Ký sinh trùng là gì? Biện pháp phòng ngừa nhiễm ký sinh trùng

Ký sinh trùng là những sinh vật sống nhờ vào cơ thể khác (gọi là vật chủ) để tồn tại và phát triển. Chúng có thể là sinh vật đơn bào hoặc đa bào, xâm nhập qua đường ăn uống, da, hoặc do côn trùng truyền bệnh. Khi sống trong cơ thể người, ký sinh trùng chiếm đoạt dinh dưỡng, gây viêm nhiễm và tổn thương các mô. Một số trường hợp có thể kéo dài âm thầm trong nhiều năm, dẫn đến các biến chứng nặng nề.

Các loại ký sinh trùng phổ biến

Có hàng trăm loài ký sinh trùng khác nhau, nhưng có thể chia thành hai nhóm chính thường gặp ở người là giun sán và động vật đơn bào.

Giun sán đường ruột

Nhóm này sống trong đường tiêu hóa của con người, lây qua đất, thực phẩm hoặc nước uống chứa trứng và ấu trùng.

• Giun đũa, giun móc, giun kim, giun tóc: Là các loại giun truyền qua đất, gây đau bụng, tiêu chảy, ngứa hậu môn, thiếu máu hoặc sụt cân.
• Sán dây: Nhiễm do ăn thịt bò hoặc thịt lợn chưa nấu chín. Nếu ấu trùng di chuyển lên não có thể gây co giật, rối loạn thần kinh.
• Sán lá gan và sán lá ruột: Thường nhiễm khi ăn cá, ốc hoặc rau thủy sinh sống, gây viêm gan, đau bụng vùng hạ sườn phải và rối loạn tiêu hóa.

Động vật đơn bào (protozoa)

Đây là nhóm sinh vật đơn bào có thể sinh sản trong cơ thể người, gây bệnh cấp hoặc mạn tính.

• Giardia lamblia: Gây tiêu chảy kéo dài, đầy hơi, mệt mỏi, kém hấp thu.
• Entamoeba histolytica: Gây lỵ amip, tiêu chảy ra máu và đau bụng quặn.
• Plasmodium (sốt rét): Lây qua muỗi Anopheles, gây sốt cao, rét run, thiếu máu, thậm chí tử vong nếu không điều trị.
• Schistosoma (sán máng): Xâm nhập qua da khi tắm, bơi ở nước ngọt ô nhiễm, gây tổn thương gan, ruột, bàng quang.
• Cryptosporidium, Cyclospora: Gây tiêu chảy kéo dài, đặc biệt nguy hiểm ở người suy giảm miễn dịch.

Dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng

Tùy vào loại ký sinh trùng và mức độ nhiễm, biểu hiện có thể khác nhau. Tuy nhiên, nếu bạn có một hoặc nhiều dấu hiệu sau đây kéo dài, nên đi khám để kiểm tra sớm:

• Rối loạn tiêu hóa: Tiêu chảy, đầy hơi, đau bụng, buồn nôn hoặc ăn không tiêu.
• Mệt mỏi, sụt cân, thiếu máu: Do ký sinh trùng hút dinh dưỡng hoặc gây chảy máu ruột.
• Ngứa, phát ban hoặc nổi mẩn: Một số loại giun sán gây dị ứng, đặc biệt giun kim gây ngứa hậu môn về đêm.
• Sốt, ớn lạnh, đau cơ: Thường gặp trong nhiễm ký sinh trùng máu như sốt rét.
• Ho, khó thở: Khi ấu trùng di chuyển qua phổi.
• Đau vùng gan hoặc thượng vị: Gặp trong nhiễm sán lá gan.
• Co giật hoặc rối loạn thần kinh: Xảy ra khi ký sinh trùng xâm nhập vào não, ví dụ bệnh ấu trùng sán lợn não.

Nhiễm ký sinh trùng có nguy hiểm không?

Câu trả lời là có thể rất nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Mức độ nguy hiểm tùy thuộc vào:

• Loại ký sinh trùng: Một số chỉ gây khó chịu nhẹ, nhưng cũng có loại có thể gây tử vong như ký sinh trùng sốt rét.
• Thời gian nhiễm: Nếu kéo dài, ký sinh trùng có thể gây tắc ruột, viêm gan, viêm não hoặc tổn thương các cơ quan quan trọng.
• Sức đề kháng của cơ thể: Trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người già và người suy giảm miễn dịch thường nhiễm nặng hơn.
• Môi trường sống và vệ sinh: Những khu vực thiếu nước sạch, ăn đồ sống hoặc điều kiện vệ sinh kém có nguy cơ tái nhiễm cao.

