Viêm amidan có lây không? Cơ chế lây truyền và cách phòng tránh

Tại sao việc biết viêm amidan có lây không lại quan trọng? Hiểu rõ cơ chế lây lan giúp bạn và người thân phòng ngừa hiệu quả, giảm nguy cơ lây nhiễm trong gia đình, trường học hay nơi làm việc. Ngoài ra, nhận biết dấu hiệu và cách xử lý đúng giúp tránh biến chứng nguy hiểm như viêm khớp hoặc tổn thương tim, đồng thời tiết kiệm chi phí y tế. Bài viết này sẽ giải đáp chi tiết dựa trên các nguồn y khoa uy tín.

Viêm amidan có lây không?

Viêm amidan có lây không? Câu trả lời là có, viêm amidan có khả năng lây nếu nguyên nhân là do virus hoặc vi khuẩn. Viêm amidan thường do hai nhóm tác nhân chính gây ra:

• Virus: Đây là nguyên nhân thường gặp nhất. Các loại virus có thể gây viêm amidan bao gồm virus cúm (Influenza), Adenovirus và Epstein-Barr virus (EBV). Những virus này lây truyền chủ yếu qua đường hô hấp, thông qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Ngoài ra, virus còn có thể tồn tại trên bề mặt các vật dụng như tay nắm cửa, bàn ghế, ly tách, khăn mặt,… nên việc chạm tay vào bề mặt nhiễm virus và đưa lên mặt cũng có thể gây lây nhiễm. Viêm amidan do virus thường đi kèm với các triệu chứng cảm lạnh thông thường và có thể lây lan nhanh trong cộng đồng nếu không kiểm soát tốt.
• Vi khuẩn: Trong các trường hợp viêm amidan do vi khuẩn, Streptococcus pyogenes (liên cầu khuẩn nhóm A) là tác nhân phổ biến và có mức độ lây lan cao. Vi khuẩn này lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết đường hô hấp của người bệnh, hoặc gián tiếp qua việc dùng chung đồ dùng cá nhân như ly uống nước, thìa, bàn chải đánh răng, khăn mặt,... 

Mặc dù viêm amidan do virus và vi khuẩn có khả năng lây lan, song theo nghiên cứu được công bố trên Journal of Clinical Microbiology (2020), không phải tất cả các trường hợp viêm amidan đều có tính lây nhiễm. Một số nguyên nhân khác có thể gây viêm amidan nhưng không liên quan đến tác nhân truyền nhiễm, do đó không lây từ người này sang người khác. Dưới đây là các dạng viêm amidan không lây phổ biến:

• Viêm amidan do dị ứng: Trong một số trường hợp, amidan bị kích hoạt phản ứng viêm do dị nguyên trong môi trường như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật hoặc nấm mốc. Đây là phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể với các yếu tố vô hại, thường gặp ở người có cơ địa dị ứng. Dạng viêm amidan này không có sự hiện diện của virus hay vi khuẩn, do đó hoàn toàn không có khả năng lây lan cho người khác, kể cả khi tiếp xúc gần.
• Viêm amidan do kích ứng: Các yếu tố kích thích như khói thuốc lá, khí thải, hóa chất công nghiệp hoặc không khí khô lạnh kéo dài có thể gây tổn thương niêm mạc vùng họng và dẫn đến viêm amidan. Trường hợp này không phải là một bệnh nhiễm trùng, mà là kết quả của việc amidan phản ứng với các chất kích thích trong môi trường. Vì vậy, viêm amidan do kích ứng cũng không lây nhiễm, và việc phòng tránh tập trung vào việc hạn chế tiếp xúc với các tác nhân gây hại thay vì tránh tiếp xúc với người bệnh.
• Viêm amidan mãn tính không do nhiễm trùng: Một số người có tình trạng viêm amidan kéo dài hoặc tái phát nhiều lần không phải do nhiễm trùng, mà do các yếu tố cơ địa như amidan quá phát, cấu trúc bất thường hoặc tổ chức lympho hoạt động quá mức. Viêm amidan mãn tính kiểu này thường không đi kèm sốt cao hoặc các triệu chứng nhiễm khuẩn điển hình, và không có khả năng lây truyền sang người khác. Trong nhiều trường hợp, điều trị nội khoa không hiệu quả và người bệnh có thể được chỉ định cắt amidan.

Trong thực tế lâm sàng, khó có thể phân biệt ngay viêm amidan do nhiễm trùng hay không nhiễm trùng chỉ dựa vào triệu chứng lâm sàng. Vì vậy, khi chưa rõ nguyên nhân, người bệnh và người xung quanh nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa chung như:

• Giữ vệ sinh tay sạch sẽ;
• Đeo khẩu trang khi tiếp xúc gần;
• Tránh dùng chung vật dụng cá nhân;
• Hạn chế tiếp xúc trực tiếp khi có dấu hiệu viêm họng hoặc sốt.

