Bệnh dại có xét nghiệm được không? Các loại xét nghiệm bệnh dại hiện nay

Bệnh dại là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Rabies gây ra, với tỷ lệ tử vong gần 100% khi đã phát bệnh lâm sàng. Việc xét nghiệm bệnh dại đóng vai trò quan trọng trong chẩn đoán xác định và hỗ trợ đưa ra quyết định xử trí kịp thời. Hiểu rõ bệnh dại có xét nghiệm được không giúp bạn chủ động phòng ngừa, xử lý đúng cách khi có nguy cơ phơi nhiễm, bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng. 

Bệnh dại có xét nghiệm được không?

Bệnh dại có xét nghiệm được không là mối quan tâm của nhiều người, đặc biệt trong các tình huống nghi ngờ phơi nhiễm. Bệnh dại có thể xét nghiệm được, nhưng các phương pháp xét nghiệm chủ yếu được sử dụng để chẩn đoán xác định ở người đã có triệu chứng hoặc để kiểm tra động vật nghi dại. Theo World Health Organization (WHO), xét nghiệm ở người khỏe mạnh (giai đoạn ủ bệnh) không có giá trị chẩn đoán chắc chắn, vì virus dại khu trú tại vị trí vết cắn và hệ thần kinh, chưa lưu hành trong máu.

Xét nghiệm thường được thực hiện để:

• Xác nhận bệnh dại ở người đã xuất hiện triệu chứng như sợ nước, sợ gió, co giật hoặc rối loạn thần kinh.
• Kiểm tra động vật nghi dại (như chó, mèo) để quyết định biện pháp xử trí cho người bị cắn hoặc tiếp xúc.
• Hỗ trợ nghiên cứu dịch tễ trong các đợt bùng phát dịch.

Hiểu rõ bệnh dại có xét nghiệm được không giúp bạn nhận thức được giới hạn của các phương pháp xét nghiệm. 

Các loại xét nghiệm bệnh dại hiện nay

Câu hỏi “Bệnh dại có xét nghiệm được không?” thường được đặt ra khi tiếp cận các trường hợp nghi ngờ nhiễm bệnh dại ở người hoặc động vật. Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật hiện đại, nhiều phương pháp xét nghiệm đã được áp dụng, góp phần quan trọng trong việc chẩn đoán xác định hoặc hỗ trợ chẩn đoán bệnh dại. Tuy nhiên, đặc điểm tự nhiên của bệnh dại (thời gian ủ bệnh dài, không có biểu hiện đặc hiệu ở giai đoạn đầu) khiến việc xét nghiệm có ý nghĩa khác nhau tùy thời điểm và đối tượng thực hiện.

Xét nghiệm cho người

Để chẩn đoán bệnh dại ở người, các phương pháp xét nghiệm hiện đại đã được áp dụng, mỗi phương pháp có đặc điểm riêng về chỉ định, giá trị chẩn đoán và thời điểm thực hiện.

• Xét nghiệm mô não (sau tử vong): Đây là phương pháp chẩn đoán xác định, sử dụng kỹ thuật nhuộm huỳnh quang trực tiếp để tìm kháng nguyên virus dại trong mô não. Phương pháp này chỉ áp dụng sau khi bệnh nhân tử vong.
• Xét nghiệm nước bọt: Sử dụng kỹ thuật RT-PCR (Reverse Transcription Polymerase Chain Reaction) để phát hiện RNA của virus dại. Phương pháp này nhạy, nhưng chỉ hiệu quả khi bệnh đã tiến triển.
• Xét nghiệm sinh thiết da vùng gáy: Lấy mẫu da ở vùng gáy (gần hệ thần kinh trung ương) để tìm kháng nguyên virus bằng kỹ thuật huỳnh quang trực tiếp. Đây là phương pháp ít xâm lấn hơn so với xét nghiệm mô não.
• Xét nghiệm dịch não tủy: Phân tích dịch não tủy để tìm kháng thể hoặc RNA virus, nhưng ít đặc hiệu và chủ yếu hỗ trợ chẩn đoán.

