Bệnh dại là gì? Có các loại vắc xin phòng ngừa nào?

Bệnh dại là một bệnh lý cực kỳ nguy hiểm, khi đã lên cơn dại, người bệnh chắc chắn sẽ tử vong trong tình trạng hoảng loạn và đau đớn. Tuy đã có nhiều khuyến cáo về việc tiêm vắc xin dại nhưng tại nước ta vẫn có trên dưới 100 ca tử vong vì dại mỗi năm.

Bệnh dại là gì?

Bệnh dại là bệnh lý nhiễm vi rút cấp tính của hệ thống thần kinh trung ương từ động vật lây nhiễm sang người bởi các chất tiết như nước bọt bị nhiễm vi rút dại. Đa số những trường hợp phơi nhiễm với bệnh dại đều là do vết cắn hoặc vết liếm của động vật bị bệnh dại (đa phần là chó, mèo, khỉ,...). Trong một số trường hợp cũng có thể bị nhiễm bởi đường tiếp xúc như hít phải khí dung hay ghép tổ chức mới bị nhiễm vi rút dại. Khi người hay động vật đã bị lên cơn dại thì hầu hết 100% đều dẫn tới tử vong.

Thông thường những triệu chứng của bệnh dại sẽ xuất hiện từ 2 - 8 tuần sau khi người bệnh bị động vật cắn. Các triệu chứng phổ biến của bệnh là sốt, co thắt cơ, nuốt khó, suy nhược, tê liệt, co giật. Trong vòng chưa đầy một tuần, người bệnh có thể bị tử vong do liệt hô hấp.

Các vắc xin phòng bệnh dại

Hiện nay, ở Việt Nam đang có các vắc xin phòng bệnh dại là Verorab, Abhayrab và Indirab. Các vắc xin này đều đã được khẳng định về khả năng đáp ứng miễn dịch sau khi tiêm đủ liều và an toàn cho sức khỏe. 3 loại vắc xin phòng bệnh dại trên đều đang được sử dụng tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu:

• Verorab: Đây là vắc xin phòng bệnh dại được chỉ định để giúp ngừa bệnh dại ở trẻ em và người lớn. Có thể dùng vắc xin Verorab trước hoặc cả sau khi phơi nhiễm giúp tiêm ngừa cơ bản hoặc tiêm vắc xin nhắc lại.

• Abhayrab: Đây là vắc xin phòng dại tế bào vero tinh chế, được sản xuất bởi công ty Biological Institute (Ấn Độ).

• Indirab: Vắc xin Indirab được chỉ định để dùng phòng ngừa trước và sau phơi nhiễm ở mọi lứa tuổi.

Nguyên nhân gây ra bệnh dại

Nguyên nhân gây bệnh dại là do vi rút dại (Rhabdovirus), vi rút này thuộc họ Rhabdoviridae, giống Lyssavirus. Vi rút dại có sức đề kháng yếu, chúng dễ bị bất hoạt ở nhiệt độ 56 độ C trong khoảng 30 phút, 60 độ C trong 5 - 10 phút và ở 70 độ C trong 2 phút. Vi rút dại bị mất độc lực khi ở dưới ánh sáng và các chất sát khuẩn nồng độ từ 2 - 5%.

Trong điều kiện lạnh 4 độ C, vi rút có thể sống được từ vài tuần đến 12 tháng. Đối với nhiệt độ dưới 0 độ C, chúng sống được từ 3 - 4 năm. Vi rút dại được bảo tồn đa phần là ở trong cơ thể vật chủ.

Có 2 chủng vi rút dại gồm:

• Vi rút dại đường phố: Là vi rút dại tồn tại trên các động vật mắc bệnh dại.

• Vi rút dại cố định (vi rút dại cố định thời gian ủ bệnh trên thỏ): Chủng này đã được Louis Pasteur - người đầu tiên sử dụng để làm vắc xin dại.