Xét nghiệm như cấy dịch họng hoặc test nhanh phát hiện liên cầu khuẩn nhóm A là phương pháp chẩn đoán đáng tin cậy để xác định nguyên nhân cụ thể và từ đó đánh giá nguy cơ lây nhiễm một cách chính xác.

Nguy cơ và yếu tố làm tăng khả năng lây

Viêm amidan là tình trạng viêm nhiễm tại amidan, có thể do virus, vi khuẩn hoặc các yếu tố không nhiễm trùng gây ra. Trong các trường hợp do virus hoặc vi khuẩn - đặc biệt là liên cầu khuẩn nhóm A - bệnh có thể lây lan từ người sang người. Tuy nhiên, nguy cơ lây nhiễm không giống nhau ở mọi người, mà phụ thuộc vào một số yếu tố cụ thể dưới đây:

Môi trường sống và làm việc đông người

Viêm amidan lây mạnh hơn trong các môi trường có nhiều người tiếp xúc gần như gia đình, lớp học, nhà trẻ, ký túc xá hoặc văn phòng làm việc. Trong những không gian này, mọi người thường nói chuyện ở khoảng cách gần, ăn uống chung hoặc dùng chung đồ cá nhân mà không chú ý đến biện pháp bảo vệ. Virus và vi khuẩn gây bệnh dễ dàng phát tán qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, từ đó lây sang người khỏe mạnh.

Thời tiết lạnh và mùa bệnh

Các nghiên cứu và dữ liệu từ Bệnh viện Tai Mũi Họng Trung ương cho thấy viêm amidan thường bùng phát vào mùa đông và mùa xuân. Lúc này, thời tiết lạnh và độ ẩm cao tạo điều kiện thuận lợi cho virus và vi khuẩn phát triển. Đồng thời, không khí lạnh làm suy giảm hoạt động của hệ miễn dịch niêm mạc đường hô hấp, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng hơn. Ngoài ra, mùa lạnh khiến mọi người có xu hướng sinh hoạt trong không gian kín, ít thông gió, làm tăng nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.

Hệ miễn dịch suy yếu

Những người có hệ miễn dịch yếu là đối tượng dễ mắc viêm amidan hơn khi tiếp xúc với mầm bệnh. Trẻ em - đặc biệt là trong độ tuổi từ 5 đến 15 - có hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện, nên dễ bị lây bệnh trong môi trường học đường. Người cao tuổi, người mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), hoặc người đang điều trị bằng thuốc ức chế miễn dịch cũng có nguy cơ cao hơn. Theo The Lancet Infectious Diseases (2021), tỷ lệ lây nhiễm viêm amidan do liên cầu khuẩn đặc biệt cao trong nhóm trẻ em học sinh khi sống và học tập tập trung.

Biện pháp phòng ngừa khi viêm amidan có khả năng lây

Biết rằng viêm amidan có lây không, việc áp dụng các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng để bảo vệ bản thân và cộng đồng.

• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt sau khi tiếp xúc với người bệnh hoặc bề mặt công cộng. Theo hướng dẫn của Bộ Y tế Việt Nam, rửa tay đúng cách giảm tới 50% nguy cơ lây nhiễm qua tiếp xúc.
• Đeo khẩu trang: Người bị viêm amidan nên đeo khẩu trang khi ho hoặc hắt hơi để ngăn giọt bắn. Người không bị bệnh cũng nên đeo khẩu trang ở nơi đông người.
• Không dùng chung đồ dùng cá nhân: Tránh chia sẻ cốc, thìa, bàn chải đánh răng, hoặc khăn mặt với người bệnh để giảm nguy cơ lây vi khuẩn như Streptococcus.
• Tăng cường sức đề kháng: Duy trì chế độ dinh dưỡng cân đối, giàu vitamin C và kẽm, uống đủ nước, giữ ấm cổ họng và nghỉ ngơi hợp lý.
• Đi khám và điều trị đúng cách: Nếu nghi ngờ viêm amidan do vi khuẩn (đau họng dữ dội, sốt cao, nổi hạch), cần đi khám để được kê kháng sinh theo chỉ định. Tránh tự ý dùng kháng sinh vì có thể gây kháng thuốc.

Những biện pháp này không chỉ giúp giảm nguy cơ lây lan mà còn hỗ trợ người bệnh hồi phục nhanh hơn.

Viêm amidan có lây không? Câu trả lời là có, nếu nguyên nhân do virus hoặc vi khuẩn như Streptococcus nhóm A, lây qua giọt bắn hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân. Tuy nhiên, viêm amidan do dị ứng hoặc kích ứng không có khả năng lây. Hiểu rõ cơ chế lây lan giúp bạn áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả như rửa tay, đeo khẩu trang, không dùng chung đồ cá nhân, và tăng cường miễn dịch. Nếu triệu chứng nghiêm trọng hoặc kéo dài, hãy đi khám để được điều trị đúng cách, tránh biến chứng và giảm nguy cơ lây lan trong cộng đồng.