Vàng da ở trẻ sơ sinh: Nguyên nhân, mức độ nguy hiểm, điều trị và phòng ngừa

Với tỉ lệ mắc lên tới 60 – 80% ở trẻ sơ sinh, vàng da là một hiện tượng không thể xem nhẹ. Nhiều trường hợp cha mẹ chủ quan bỏ qua các dấu hiệu bất thường dẫn đến hậu quả nghiêm trọng như tổn thương não vĩnh viễn, thậm chí tử vong. Do đó, hiểu đúng về bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh, cách nhận biết, phân biệt và hướng xử trí kịp thời là kiến thức thiết yếu mà bất kỳ phụ huynh nào cũng cần nắm vững. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn đi từ khái niệm cơ bản đến các hướng dẫn chi tiết và thực tiễn nhất về vấn đề này.

Tổng quan về vàng da ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh là tình trạng da và lòng trắng mắt của trẻ chuyển sang màu vàng do nồng độ bilirubin trong máu tăng cao. Bilirubin là một chất được tạo ra khi hồng cầu bị phá hủy. Ở trẻ sơ sinh, hiện tượng này xảy ra phổ biến vì:

• Số lượng hồng cầu cao: Trẻ sơ sinh có số lượng hồng cầu nhiều hơn người trưởng thành dẫn đến quá trình phân hủy hồng cầu tạo ra nhiều bilirubin hơn.
• Chức năng gan chưa hoàn thiện: Gan của trẻ sơ sinh chưa phát triển đầy đủ, do đó khả năng xử lý và thải trừ bilirubin ra khỏi cơ thể còn hạn chế.
• Các yếu tố khác: Một số trường hợp có thể liên quan đến việc trẻ bú ít, mất nước hoặc các vấn đề về tiêu hóa, làm tăng nồng độ bilirubin gián tiếp trong máu.

Phân biệt vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh

Vàng da ở trẻ sơ sinh được chia thành vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. Vậy vàng da sinh lý là gì và vàng da bệnh lý là gì?

Vàng da sinh lý

Vàng da sinh lý là loại vàng da phổ biến, thường lành tính và không gây nguy hiểm. Đây là phản ứng tự nhiên của cơ thể trẻ khi thích nghi với môi trường bên ngoài sau sinh. Vàng da sinh lý có những đặc điểm sau đây:

• Thời điểm xuất hiện: Thường bắt đầu sau 24 giờ tuổi, đạt đỉnh vào ngày thứ 3 – 5 sau sinh.
• Vị trí vàng: Chỉ xuất hiện ở mặt, cổ, ngực và có thể lan nhẹ xuống thân trên nhưng không ảnh hưởng đến lòng bàn tay hoặc bàn chân.
• Mức độ: Vàng nhẹ, màu vàng nhạt, không gây ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể của trẻ.
• Thời gian kéo dài: Tự hết trong vòng 1 tuần đối với trẻ đủ tháng và khoảng 2 tuần đối với trẻ sinh non.
• Triệu chứng đi kèm: Không có các dấu hiệu bất thường như bú kém, lừ đừ, sốt hay quấy khóc.

Vàng da sinh lý thường không cần can thiệp y tế nhưng vẫn đòi hỏi sự theo dõi sát sao từ cha mẹ để đảm bảo tình trạng không chuyển biến xấu.

Vàng da bệnh lý

Vàng da bệnh lý là tình trạng nghiêm trọng, cần được xử lý ngay tại cơ sở y tế để tránh các biến chứng nguy hiểm. Đặc điểm của vàng da bệnh lý có thể kể đến như:

• Thời điểm xuất hiện: Xuất hiện sớm, thường trong vòng 24 giờ sau sinh.
• Mức độ lan rộng: Vàng da lan khắp cơ thể, kể cả lòng bàn tay và bàn chân, với màu vàng đậm hơn.
• Thời gian kéo dài: Kéo dài hơn 1 tuần ở trẻ đủ tháng hoặc hơn 2 tuần ở trẻ sinh non.
• Triệu chứng đi kèm: Trẻ có thể bú kém, bỏ bú, ngủ li bì, co giật, sốt, phân bạc màu hoặc các biểu hiện thần kinh bất thường.
• Nguyên nhân thường gặp: Bất đồng nhóm máu mẹ – con, nhiễm trùng, rối loạn chuyển hóa, tắc mật bẩm sinh…

Bệnh vàng da ở trẻ sơ sinh nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là tổn thương thần kinh.

Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?

Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không? Như đã trình bày phía trên, vàng da có thể là hiện tượng sinh lý song đây cũng có thể là dấu hiệu cảnh báo vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, cha mẹ cần hết sức lưu tâm. 

Trong trường hợp nồng độ bilirubin trong máu tăng quá cao và không được xử lý kịp thời, trẻ có thể gặp phải các biến chứng nghiêm trọng như:

• Vàng da nhân não (kernicterus): Bilirubin vượt qua hàng rào máu – não, gây tổn thương não vĩnh viễn, dẫn đến bại não, chậm phát triển trí tuệ hoặc mất thính lực.
• Tổn thương gan: Vàng da kéo dài có thể gây rối loạn chức năng gan hoặc các bệnh lý về chuyển hóa.
• Nguy cơ tử vong: Trong các trường hợp vàng da bệnh lý nặng, nếu không can thiệp kịp thời, trẻ có thể đối mặt với nguy cơ tử vong.

