Đau cổ họng là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị

Đau cổ họng là tình trạng niêm mạc vùng họng, amidan hoặc hạ họng bị viêm gây đỏ, sưng và đau. Đây không phải là một bệnh riêng biệt, mà là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau, như viêm amidan, viêm họng do virus, vi khuẩn, trào ngược dạ dày thực quản, hoặc tổn thương cơ học do môi trường.

Những dấu hiệu và triệu chứng của đau cổ họng

Để phát hiện sớm, bạn nên lưu ý các dấu hiệu sau đây:

• Cảm giác đau hoặc rát họng, nặng hơn khi nuốt, nói chuyện nhiều hoặc ăn uống.
• Khó nuốt hoặc vướng nghẹn ở cổ họng, khiến người bệnh ngại ăn, uống.
• Amidan sưng đỏ, đôi khi kèm mủ trắng hoặc giả mạc, làm cổ họng có mùi khó chịu.
• Ho khan hoặc ho có đờm nhẹ, vướng nhẹ trong cổ họng.
• Sốt nhẹ, mệt mỏi, sưng hạch ở cổ, khiến cơ thể mệt mỏi.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh đau cổ họng

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, đau cổ họng có thể tiến triển và gây ra:

• Viêm amidan mạn tính, dễ tái phát: Sốt và đau họng thường xuyên.
• Áp xe quanh amidan: Sưng đau dữ dội, cần chích dẫn lưu hoặc phẫu thuật.
• Viêm tai giữa, viêm xoang, viêm thanh khí phế quản: Do lây lan vi khuẩn từ họng.
• Viêm van tim, viêm cầu thận: Hiếm gặp nhưng nguy hiểm nếu nhiễm liên cầu nhóm A mà không điều trị kỹ.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên thăm khám nếu thấy:

• Đau họng kéo dài trên 7 ngày, không đỡ sau điều trị ban đầu.
• Sốt cao (≥ 38,5 °C), luôn mệt mỏi, chán ăn.
• Ho đờm vàng - xanh hoặc ho ra máu.
• Khó nuốt trầm trọng, miệng há khó, amidan sưng lệch.
• Hạch cổ sưng mềm, đau; amidan xuất hiện giả mạc trắng bất thường.

Các tác nhân phổ biến gồm:

• Virus: Rhinovirus, Adenovirus, virus cúm, virus Epstein-Barr.
• Vi khuẩn: Streptococcus pyogenes (liên cầu nhóm A), Mycoplasma, Chlamydia.
• Hóa chất và môi trường: Khói thuốc, bụi mịn, không khí khô lạnh.
• Trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Acid dạ dày làm tổn thương niêm mạc họng.
• Nấm Candida: Gây viêm giả mạc ở người dùng corticosteroid hoặc suy giảm miễn dịch.

Những ai có nguy cơ mắc phải đau cổ họng?

Nhóm đối tượng cần chú ý gồm:

• Trẻ em (đặc biệt từ 5 - 15 tuổi) do tiếp xúc cộng đồng.
• Người hít khói thuốc, sống trong môi trường có khói bụi, ô nhiễm.
• Người bệnh mạn tính như tiểu đường, suy giảm miễn dịch.
• Người dùng thuốc corticosteroid kéo dài.
• Người hay thức khuya, căng thẳng, sức đề kháng giảm.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải đau cổ họng

Các yếu tố từ môi trường và thói quen sinh hoạt cũng góp phần gây đau cổ họng, bao gồm:

• Không khí khô, ít độ ẩm (điều hòa, máy sưởi).
• Vệ sinh răng miệng kém, dùng chung đồ cá nhân.
• Nói nhiều, hát lớn làm tổn thương thanh quản - họng.
• Không đảm bảo dinh dưỡng, thiếu vitamin C, kẽm ảnh hưởng miễn dịch.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm đau cổ họng

​​Việc chẩn đoán đau cổ họng phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, trong đó bác sĩ sẽ khai thác kỹ triệu chứng, thăm khám lâm sàng và chỉ định một số xét nghiệm khi cần thiết. Các bước điển hình bao gồm:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ quan sát trực tiếp họng bằng đèn soi để phát hiện các dấu hiệu như đỏ, sưng, mủ ở amidan, hạch cổ to, niêm mạc họng phù nề,… Đồng thời hỏi bệnh sử về sốt, ho, đau khi nuốt hoặc các yếu tố nguy cơ khác như tiếp xúc nguồn bệnh.
• Test nhanh liên cầu (Strep test): Là xét nghiệm lấy dịch họng để phát hiện vi khuẩn Streptococcus pyogenes - nguyên nhân chính gây viêm họng do vi khuẩn. Kết quả có thể có sau vài phút. Nếu dương tính, bác sĩ sẽ chỉ định dùng kháng sinh.
• Cấy họng: Trong một số trường hợp đặc biệt hoặc khi test nhanh âm tính nhưng nghi ngờ cao, mẫu bệnh phẩm có thể được gửi đi nuôi cấy để xác định chính xác vi khuẩn gây bệnh. Tuy nhiên, phương pháp này mất vài ngày để có kết quả.
• Xét nghiệm máu hoặc CRP (khi cần): Giúp phân biệt viêm họng do virus hay vi khuẩn, đặc biệt khi bệnh kéo dài hoặc có biến chứng. Chỉ định này thường áp dụng trong bệnh cảnh nặng hoặc có yếu tố nguy cơ.
• Xét nghiệm COVID-19 hoặc cúm mùa: Nếu có triệu chứng hô hấp kèm sốt, đau họng trong bối cảnh dịch bệnh lưu hành, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm tầm soát các tác nhân virus như SARS-CoV-2 hoặc virus cúm.

