều trị kịp thời để tránh biến chứng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc vàng da

Có một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh vàng da, bao gồm:

• Tuổi tác: Trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, có nguy cơ cao hơn do gan chưa phát triển đầy đủ. Người lớn tuổi cũng có nguy cơ cao hơn do chức năng gan suy giảm.

• Bệnh gan: Các bệnh như viêm gan, xơ gan và ung thư gan làm tổn thương gan, khiến gan không thể xử lý bilirubin hiệu quả.

• Bệnh đường mật: Sỏi mật, viêm đường mật và ung thư đường mật có thể gây tắc nghẽn đường mật, ngăn bilirubin chảy ra khỏi gan.

• Bệnh máu: Các bệnh gây phá hủy tế bào hồng cầu quá mức, như thiếu máu tán huyết, làm tăng sản xuất bilirubin.

• Tiền sử gia đình: Một số bệnh gan và rối loạn chuyển hóa di truyền có thể làm tăng nguy cơ vàng da.

• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc có thể gây tổn thương gan hoặc ảnh hưởng đến khả năng xử lý bilirubin.

• Uống rượu quá nhiều: Uống rượu quá nhiều có thể gây tổn thương gan và tăng nguy cơ vàng da.

• Nhiễm trùng: Một vài bệnh nhiễm trùng cũng gây ra vàng da.

• Chủng tộc: Một vài nghiên cứu cho thấy người gốc Á có tỉ lệ vàng da cao hơn.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị vàng da

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán vàng da

Chẩn đoán vàng da bao gồm:

• Khám lâm sàng: Quan sát màu da, mắt.

• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ bilirubin.

• Xét nghiệm khác: Tìm nguyên nhân (nước tiểu, siêu âm bụng, CT Scan bụng).

Phương pháp điều trị vàng da hiệu quả

Phương pháp điều trị vàng da phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh và mức độ nghiêm trọng. Dưới đây là một số phương pháp điều trị phổ biến:

Điều trị nguyên nhân gốc rễ:

Bệnh gan:

• Viêm gan: Dùng thuốc kháng virus hoặc steroid.

• Xơ gan: Điều trị các biến chứng và kiểm soát bệnh.

• Ung thư gan: Phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị.

Bệnh đường mật:

• Sỏi mật: Phẫu thuật hoặc nội soi để loại bỏ sỏi.

• Viêm đường mật: Dùng kháng sinh.

• Ung thư đường mật: Phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị.

Bệnh máu:

• Thiếu máu tán huyết: Truyền máu hoặc dùng thuốc.

Các nguyên nhân khác:

• Hội chứng Gilbert: Thường không cần điều trị.

• Tác dụng phụ của thuốc: Ngừng sử dụng thuốc.

Điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh:

• Liệu pháp ánh sáng (chiếu đèn): Đây là phương pháp phổ biến nhất, sử dụng ánh sáng xanh lam để biến bilirubin thành dạng dễ đào thải.

• Truyền máu thay thế: Trong trường hợp vàng da nặng, truyền máu thay thế có thể được thực hiện để loại bỏ bilirubin khỏi máu.

• Truyền immunoglobulin (IVIg): Trong trường hợp vàng da do bất đồng nhóm máu mẹ con.

• Cho ăn thường xuyên: Việc cho trẻ bú thường xuyên giúp tăng cường đào thải bilirubin qua phân.

Điều trị triệu chứng:

• Giảm ngứa: Dùng thuốc kháng Histamin hoặc Cholestyramine.

Chế độ sinh hoạt và phòng ngừa vàng da

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của vàng da

Chế độ sinh hoạt:

• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục giúp cải thiện chức năng gan và tăng cường sức khỏe tổng thể. Các bài tập như đi bộ, chạy bộ, yoga đều có lợi.

• Tránh các chất độc hại: Hạn chế tiếp xúc với hóa chất độc hại và thuốc trừ sâu. Không sử dụng thuốc lá.

• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các vấn đề về gan và xử lý kịp thời.

• Đối với trẻ sơ sinh: Cho trẻ bú thường xuyên, đặc biệt là bú mẹ, giúp tăng cường đào thải bilirubin.

Chế độ dinh dưỡng:

• Tăng cường chất xơ: Ăn nhiều trái cây, rau quả và ngũ cốc nguyên hạt để giúp gan hoạt động hiệu quả hơn.

• Hạn chế chất béo và đường: Tránh thức ăn chế biến sẵn, đồ chiên rán và đồ ngọt.

• Uống đủ nước: Nước giúp gan loại bỏ độc tố.

• Tránh rượu bia: Rượu bia gây hại cho gan và làm trầm trọng thêm tình trạng vàng da.

• Thực phẩm dễ tiêu hóa: Nên chọn những loại thực phẩm dễ tiêu hóa như các loại rau củ luộc, cháo, súp...

Phương pháp phòng ngừa vàng da hiệu quả

Đặc hiệu

Không có vắc xin nào trực tiếp ngăn ngừa vàng da, vì tình trạng này thường do các nguyên nhân như rối loạn gan, tán huyết, hoặc yếu tố bẩm sinh, chứ không phải một bệnh truyền nhiễm đơn lẻ. Tuy nhiên, một số vắc xin có thể gián tiếp giảm nguy cơ vàng da liên quan đến nhiễm trùng:

• Vắc xin viêm gan B (HepB): Phòng ngừa viêm gan B, một nguyên nhân gây vàng da do tổn thương gan, đặc biệt quan trọng cho trẻ sơ sinh (tiêm trong 24 giờ đầu sau sinh).

• Vắc xin MMR (sởi, quai bị, rubella): Ngăn rubella bẩm sinh, có thể dẫn đến tổn thương gan và vàng da ở trẻ nếu mẹ nhiễm khi mang thai.

Tiêm phòng đúng lịch, đặc biệt cho trẻ sơ sinh và phụ nữ trước thai kỳ, cùng với theo dõi sức khỏe, giúp giảm nguy cơ.

Không đặc hiệu

Bạn có thể giảm nguy cơ mắc bệnh bằng cách thực hiện một số biện pháp sau:

• Rửa tay kỹ bằng xà phòng và nước, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh và trước khi ăn.

• Hạn chế uống rượu: Uống quá nhiều rượu có thể gây tổn thương gan, dẫn đến vàng da.

• Duy trì cân nặng khỏe mạnh: Thừa cân hoặc béo phì có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ, một nguyên nhân gây vàng da.

• Tránh sử dụng các chất bổ sung không rõ nguồn gốc: Một số chất bổ sung tự nhiên và thảo dược có thể gây hại cho gan.

• Kiểm soát cholesterol: Cholesterol cao có thể góp phần gây ra bệnh gan.

• Đối với trẻ sơ sinh: Đảm bảo trẻ được bú mẹ đầy đủ. Theo dõi sát sao các dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non.

Để biết thêm thông tin chi tiết về vắc xin và các biện pháp bảo vệ sức khỏe, bạn có thể tham khảo thêm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu.