Bệnh dại có lây qua đường máu không? Cơ chế lây truyền bệnh dại và vai trò của đường máu

Bệnh dại là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất, với tỷ lệ tử vong gần 100% khi phát bệnh. Việc nắm rõ con đường lây truyền, đặc biệt câu hỏi bệnh dại có lây qua đường máu không, giúp mỗi người chủ động phòng ngừa và xử trí kịp thời khi có nguy cơ phơi nhiễm. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin để bạn hiểu rõ cơ chế lây truyền bệnh dại.

Bệnh dại có lây qua đường máu không? 

Bệnh dại có lây qua đường máu hay không là một vấn đề được quan tâm đặc biệt trong quá trình xử trí các tình huống nghi ngờ phơi nhiễm, nhất là đối với những người làm công tác y tế, thú y và những cá nhân có nguy cơ cao tiếp xúc với động vật. Theo các nghiên cứu và khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization - WHO), virus dại (Rabies virus) chủ yếu hiện diện trong nước bọt và mô thần kinh của động vật hoặc người mắc bệnh dại. Virus này được truyền chủ yếu qua vết cắn hoặc vết liếm trên da bị tổn thương. Trong điều kiện bình thường, máu của động vật hoặc người nhiễm bệnh không phải là nguồn chính gây lây truyền virus dại.

Cụ thể, bệnh dại không lây truyền trực tiếp qua máu nếu máu của động vật hoặc người nhiễm bệnh chỉ tiếp xúc với vùng da còn nguyên vẹn, không có vết trầy xước hay tổn thương. Da nguyên vẹn đóng vai trò như một hàng rào bảo vệ tự nhiên, ngăn cản sự xâm nhập của virus dại. Tuy nhiên, nguy cơ lây truyền có thể xảy ra trong trường hợp máu hoặc dịch tiết có chứa virus dại tiếp xúc trực tiếp với các vết thương hở, vết trầy xước, hoặc với các bề mặt niêm mạc như mắt, miệng và mũi. Đây là các vị trí mà virus có thể xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh. WHO nhấn mạnh rằng tình huống máu của động vật hoặc người nhiễm bệnh tiếp xúc với vết thương đang chảy máu hoặc với niêm mạc là tình huống tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm virus dại, mặc dù nguy cơ này không phổ biến như qua vết cắn.

Ngoài ra, cần lưu ý rằng virus dại rất nhạy cảm với các yếu tố môi trường bên ngoài. Virus nhanh chóng mất khả năng lây nhiễm khi máu khô hoặc khi tiếp xúc lâu với không khí. Do đó, tiếp xúc với máu đã khô hoặc máu tiếp xúc với da nguyên vẹn hầu như không có khả năng gây lây truyền bệnh dại.

Tóm lại, việc bệnh dại có thể lây qua đường máu hay không phụ thuộc chủ yếu vào điều kiện tiếp xúc cụ thể, đặc biệt là sự hiện diện của tổn thương trên da hoặc tiếp xúc với niêm mạc. Việc hiểu rõ các cơ chế này có ý nghĩa quan trọng trong phòng ngừa và xử trí phơi nhiễm bệnh dại.

Cơ chế lây truyền bệnh dại và vai trò của đường máu

Để trả lời đầy đủ và chính xác câu hỏi “Bệnh dại có lây qua đường máu không?”, cần trước hết hiểu rõ cơ chế lây truyền và đường xâm nhập của virus dại vào cơ thể người. 

Lây truyền qua nước bọt và mô thần kinh

Virus dại (Rabies virus) chủ yếu được tìm thấy với nồng độ cao trong nước bọt và mô thần kinh của động vật hoặc người nhiễm bệnh. Con đường lây truyền chính của virus dại là qua vết cắn của động vật mang mầm bệnh, điển hình là chó, mèo, dơi và một số loài thú hoang dã khác. Khi động vật nhiễm bệnh cắn, virus từ nước bọt sẽ được đưa trực tiếp vào mô dưới da hoặc cơ của nạn nhân. Ngoài ra, virus cũng có thể xâm nhập qua các vết trầy xước trên da hoặc qua niêm mạc (như mắt, miệng, mũi) khi bị động vật liếm hoặc dính nước bọt.

Theo công bố trên Journal of Infectious Diseases (2020), hơn 99% các trường hợp bệnh dại ở người trên toàn cầu có liên quan trực tiếp đến các vết cắn của động vật nhiễm bệnh, cho thấy đây là cơ chế lây truyền chủ yếu và quan trọng nhất của virus dại.

Vai trò của máu trong lây truyền

Về mặt lý thuyết, máu có thể là nguồn lây truyền virus dại nếu máu đó có chứa virus và tiếp xúc trực tiếp với các vị trí dễ tổn thương như vết thương hở, vết trầy xước, hoặc niêm mạc. Ví dụ, nếu máu tươi từ động vật nhiễm bệnh bắn vào một vết thương đang chảy máu hoặc vào niêm mạc mắt, miệng của con người, nguy cơ lây nhiễm có thể xảy ra.