Việc lựa chọn xét nghiệm nào sẽ phụ thuộc vào đánh giá lâm sàng của bác sĩ, từ đó giúp đưa ra chẩn đoán chính xác và điều trị phù hợp, tránh lạm dụng thuốc không cần thiết.

Điều trị đau cổ họng

Nội khoa

Bệnh nhân thường được chỉ định:

• Thuốc giảm đau hạ sốt: Paracetamol, ibuprofen, giúp giảm sốt và đau.
• Kháng sinh: Chỉ dùng khi xác định nhiễm khuẩn, thường là amoxicillin/clavulanate, cephalosporin, macrolide.
• Thuốc sát khuẩn, xịt, ngậm: Chứa benzalkonium, chlorhexidine, octenidine… giúp giảm viêm tại chỗ.
• Thuốc trung hòa acid (PPI/H2 blocker): Áp dụng nếu tình trạng trào ngược dạ dày thực quản là nguyên nhân chính.
• Thuốc corticoid đường uống: Dùng ngắn nếu phù nề họng gây khó nuốt, khó thở, cần theo dõi chặt chẽ.

Ngoại khoa

Trong trường hợp nặng hoặc biến chứng:

• Rạch dẫn lưu áp xe quanh amidan: Khi có ổ mủ gây đau nặng và khó nuốt.
• Cắt amidan: Chỉ định sau nhiều lần viêm tái phát (≥ 5 lần/năm), amidan quá to ảnh hưởng hô hấp.
• Phẫu thuật điều trị GERD: Nếu đau cổ họng do trào ngược không kiểm soát bằng thuốc.

Những thói quen sinh hoạt giúp hạn chế diễn tiến của đau cổ họng

Chế độ sinh hoạt

Trước hết, hãy duy trì môi trường sống trong lành:

• Giữ độ ẩm phòng 40 - 60 %, tránh khói thuốc và hóa chất.
• Uống đủ nước ấm, nghỉ ngơi hợp lý, giảm nói nhiều.
• Súc miệng bằng nước muối ấm làm sạch vi khuẩn và giảm đau tại chỗ.
• Khẩu trang y tế khi ở môi trường bụi bẩn, giao tiếp với người bệnh.

Chế độ dinh dưỡng

Chế độ dinh dưỡng hỗ trợ phục hồi gồm:

• Ăn thực phẩm mềm, dễ nuốt như cháo, súp, sữa chua.
• Bổ sung vitamin C, kẽm như trái cây, rau xanh, hải sản tăng miễn dịch.
• Giảm thực phẩm cay, nóng, thực phẩm gây kích ứng niêm mạc họng.
• Tránh đồ lạnh, đồ chứa chất bảo quản làm họng dễ kích ứng.

Phòng ngừa đau cổ họng

Đặc hiệu

Phòng ngừa đặc hiệu đau cổ họng chủ yếu dựa trên tiêm vắc xin để ngăn ngừa các tác nhân gây bệnh phổ biến. Cụ thể:

• Tiêm vắc xin cúm mùa: Cúm là nguyên nhân phổ biến gây đau họng do virus. Việc tiêm phòng cúm hàng năm giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và lây lan trong cộng đồng.
• Tiêm vắc xin phế cầu: Phế cầu khuẩn có thể gây viêm họng, viêm amidan, viêm tai giữa hoặc viêm phổi. Vắc xin phế cầu đặc biệt hữu ích cho trẻ nhỏ, người già và người có bệnh nền.
• Vắc xin COVID-19: COVID-19 cũng có thể biểu hiện bằng đau họng. Việc tiêm đầy đủ các mũi vắc xin giúp giảm triệu chứng và nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.

Ngoài ra, với trẻ nhỏ, việc tuân thủ lịch tiêm chủng mở rộng là cách quan trọng giúp phòng ngừa nhiều bệnh nhiễm trùng đường hô hấp có thể gây đau cổ họng.

Không đặc hiệu

Bên cạnh các biện pháp đặc hiệu như tiêm vắc xin, phòng ngừa không đặc hiệu đóng vai trò quan trọng trong việc giảm nguy cơ mắc đau cổ họng và hạn chế tái phát. Các biện pháp phổ biến gồm:

• Giữ vệ sinh cá nhân tốt: Thường xuyên rửa tay với xà phòng, đặc biệt sau khi ho, hắt hơi hoặc tiếp xúc nơi công cộng. Tránh đưa tay lên miệng, mũi, mắt.
• Đeo khẩu trang khi cần thiết: Nhất là khi thời tiết thay đổi, trong môi trường đông người hoặc khi tiếp xúc với người có triệu chứng hô hấp.
• Giữ ấm vùng cổ và cơ thể: Đặc biệt vào mùa lạnh hoặc khi trời trở gió, giúp giảm kích ứng niêm mạc họng.
• Duy trì độ ẩm không khí: Dùng máy tạo ẩm trong phòng, tránh để không khí quá khô gây kích ứng cổ họng.
• Hạn chế tiếp xúc với khói bụi, hóa chất: Tránh khói thuốc lá, khói bếp, bụi công nghiệp có thể gây kích ứng đường hô hấp.
• Bảo vệ giọng nói: Tránh nói to, la hét, nói liên tục thời gian dài gây tổn thương dây thanh và họng.
• Chăm sóc sức khỏe toàn diện: Ngủ đủ giấc, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, tập thể dục thường xuyên giúp nâng cao sức đề kháng, từ đó giảm nguy cơ nhiễm trùng họng.

Đau cổ họng mặc dù phổ biến, nhưng không nên xem nhẹ, nhất là khi triệu chứng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần. Hiểu đúng nguyên nhân, chẩn đoán đúng và điều trị theo phác đồ giúp người bệnh phục hồi nhanh, giảm biến chứng và cải thiện chất lượng sống.