Dấu hiệu bệnh dại

Các dấu hiệu của bệnh dại sẽ xuất hiện theo giai đoạn:

• Giai đoạn tiền triệu chứng: Giai đoạn này sẽ kéo dài từ 1 - 4 ngày. Người bệnh thường xuất hiện cảm giác sợ hãi, mệt mỏi, đau đầu, khó chịu, sốt, có cảm giác tê và đau ở vết thương - nơi mà vi rút xâm nhập.

• Giai đoạn viêm não: Triệu chứng ở giai đoạn này là mất ngủ và tăng cảm giác kích thích (như sợ ánh sáng, sợ tiếng động, sợ nước). Đồng thời, có trường hợp còn bị rối loạn hệ thần kinh thực vật như bị giãn đồng tử, vã mồ hôi, hạ huyết áp, tăng tiết nước bọt,...

Thông thường, bệnh dại kéo dài từ 2 - 6 ngày, có thể có một số trường hợp sẽ lâu hơn, sau đó tử vong do liệt cơ hô hấp.

Các biến thể bệnh dại

• Thể hung dữ: Thường gặp, với các triệu chứng kích động mạnh, sợ nước, sợ gió và co giật.

• Thể câm: Ít phổ biến hơn, chủ yếu là liệt tiến triển, ít có các triệu chứng kích thích rõ ràng.

• Thể đường ruột: Hiếm gặp, triệu chứng chính là buồn nôn, nôn mửa, đau bụng và tiêu chảy.

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám ngay

• Bị động vật nghi nhiễm dại cắn, dù chỉ là vết thương nhỏ.

• Cảm giác ngứa, tê hoặc đau tại vị trí vết thương sau khi đã lành.

• Xuất hiện triệu chứng sợ nước, sợ gió hoặc khó nuốt.

Việc phát hiện sớm và xử lý kịp thời các dấu hiệu nghi ngờ là yếu tố quan trọng trong phòng tránh bệnh dại tiến triển đến giai đoạn không thể cứu chữa.

Các đường lây truyền bệnh dại

Nguồn lây truyền bệnh dại là do ổ chứa vi rút dại trong thiên nhiên, thường là ở động vật có vú máu nóng, đặc biệt là ở loài chó hoang dã như chó sói, chó sói đồng, chó rừng, chó nhà. Bên cạnh đó, ổ chứa vi rút dại còn có thể gặp ở các loại động vật có vú khác hoặc ở mèo, chồn.

Tại nước ta, con đường lây truyền bệnh dại thường là do động vật có vú hoang dã và động vật sống ở gần con người. Trong đó nhiều nhất là chó (chiếm 96 - 97%), mèo (chiếm 3 - 4%), động vật khác (thỏ, sóc, chuột,...) chưa phát hiện được.

Bệnh dại lây nhiễm thông qua nước bọt của các động vật bị bệnh bài tiết ra ngoài theo vết liếm, vết cắn, vết xước trên da bị rách (hoặc cả qua màng niêm mạc còn nguyên vẹn) đi vào cơ thể. Sau đó, vi rút dại theo dây thần kinh đến cách hạch và đến thần kinh trung ương. Khi vào đến thần kinh trung ương, chúng sinh sôi rất nhanh chóng, sau đó lại theo dây thần kinh đi đến tuyến nước bọt. Lúc này, hệ thần kinh của động vật nhiễm vi rút chưa bị tổn thương nhiều, do đó nhìn bên ngoài chúng vẫn rất bình thường. Tuy nhiên trong nước bọt đã có chứa vi rút dại. Tiếp đến, vi rút dại dần hủy hoại các tế bào thần kinh, các triệu chứng lâm sàng điển hình của bệnh dại sẽ xuất hiện.

Thời kỳ ủ bệnh của bệnh dại ở người là từ 2 - 8 tuần hoặc có thể ngắn hơn là khoảng 10 ngày, dài hơn là từ 1 - 2 năm. Thời gian ủ bệnh sẽ phụ thuộc vào số lượng vi rút xâm nhập vào trong cơ thể, mức độ nặng và nhẹ của vết thương, khoảng cách vết thương đến não bộ. Nếu vết thương nặng và nằm gần thần kinh trung ương thì thời gian ủ bệnh ngắn hơn.

