Hệ thần kinh trung ương có chức năng gì và cấu tạo ra sao?

Hệ thần kinh trung ương là một trong những hệ thống quan trọng nhất trong cơ thể con người, gần như điều khiển toàn bộ hoạt động sống mỗi ngày của chúng ta. Vậy hệ thần kinh này có chức năng gì, được cấu tạo như thế nào và làm sao để giữ nó luôn khỏe mạnh?

Chức năng và cấu tạo của hệ thần kinh trung ương

Hệ thần kinh trung ương (Central Nervous System – CNS) đóng vai trò trung tâm trong việc tiếp nhận, xử lý và phản hồi các tín hiệu từ môi trường bên ngoài và bên trong cơ thể. Bộ phận này của cơ thể điều phối mọi hoạt động – từ việc bạn nhấc tay, bước đi, suy nghĩ đến cảm xúc và cả phản xạ tự nhiên nữa.

Cấu tạo của hệ thần kinh

Hệ thần kinh trung ương gồm hai phần chính: Não bộ và tủy sống. Não bộ là trung tâm xử lý phức tạp nhất, điều khiển các chức năng cao cấp như suy nghĩ, trí nhớ, cảm xúc và khả năng vận động. Não được chia thành nhiều vùng như đại não, tiểu não, thân não, mỗi phần lại đảm nhiệm một vai trò riêng biệt.

Tủy sống kéo dài từ não xuống cột sống, giúp truyền tín hiệu giữa não và các bộ phận khác trong cơ thể. Nó cũng xử lý một số phản xạ nhanh mà không cần qua não, như khi bạn chạm vào vật nóng và rụt tay lại. Tổng thể, bộ phận này được bao bọc và bảo vệ bởi hộp sọ, cột sống và các lớp màng não cùng dịch não tủy bảo vệ khỏi chấn thương và vi khuẩn.

Chức năng của hệ thần kinh

Chức năng chính của hệ thần kinh trung ương bao gồm:

• Tiếp nhận thông tin cảm giác: Từ mắt, tai, da... gửi về để phân tích.

• Xử lý và phân tích thông tin: Nhận diện âm thanh, ánh sáng, mùi vị, cảm xúc.

• Ra quyết định và phản hồi: Điều khiển hành động như nói, đi lại, hoặc biểu hiện cảm xúc.

• Lưu trữ thông tin: Trí nhớ ngắn hạn, dài hạn và học hỏi.

• Điều hòa chức năng sống: Nhịp tim, huyết áp, tiêu hóa, hô hấp…

Cách hoạt động của hệ thần kinh trung ương

Bạn có bao giờ tự hỏi làm thế nào mà chỉ trong tích tắc, bạn có thể phản xạ khi ai đó gọi tên? Đó chính là nhờ cơ chế hoạt động cực kỳ tinh vi của hệ thần kinh trung ương.

Hoạt động của bộ phận này dựa vào tế bào thần kinh (neurons) – những "người đưa tin" siêu nhanh. Khi một kích thích xảy ra (âm thanh, ánh sáng, nhiệt độ...), các thụ thể cảm giác tiếp nhận tín hiệu và gửi chúng qua các neuron về tủy sống, rồi lên não. Não sẽ xử lý và đưa ra "mệnh lệnh" đáp ứng phù hợp. Quá trình này diễn ra chỉ trong phần ngàn giây.

Bên cạnh đó, hệ thần kinh trung ương còn phối hợp với hệ thần kinh ngoại biên, bao gồm các dây thần kinh chạy khắp cơ thể, để truyền tín hiệu hai chiều giữa trung tâm và các cơ quan. Nhờ vậy, bạn có thể nhận biết đau, lạnh, nóng hay thậm chí là cơn đói.

Các bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương

Khi bộ phận này gặp vấn đề, cơ thể dễ rơi vào tình trạng rối loạn nghiêm trọng. Cùng tìm hiểu một số bệnh liên quan đến hệ thần kinh trung ương để chủ động phòng tránh nhé!

