Bị quai bị có vô sinh không? Sự thật và những lưu ý cần biết

Quai bị là bệnh truyền nhiễm phổ biến, thường gặp ở trẻ em nhưng cũng có thể gây biến chứng nghiêm trọng nếu mắc sau tuổi dậy thì, đặc biệt là ở nam giới. Nhiều người lo lắng mắc quai bị có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản về sau. 

Bị quai bị có vô sinh không?

Quai bị là bệnh truyền nhiễm do Mumps virus gây ra, thường gặp ở trẻ em nhưng có thể gây biến chứng nặng nếu mắc sau tuổi dậy thì, đặc biệt ở nam giới. Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất là viêm tinh hoàn do quai bị (mumps orchitis) - yếu tố chính làm tăng nguy cơ vô sinh.

Theo báo cáo của CDC, khoảng 30% nam giới chưa tiêm phòng mắc quai bị sau dậy thì bị viêm tinh hoàn và trong số này, tới một nửa có thể bị teo tinh hoàn bên bị ảnh hưởng, từ đó làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng. Khi tổn thương xảy ra ở cả hai tinh hoàn, khả năng sinh tinh có thể suy giảm nghiêm trọng, gây vô tinh (azoospermia).

Tổn thương mô tinh hoàn do viêm có thể làm phá vỡ hàng rào máu - tinh hoàn, gây phản ứng miễn dịch chống lại tinh trùng, đồng thời ảnh hưởng tới tế bào Sertoli và Leydig - những tế bào đóng vai trò quan trọng trong sản xuất tinh trùng và hormone testosterone. Điều này lý giải tại sao quai bị có thể dẫn tới giảm khả năng sinh sản, đặc biệt khi xảy ra sau dậy thì và có biến chứng viêm/teo tinh hoàn hai bên. Ngược lại, nếu chỉ viêm một bên, bên còn lại thường vẫn duy trì khả năng sinh tinh, nên hiếm khi gây vô sinh tuyệt đối.

Với nữ giới, biến chứng sinh sản do quai bị rất hiếm. Một số ít phụ nữ có thể bị viêm buồng trứng (oophoritis), gây đau vùng chậu và rối loạn rụng trứng tạm thời, nhưng nhìn chung không để lại tổn thương lâu dài ảnh hưởng khả năng sinh sản.

Các biến chứng thường gặp khác của quai bị

Bên cạnh ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, quai bị còn có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng khác nếu không được điều trị đúng cách, đặc biệt ở người lớn. Theo CDC, các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Viêm màng não vô khuẩn (aseptic meningitis): Xảy ra ở khoảng 10% trường hợp, gây đau đầu, cứng cổ, nôn ói, nhạy cảm ánh sáng.
• Viêm não: Hiếm gặp (<0,3%) nhưng có thể để lại di chứng thần kinh như co giật, rối loạn hành vi, yếu liệt.
• Giảm thính lực: Có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn do tổn thương thần kinh tai trong, xảy ra khoảng 1/20.000 trường hợp.
• Viêm tụy: Biểu hiện bằng đau bụng, buồn nôn, nôn, thường tự hồi phục trong vài ngày nếu được nghỉ ngơi và điều trị hỗ trợ.
• Viêm tuyến vú, viêm tuyến giáp, viêm cơ tim: Hiếm gặp hơn, chủ yếu ghi nhận ở người trưởng thành.

Một số lưu ý quan trọng cho bệnh nhân mắc quai bị

Đa số trường hợp quai bị có thể hồi phục hoàn toàn sau 1 - 2 tuần nếu được chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, để giảm nguy cơ biến chứng và ngăn ngừa lây lan cho người khác, người bệnh cần lưu ý những điểm quan trọng sau:

Cách ly an toàn để hạn chế lây nhiễm

Virus Mumps lây lan qua các giọt bắn đường hô hấp, vì vậy người bệnh nên:

• Cách ly ít nhất 5 ngày kể từ khi bắt đầu sưng tuyến mang tai hoặc từ thời điểm khởi phát triệu chứng.
• Tránh tiếp xúc gần với người chưa tiêm phòng, phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh.
• Đeo khẩu trang, che miệng khi ho, hắt hơi và rửa tay thường xuyên để hạn chế lây lan virus.

Hướng dẫn chăm sóc và kiểm soát triệu chứng tại nhà

Hầu hết trường hợp quai bị chỉ cần điều trị hỗ trợ, không cần dùng thuốc kháng virus đặc hiệu. Một số biện pháp chăm sóc bệnh nhân quai bị gồm:

• Nghỉ ngơi nhiều, uống đủ nước để hỗ trợ hồi phục.
• Chườm ấm hoặc lạnh vùng tuyến mang tai giúp giảm sưng đau.
• Ăn thức ăn mềm, dễ nhai, tránh đồ chua hoặc có tính acid cao nếu gây đau.
• Dùng thuốc giảm đau, hạ sốt như paracetamol hoặc ibuprofen theo chỉ dẫn của bác sĩ; không dùng aspirin cho trẻ em do nguy cơ hội chứng Reye.

Theo dõi biến chứng, đặc biệt ở nam giới sau dậy thì

Biến chứng nghiêm trọng nhất ở nam giới là viêm tinh hoàn (orchitis), thường xuất hiện sau 4 - 8 ngày kể từ khi sưng tuyến mang tai. Người bệnh cần:

• Theo dõi dấu hiệu sưng đau bìu, sốt cao, tinh hoàn đỏ hoặc mềm.
• Đến khám sớm nếu có các dấu hiệu trên để được chẩn đoán và xử trí kịp thời.
• Khi được chẩn đoán orchitis, nên nằm nghỉ, nâng đỡ bìu, chườm lạnh, dùng thuốc giảm đau theo hướng dẫn của bác sĩ điều trị.

Khi nào cần đi khám ngay?

Người bệnh quai bị cần đến cơ sở y tế ngay nếu có các biểu hiện sau:

• Sốt cao liên tục, dùng thuốc hạ sốt nhưng không hiệu quả.
• Đau đầu dữ dội, cứng gáy (nghi viêm màng não).
• Đau bụng dữ dội, buồn nôn/nôn nhiều (nghi viêm tụy).
• Giảm thính lực đột ngột.
• Sưng đau tinh hoàn hai bên hoặc đau tăng nhanh.

Những câu hỏi thường gặp

Quai bị ở trẻ em có gây nguy cơ vô sinh không?

Trẻ nhỏ mắc quai bị hiếm khi gặp biến chứng ảnh hưởng đến khả năng sinh sản. Biến chứng viêm tinh hoàn (orchitis) - yếu tố chính có thể làm giảm khả năng sinh sản chủ yếu xảy ra ở nam giới sau tuổi dậy thì, trong khi trẻ em thường mắc bệnh thể nhẹ và ít biến chứng. 

Ngoài ra, hiện nay cũng chưa có bằng chứng cho thấy bệnh gây vô sinh về lâu dài ở trẻ nhỏ. Do đó, nguy cơ vô sinh gần như không đáng kể ở trẻ em, nhưng vẫn cần theo dõi kỹ nếu xuất hiện dấu hiệu nặng như đau đầu dữ dội, cứng gáy, đau bụng hoặc giảm thính lực đột ngột.

Bị quai bị 2 lần có vô sinh không?

Thông thường, khi đã mắc quai bị, cơ thể sẽ hình thành miễn dịch lâu dài, nên tái nhiễm là rất hiếm. Tuy nhiên, vẫn có báo cáo về một số ca mắc lại, đặc biệt ở người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc khi lần mắc đầu tiên không tạo đủ kháng thể bảo vệ.

Về nguy cơ sinh sản, điều này phụ thuộc vào việc người bệnh có bị viêm tinh hoàn (orchitis) trong lần mắc thứ 2 hay không. Nếu không có orchitis, khả năng sinh sản hầu như không bị ảnh hưởng. Ngược lại, nếu tái nhiễm sau tuổi dậy thì và bị viêm tinh hoàn, nguy cơ giảm số lượng hoặc chất lượng tinh trùng vẫn tương đương như khi bị lần đầu.

Vô sinh do biến chứng quai bị có thể khắc phục được không?

Có thể điều trị hỗ trợ, tùy mức độ tổn thương mô sinh tinh hoặc buồng trứng.

Ở nam giới

Sau giai đoạn viêm cấp tính, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm tinh dịch đồ để đánh giá khả năng sinh tinh. Nếu số lượng và chất lượng tinh trùng giảm, có thể áp dụng liệu pháp nội tiết hoặc thuốc kích thích sinh tinh theo phác đồ. 

Trong trường hợp vô tinh (không có tinh trùng trong tinh dịch) do teo tinh hoàn hoặc rối loạn sinh tinh, các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản hiện đại như lấy tinh trùng từ tinh hoàn (TESE hoặc micro-TESE) kết hợp thụ tinh trong ống nghiệm (IVF/ICSI) có thể giúp bệnh nhân vẫn có con.

Ở nữ giới

Biến chứng viêm buồng trứng (oophoritis) do quai bị thường chỉ gây rối loạn rụng trứng tạm thời và hiếm khi để lại hậu quả lâu dài. Nếu có rối loạn phóng noãn, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kích thích rụng trứng hoặc các phương pháp hỗ trợ sinh sản tiêu chuẩn.

Nhìn chung, vô sinh do quai bị có thể cải thiện bằng can thiệp y khoa, nhưng phát hiện sớm và điều trị kịp thời ngay từ giai đoạn viêm vẫn là yếu tố quyết định giúp bảo tồn chức năng sinh sản lâu dài.

Tóm lại, câu hỏi “bị quai bị có vô sinh không” không thể trả lời chung cho tất cả mọi trường hợp, vì điều này phụ thuộc vào độ tuổi mắc bệnh, mức độ biến chứng và thời điểm điều trị. Dù nguy cơ vô sinh có thể xảy ra ở nam giới sau dậy thì khi bị viêm tinh hoàn, việc phát hiện sớm, điều trị đúng cách và chăm sóc sức khỏe sinh sản định kỳ sẽ giúp giảm thiểu tổn thương, đồng thời nâng cao cơ hội làm cha mẹ trong tương lai.

Tiêm vắc xin Sởi - Quai bị - Rubella (MMR) giúp bảo vệ bạn và gia đình khỏi ba bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, trong đó quai bị có nguy cơ gây vô sinh. Vắc xin tại Tiêm chủng Long Châu đảm bảo chính hãng, bảo quản đạt chuẩn, được tiêm trong môi trường an toàn, tiện lợi tại các cơ sở Long Châu trên toàn quốc. Đặt lịch tiêm ngay hôm nay để chủ động phòng bệnh và tăng cường miễn dịch bền vững!