Dù vậy, đa số bệnh ký sinh trùng có thể điều trị khỏi hoàn toàn nếu được chẩn đoán đúng và dùng thuốc đặc hiệu theo hướng dẫn của bác sĩ. Việc phát hiện sớm sẽ giúp tránh được nhiều biến chứng nguy hiểm.

Biện pháp phòng ngừa nhiễm ký sinh trùng

Phòng bệnh là bước quan trọng nhất để ngăn ngừa lây nhiễm ký sinh trùng. Dưới đây là những thói quen và biện pháp nên thực hiện hàng ngày:

Rửa tay thường xuyên và đúng cách

Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc với vật nuôi hoặc đất bẩn để loại bỏ mầm bệnh. Việc rửa tay đúng cách giúp loại bỏ vi khuẩn, virus và các tác nhân gây bệnh, đặc biệt trong những tình huống dễ bị lây nhiễm.

Ăn chín, uống sôi

Ăn chín, uống sôi là một trong những nguyên tắc quan trọng để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong bối cảnh môi trường và nguồn thực phẩm ngày càng tiềm ẩn nhiều nguy cơ về an toàn vệ sinh thực phẩm: 

• Nấu chín kỹ thịt, cá, ốc, rau thủy sinh trước khi ăn.
• Không ăn đồ sống, gỏi, sashimi ở nơi không đảm bảo vệ sinh.
• Uống nước đun sôi hoặc nước đã được lọc an toàn.
• Tránh dùng đá viên hoặc nước giải khát không rõ nguồn gốc.

Hạn chế tiếp xúc với nước bẩn

Không bơi, tắm ở ao hồ, sông suối ô nhiễm hoặc có nguy cơ chứa ấu trùng ký sinh. Tránh đi chân trần trên nền đất ẩm để ngăn giun móc xâm nhập qua da.

Ngủ màn và tránh muỗi đốt

Ngủ màn và tránh muỗi đốt là một trong những biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt là trong việc phòng ngừa các bệnh do muỗi truyền, bao gồm cả các bệnh liên quan đến ký sinh trùng:

• Dùng màn tẩm hóa chất diệt muỗi khi ngủ, đặc biệt ở vùng có bệnh sốt rét lưu hành.
• Mặc áo dài tay, quần dài vào buổi tối.
• Dùng kem chống muỗi và lưới chắn côn trùng tại nhà.

Giữ gìn vệ sinh môi trường

Giữ vệ sinh môi trường cũng vô cùng quan trọng trong việc phòng ngừa:

• Thu gom, xử lý phân đúng cách, không phóng uế bừa bãi.
• Cải thiện hệ thống nước sạch, nhà vệ sinh, tránh ô nhiễm nguồn nước.
• Dọn dẹp nơi ở thường xuyên, không để rác thải hoặc nước đọng quanh nhà.

Tẩy giun định kỳ

Nên tẩy giun định kỳ, đặc biệt tại vùng có tỷ lệ nhiễm cao. Đây là cách đơn giản nhưng hiệu quả để giảm gánh nặng bệnh tật.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Nếu bạn có triệu chứng kéo dài hoặc sống trong khu vực dễ lây nhiễm, nên đi kiểm tra ký sinh trùng định kỳ. Xét nghiệm máu, phân hoặc siêu âm có thể giúp phát hiện sớm.

Ký sinh trùng là nguyên nhân gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu bạn duy trì lối sống lành mạnh và vệ sinh đúng cách. Ăn chín, uống sôi, rửa tay sạch, không ăn đồ sống, ngủ màn và tẩy giun định kỳ là những bước đơn giản nhưng rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe.

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ như đau bụng, tiêu chảy kéo dài, mệt mỏi, ngứa da hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân, hãy đến cơ sở y tế để được khám và xét nghiệm. Phát hiện sớm và điều trị đúng là chìa khóa giúp bạn phòng ngừa biến chứng và bảo vệ bản thân cũng như gia đình khỏi các bệnh do ký sinh trùng gây ra.