Bệnh Alzheimer

Alzheimer là một dạng sa sút trí tuệ phổ biến, ảnh hưởng đến trí nhớ, tư duy và hành vi. Bệnh tiến triển từ từ và thường bắt đầu ở người lớn tuổi. Ban đầu chỉ là quên vặt, nhưng về sau, người bệnh có thể không nhớ được người thân, mất khả năng tự chăm sóc bản thân. Dù chưa có cách chữa dứt điểm, nhưng phát hiện sớm và điều trị đúng hướng có thể giúp làm chậm quá trình tiến triển bệnh.

U não

U não là hiện tượng xuất hiện các khối u bất thường trong hộp sọ, có thể là u lành tính hoặc ác tính. Dù là loại nào thì nó cũng gây áp lực lên hệ thần kinh trung ương, dẫn đến đau đầu kéo dài, co giật, thay đổi thị lực hoặc tính cách. Việc điều trị u não phụ thuộc vào loại u, vị trí và kích thước – có thể bao gồm phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị. Điều quan trọng là phát hiện sớm thông qua chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc CT scan.

Viêm tuỷ cắt ngang

Đây là một tình trạng viêm cấp tính ảnh hưởng đến tủy sống – một phần quan trọng của hệ thần kinh trung ương. Người bệnh thường bị tê liệt, đau lưng, rối loạn tiểu tiện, mất cảm giác ở tay chân. Viêm tuỷ cắt ngang có thể xuất phát từ nhiễm trùng, rối loạn miễn dịch hoặc là dấu hiệu của bệnh lý thần kinh khác như đa xơ cứng. Điều trị bao gồm thuốc chống viêm, vật lý trị liệu và chăm sóc phục hồi chức năng.

Đột quỵ

Đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) xảy ra khi dòng máu lên não bị gián đoạn, gây tổn thương não nghiêm trọng. Các dấu hiệu nhận biết sớm gồm: Méo miệng, yếu tay chân, nói khó hoặc mất ý thức. Đột quỵ là tình trạng cấp cứu y tế, cần được xử lý trong "giờ vàng" (dưới 3 giờ đầu) để tăng khả năng hồi phục và giảm thiểu di chứng. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật liên quan đến hệ thần kinh trung ương.

Viêm não Nhật Bản

Viêm não Nhật Bản là một bệnh nhiễm virus nguy hiểm do muỗi truyền, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương. Bệnh thường gặp ở trẻ em, đặc biệt là vào mùa hè – mùa muỗi sinh sôi mạnh. Triệu chứng ban đầu khá giống cảm cúm: Sốt cao, nhức đầu, buồn nôn, sau đó có thể tiến triển nhanh sang co giật, hôn mê và tổn thương não. Dù không có thuốc đặc trị, nhưng vắc xin phòng viêm não Nhật Bản rất hiệu quả. Tiêm phòng đầy đủ và tránh bị muỗi đốt là hai cách quan trọng để bảo vệ bản thân và gia đình khỏi căn bệnh nguy hiểm này.

Viêm não Nhật Bản là căn bệnh nguy hiểm có thể gây biến chứng nghiêm trọng, thậm chí tử vong, đặc biệt ở trẻ nhỏ. Hãy chủ động tiêm vắc xin phòng viêm não Nhật Bản như vắc xin Jeev tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu – địa chỉ uy tín với vắc xin chất lượng cao, quy trình tiêm an toàn tuyệt đối. Đội ngũ bác sĩ và nhân viên tư vấn tận tâm, chuyên nghiệp sẽ đồng hành cùng bạn trong từng mũi tiêm.

Như bạn thấy, hệ thần kinh trung ương không chỉ là bộ phận kiểm soát cơ thể, mà còn là gốc rễ của mọi cảm xúc, hành động và suy nghĩ. Khi hiểu rõ cấu tạo, chức năng và các bệnh liên quan, chúng ta sẽ biết cách sống khỏe hơn, năng động hơn mỗi ngày.