Xét nghiệm cho động vật nghi dại

Để xác định bệnh dại ở động vật nghi nhiễm, các xét nghiệm chuyên biệt được thực hiện nhằm phát hiện sự hiện diện của virus dại, từ đó hỗ trợ quyết định xử trí phơi nhiễm ở người.

• Xét nghiệm mô não: Mẫu não của động vật nghi dại (thường sau khi chết hoặc bị tiêu hủy) được nhuộm huỳnh quang trực tiếp để tìm thể Negri (dấu hiệu đặc trưng của bệnh dại) hoặc kháng nguyên virus. Đây là phương pháp tiêu chuẩn vàng.
• PCR: Kỹ thuật PCR phát hiện RNA virus trong mô não, nước bọt hoặc các mô khác của động vật, có độ nhạy cao và được sử dụng rộng rãi.
  Những xét nghiệm này giải đáp câu hỏi bệnh dại có xét nghiệm được không, nhưng cần được thực hiện tại các cơ sở y tế chuyên biệt. Phần tiếp theo sẽ làm rõ khi nào cần thực hiện xét nghiệm.

Khi nào cần xét nghiệm bệnh dại?

Việc khẳng định bệnh dại có thể xét nghiệm được không đồng nghĩa với việc xét nghiệm luôn cần thiết hoặc có giá trị trong mọi tình huống. Xét nghiệm bệnh dại cần được chỉ định một cách hợp lý, dựa trên hoàn cảnh lâm sàng cụ thể, nhằm tránh lạm dụng xét nghiệm hoặc trì hoãn các biện pháp phòng ngừa kịp thời.

Không cần xét nghiệm ngay sau phơi nhiễm

Khi một người bị phơi nhiễm với nguy cơ mắc bệnh dại, ví dụ bị động vật nghi dại cắn, bị liếm vào vùng da có vết thương hở, hoặc nước bọt động vật tiếp xúc với niêm mạc như mắt, mũi, miệng, không cần chỉ định xét nghiệm ngay tại thời điểm đó.

Theo khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ưu tiên hàng đầu là xử trí vết thương đúng cách bao gồm rửa sạch, sát khuẩn và bắt đầu ngay phác đồ dự phòng sau phơi nhiễm bằng tiêm vắc xin phòng bệnh dại và huyết thanh kháng dại nếu có chỉ định. Việc xử trí này không phụ thuộc vào kết quả xét nghiệm vì xét nghiệm không mang lại giá trị tức thời trong giai đoạn đầu sau phơi nhiễm.

Các trường hợp cần xét nghiệm

Động vật nghi dại đã chết hoặc bị tiêu hủy. Khi động vật nghi dại đã chết hoặc bị tiêu hủy, mẫu mô não sẽ được lấy để thực hiện xét nghiệm nhuộm huỳnh quang trực tiếp hoặc PCR. Xét nghiệm giúp xác định động vật có nhiễm virus dại hay không, từ đó đưa ra quyết định tiếp tục hay ngừng tiêm phòng cho người bị phơi nhiễm.

Người có triệu chứng nghi ngờ bệnh dại. Xét nghiệm được chỉ định khi bệnh nhân đã có triệu chứng lâm sàng gợi ý bệnh dại như sợ nước, sợ gió, co giật, lo lắng, ảo giác hoặc rối loạn thần kinh. Các mẫu xét nghiệm có thể bao gồm nước bọt (RT-PCR), sinh thiết da vùng gáy (nhuộm huỳnh quang trực tiếp), dịch não tủy hoặc huyết thanh tìm kháng thể. Mục đích là để chẩn đoán xác định và phân biệt với các bệnh lý thần kinh khác.

Thời điểm xét nghiệm

Xét nghiệm bệnh dại chỉ hữu ích khi động vật nghi dại đã chết hoặc bị tiêu hủy vì mẫu mô não là tiêu chuẩn vàng để xác định chẩn đoán. Ở người, xét nghiệm chỉ mang giá trị khi bệnh đã khởi phát triệu chứng lâm sàng. Trong thời gian ủ bệnh, thường kéo dài từ hai tuần đến ba tháng, các phương pháp xét nghiệm hiện tại không thể phát hiện virus vì virus chưa xâm nhập hoặc nhân lên đủ mức trong mô ngoại vi để phát hiện.