Đối với thời kỳ lây truyền, ở chó và mèo là từ 3 - 7 ngày trước khi có những triệu chứng lâm sàng và trong suốt giai đoạn chúng bị bệnh.

Bệnh dại có thể lây truyền từ người bị bệnh dại sang người chưa bị bệnh. Các nguy cơ lây nhiễm là do việc tiếp xúc với nước bọt của người mắc bệnh thông qua: Vết cắn, hôn, qua vùng da bị tổn thương, qua niêm mạc, sử dụng chung vật dụng ăn uống có dính nước bọt cả người bị bệnh, ăn uống chung,... Tuy nhiên, việc lây nhiễm bệnh dại từ người sang người thường không quá phổ biến.

Dự phòng bệnh dại sau khi phơi nhiễm

Khi bị chó, mèo hay vật nuôi cắn, làm trầy xước da,... chúng ta cần thực hiện nghiêm ngặt các điều sau:

• Rửa sạch vết thương dưới vòi nước chảy mạnh trong khoảng 15 phút, nước ấm thì sẽ càng tốt.

• Rửa vết thương với cồn 70 độ, cồn i-ốt hoặc povidone iodine.

• Không nặn máu, không chà xát lên vết thương, không đắp lá cây hay dầu hỏa hoặc bất kỳ chất gì lên vết thương.

• Dùng gạc y tế hoặc vải sạch để băng bó vết thương, giúp cầm máu và tránh vi khuẩn xâm nhập. Tuy nhiên không nên bó quá chặt làm cho máu không lưu thông được.

Sau đó, người bệnh nên lập tức tới bệnh viện để được xử lý và hướng dẫn tiêm vắc xin cho phù hợp. Thông thường, ngay sau khi bị chó cắn, người bệnh sẽ được tiêm vắc xin phòng uốn ván, vắc xin phòng dại và huyết thanh kháng dại (trong trường hợp vết thương độ III). Tiêm vắc-xin phòng dại sau phơi nhiễm thường sẽ có 2 phác đồ gồm tiêm bắp và tiêm trong da.

Cách phòng bệnh dại

Hiện nay chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu cho người bị bệnh dại, chủ yếu là điều trị để hỗ trợ và chăm sóc giảm nhẹ. Tỉ lệ người mắc bệnh dại tử vong là rất cao, do đó việc phòng ngừa căn bệnh này là rất cần thiết.

Để phòng ngừa bệnh dại, chúng ta nên:

• Đa số các trường hợp mắc bệnh là do chó nhà gây ra. Do đó việc tiêm vắc xin phòng bệnh dại cho thú cưng là rất cần thiết.

• Phòng ngừa thú nuôi cắn, nhất là loài chó là rất quan trọng.

• Chủ động tổ chức tuyên truyền giáo dục sức khỏe, cung cấp các thông tin về bệnh dại và cách phòng chống bệnh cũng như cách xử lý sau khi bị động vật mắc bệnh dại cắn.

• Báo cáo với các cơ quan thú ý về nơi có động vật đang mắc bệnh dại.

• Tiêm chủng phòng ngừa bệnh dại: Những người có nguy cơ bị nhiễm vi rút dại cao như nhân viên thú y, người làm việc trong phòng thí nghiệm có vi rút dại, kiểm lâm,... nên tiêm phòng vắc xin bệnh dại để giúp tăng khả năng bảo vệ.

Tiêm vắc xin là một trong những cách giúp phòng bệnh dại chủ động nhất, đặc biệt là với những người làm việc hoặc sinh sống trong môi trường có nguy cơ nhiễm vi rút dại cao. Do đó, đừng quên liên hệ hoặc đến các trung tâm thuộc hệ thống Trung tâm Tiêm chủng Long Châu trên toàn quốc để được tư vấn và hướng dẫn tiêm chủng phòng ngừa căn bệnh nguy hiểm này nhé!