Tuy nhiên, trong thực tiễn y học, chưa có bằng chứng dịch tễ nào ghi nhận các trường hợp bệnh dại lây truyền qua truyền máu. Nguyên nhân là do máu sử dụng trong truyền máu hiện nay đều được kiểm tra, sàng lọc kỹ càng theo quy trình nghiêm ngặt nhằm loại trừ các tác nhân gây bệnh, bao gồm cả virus dại nếu có nguy cơ.

Yếu tố hạn chế lây qua máu

Virus dại không phải là virus máu điển hình. Virus này không tồn tại lâu trong máu và thường không lưu hành tự do trong hệ tuần hoàn ở mức độ có thể gây lây nhiễm qua máu. Hơn nữa, virus dại rất nhạy cảm với môi trường bên ngoài và nhanh chóng bị bất hoạt khi tiếp xúc với không khí hoặc khi máu bị khô.

Để lây nhiễm qua đường máu, cần phải có các điều kiện đặc biệt như: Máu tươi của động vật nhiễm bệnh, tiếp xúc trực tiếp với vết thương hở hoặc niêm mạc, và với lượng virus đủ lớn để gây bệnh. Chính vì những lý do này, con đường máu không được xem là con đường chính trong lây truyền bệnh dại. Các biện pháp dự phòng vẫn chủ yếu tập trung vào phòng ngừa phơi nhiễm qua vết cắn và vết liếm của động vật.

Các tình huống nguy cơ lây bệnh dại liên quan đến máu

Dưới đây là phân loại nguy cơ dựa trên cơ chế lây truyền đã được ghi nhận trong y văn:

Nguy cơ cao

Tiếp xúc máu chứa virus với vết thương hở: Trong trường hợp máu tươi từ động vật hoặc người nhiễm bệnh dại tiếp xúc trực tiếp với vết thương đang chảy máu, vết loét hở, hoặc các vết trầy xước sâu trên da, virus dại có khả năng xâm nhập vào cơ thể qua các tổn thương này. Virus sau đó có thể di chuyển theo dây thần kinh đến hệ thần kinh trung ương, gây bệnh. Đây là tình huống có nguy cơ cao, mặc dù trên thực tế hiếm gặp hơn so với lây qua vết cắn.

Máu bắn vào niêm mạc: Nếu máu tươi chứa virus dại bắn hoặc rơi vào các niêm mạc nhạy cảm như mắt, miệng hoặc niêm mạc mũi, nguy cơ lây nhiễm vẫn tồn tại. Niêm mạc là những vùng không có lớp sừng bảo vệ như da, nên dễ dàng trở thành cửa ngõ cho virus xâm nhập vào cơ thể.

Nguy cơ thấp

Tiếp xúc máu qua da nguyên vẹn: Khi máu từ động vật hoặc người nhiễm bệnh tiếp xúc với vùng da còn nguyên vẹn, không có tổn thương, nguy cơ lây nhiễm hầu như không có. Lý do là vì da lành hoạt động như một hàng rào tự nhiên, hiệu quả trong việc ngăn cản sự xâm nhập của virus dại và các tác nhân gây bệnh khác.

Tiếp xúc với máu đã khô: Virus dại rất nhạy cảm với các yếu tố môi trường như không khí, ánh sáng và nhiệt độ. Khi máu đã khô hoặc đã tiếp xúc lâu với môi trường bên ngoài, virus trong máu sẽ nhanh chóng mất khả năng lây nhiễm. Do đó, tiếp xúc với máu đã khô không được xem là yếu tố nguy cơ đáng kể trong lây truyền bệnh dại.

Bệnh dại có lây qua đường máu không phụ thuộc vào điều kiện tiếp xúc: Máu chứa virus dại chỉ gây lây nhiễm khi tiếp xúc với vết thương hở hoặc niêm mạc, không lây qua da lành hoặc máu khô. Hiểu rõ cơ chế lây truyền và các tình huống nguy cơ giúp bạn xử trí đúng cách khi nghi ngờ phơi nhiễm. Rửa sạch vùng tiếp xúc, đến cơ sở y tế ngay, và thực hiện các biện pháp phòng ngừa như tránh động vật nghi dại, sử dụng đồ bảo hộ, hoặc tiêm vắc xin là cách hiệu quả để bảo vệ bản thân và cộng đồng trước bệnh dại - một căn bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh.

Tiêm vắc xin phòng bệnh dại là giải pháp chủ động và hiệu quả nhất giúp phòng ngừa nguy cơ nhiễm vi rút dại, bảo vệ sức khỏe và tính mạng trước những hậu quả nghiêm trọng. Trung tâm Tiêm chủng Long Châu mang đến dịch vụ tiêm chủng an toàn với nguồn vắc xin chính hãng, bảo quản theo tiêu chuẩn nghiêm ngặt và quy trình tiêm khoa học, khép kín. Khi lựa chọn tiêm tại đây, khách hàng được đội ngũ y tế giàu kinh nghiệm tư vấn chu đáo, theo dõi sát sau tiêm, cùng trải nghiệm không gian tiêm chủng sạch sẽ, hiện đại. Để đặt lịch tiêm và được hỗ trợ, quý khách vui lòng gọi ngay hotline miễn phí 18006928 của Trung tâm Tiêm chủng Long Châu.