Phương pháp điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh hiện nay

Khi nhận thấy các dấu hiệu vàng da ở trẻ sơ sinh, cha mẹ cần đưa trẻ đến khám bác sĩ để xác định chính xác trẻ bị vàng da sinh lý hay vàng da bệnh lý. Hướng điều trị 2 nhóm vàng da ở trẻ sơ sinh này cũng có sự khác biệt. Cụ thể:

Với vàng da sinh lý

Trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý thường tự hết mà không cần can thiệp y tế nhưng cha mẹ có thể hỗ trợ trẻ bằng các biện pháp sau:

• Cho trẻ bú mẹ thường xuyên: Bú mẹ ít nhất 8 – 12 lần/ngày giúp tăng cường thải bilirubin qua phân và nước tiểu. Sữa mẹ cũng cung cấp dinh dưỡng và nước để hỗ trợ chức năng gan.
• Tắm nắng buổi sáng: Đưa trẻ ra ánh nắng buổi sáng (trước 9 giờ) khoảng 10 – 15 phút/ngày. Ánh sáng tự nhiên giúp phân hủy bilirubin trong da. Lưu ý chỉ để trẻ tiếp xúc với ánh nắng nhẹ, tránh ánh nắng gắt và bảo vệ mắt trẻ.
• Theo dõi sát biểu hiện vàng da: Quan sát màu da, mắt và các dấu hiệu bất thường của trẻ hằng ngày để kịp thời phát hiện nếu tình trạng xấu đi.

Với vàng da bệnh lý

Vàng da bệnh lý yêu cầu can thiệp y tế ngay lập tức. Việc điều trị cần được thực hiện tại bệnh viện dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa. Các phương pháp điều trị bao gồm:

• Chiếu đèn (quang trị liệu): Đây là phương pháp phổ biến nhất, sử dụng ánh sáng đặc biệt để phá hủy bilirubin trong da, giúp cơ thể thải trừ dễ dàng hơn. Trẻ sẽ được đặt dưới đèn chiếu trong thời gian được bác sĩ chỉ định.
• Thay máu: Được áp dụng trong các trường hợp nặng, khi nồng độ bilirubin tăng quá cao hoặc chiếu đèn không hiệu quả. Phương pháp này giúp loại bỏ bilirubin và hồng cầu bất thường ra khỏi cơ thể.
• Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Tùy thuộc vào nguyên nhân, bác sĩ có thể điều trị nhiễm trùng bằng kháng sinh, xử lý bất đồng nhóm máu hoặc can thiệp các rối loạn chuyển hóa.

Cách phòng ngừa vàng da sơ sinh hiệu quả cho bé yêu

Phòng ngừa vàng da ở trẻ sơ sinh không chỉ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh mà còn bảo vệ sức khỏe lâu dài của trẻ. Các biện pháp phòng ngừa vàng da sơ sinh hiệu quả bao gồm:

• Khám thai định kỳ: Sàng lọc nguy cơ bất đồng nhóm máu mẹ – con trong thai sản phụ khoa để có kế hoạch theo dõi và can thiệp sớm.
• Cho trẻ bú sớm: Cho trẻ bú mẹ trong vòng 1 giờ đầu sau sinh và duy trì bú đủ cữ (8 – 12 lần/ngày) để hỗ trợ thải bilirubin.
• Theo dõi bilirubin máu: Kiểm tra nồng độ bilirubin trước khi xuất viện để phát hiện sớm các trường hợp bất thường.
• Tái khám đúng lịch: Đưa trẻ đi khám lại trong 14 ngày đầu sau sinh để đánh giá tình trạng vàng da và sức khỏe tổng thể.

Ngoài ra, tiêm chủng đầy đủ là một biện pháp quan trọng để bảo vệ trẻ khỏi các bệnh lý ảnh hưởng đến gan – cơ quan chính chuyển hóa bilirubin. Đặc biệt, vắc xin 6in1 là mũi tiêm quan trọng, giúp trẻ phòng ngừa 6 bệnh truyền nhiễm nguy hiểm (bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm gan B và Hib), trong đó, viêm gan B có thể gây tổn thương gan và làm suy giảm miễn dịch, ảnh hưởng đến quá trình xử lý bilirubin. Hãy đến và trải nghiệm dịch vụ tiêm chủng tại hệ thống Tiêm chủng Long Châu để được chăm sóc tận tâm, tiêm an toàn với đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao.

Vàng da ở trẻ sơ sinh có thể là một hiện tượng sinh lý lành tính hoặc dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm. Việc nhận biết đúng dấu hiệu, phân biệt giữa vàng da sinh lý và bệnh lý, cùng với sự theo dõi sát sao và can thiệp kịp thời là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe của trẻ. Cha mẹ cần trang bị kiến thức, chủ động chăm sóc và tiêm chủng đầy đủ để đảm bảo trẻ phát triển khỏe mạnh trong những năm đầu đời. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được xử lý kịp thời.

Xem thêm:

Trẻ bị vàng da có tiêm vắc xin được không và ảnh hưởng như thế nào?

• Bé bị vàng da có tiêm lao được không? Những lưu ý ba mẹ cần biết