Những lưu ý về xét nghiệm bệnh dại

Trong tiếp cận phơi nhiễm với bệnh dại, việc xét nghiệm cần được hiểu đúng vai trò để không làm ảnh hưởng đến hiệu quả phòng ngừa và điều trị. Dưới đây là những lưu ý cần thiết liên quan đến xét nghiệm bệnh dại.

Xét nghiệm không thay thế phòng ngừa

Xét nghiệm không phải là biện pháp thay thế cho các biện pháp phòng ngừa sau phơi nhiễm. Khi bị động vật nghi dại cắn hoặc tiếp xúc, người bệnh cần tiến hành ngay các bước xử trí ban đầu. Cụ thể, cần rửa sạch vết thương bằng xà phòng và nước sạch dưới vòi nước chảy trong ít nhất từ 10 đến 15 phút. Sau đó, cần đến cơ sở y tế để được đánh giá và tiêm phòng theo đúng phác đồ. Việc chờ kết quả xét nghiệm có thể khiến lỡ mất thời điểm vàng để ngăn ngừa bệnh, làm tăng nguy cơ bệnh tiến triển không thể cứu chữa.

Kết quả xét nghiệm động vật

Kết quả xét nghiệm trên động vật nghi dại, điển hình là chó hoặc mèo, có vai trò quan trọng trong việc quyết định có tiếp tục hay dừng phác đồ tiêm phòng cho người bị phơi nhiễm. Nếu xét nghiệm xác định động vật âm tính với virus dại, người bị cắn hoặc tiếp xúc có thể được xem xét ngừng liệu trình tiêm phòng, giúp tránh tiêm phòng không cần thiết và giảm chi phí.

Không trì hoãn tiêm phòng

Vì việc bệnh dại có xét nghiệm được không không đảm bảo giúp phát hiện bệnh trong giai đoạn ủ bệnh, không nên chờ đợi kết quả xét nghiệm rồi mới tiêm phòng. Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tiêm vắc xin phòng bệnh dại sau phơi nhiễm mang lại hiệu quả phòng ngừa nếu được thực hiện kịp thời, ngay sau khi bị phơi nhiễm.

Thắc mắc bệnh dại có xét nghiệm được không đã được giải đáp, bệnh dại có thể được xét nghiệm bằng các phương pháp như RT-PCR, sinh thiết da, hoặc xét nghiệm mô não, nhưng chủ yếu áp dụng để chẩn đoán xác định ở người có triệu chứng hoặc động vật nghi dại. Xét nghiệm không có giá trị trong giai đoạn ủ bệnh và không thay thế biện pháp phòng ngừa sau phơi nhiễm. Việc rửa sạch vết thương, tiêm vắc xin kịp thời, và theo dõi động vật nghi dại là những bước quan trọng nhất để ngăn ngừa bệnh dại. Hiểu rõ vai trò và giới hạn của xét nghiệm giúp bạn xử trí đúng cách, bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng trước căn bệnh nguy hiểm này.

Tiêm vắc xin phòng bệnh dại là biện pháp cần thiết và hiệu quả nhất giúp cơ thể tạo miễn dịch, bảo vệ tính mạng trước nguy cơ tử vong do vi rút dại gây ra. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu là địa chỉ uy tín cung cấp dịch vụ tiêm chủng chất lượng cao với vắc xin chính hãng, được bảo quản đạt chuẩn và quy trình tiêm an toàn, khoa học. Khi tiêm tại Long Châu, khách hàng được tư vấn tận tình, theo dõi chặt chẽ sau tiêm và tận hưởng không gian hiện đại, tiện nghi, cùng dịch vụ đặt lịch linh hoạt. Để được hỗ trợ nhanh chóng, vui lòng liên hệ Trung tâm Tiêm chủng Long Châu qua hotline miễn phí 18006928.