Phân độ tay chân miệng: Cách nhận biết và xử trí theo từng cấp độ bệnh

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm phổ biến ở trẻ nhỏ, do virus đường ruột gây ra, lây lan nhanh và có thể bùng phát thành dịch. Việc phân độ tay chân miệng không chỉ giúp xác định tình trạng bệnh mà còn là cơ sở để đưa ra quyết định điều trị phù hợp. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện các mức độ của bệnh, hiểu đúng cách xử trí và khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế.

Tìm hiểu chung về bệnh tay chân miệng

Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể lây lan trực tiếp từ người này sang người khác. Bệnh đặc trưng bởi sự xuất hiện của các nốt mụn nước ở vùng miệng, lòng bàn tay, bàn chân, đầu gối và mông. Thời điểm bùng phát dịch thường rơi vào hai giai đoạn trong năm từ tháng 2 đến tháng 4 và từ tháng 9 đến tháng 12.

Nguyên nhân gây bệnh chủ yếu là do virus đường ruột, phổ biến nhất là Coxsackie A16 và Enterovirus 71 (EV71). Ngoài ra, các chủng virus khác thuộc nhóm A như Coxsackie A4-A7, A9, A10 hay nhóm B như Coxsackie B1-B3, B5 cũng có thể gây bệnh. Trẻ từng mắc tay chân miệng vẫn có khả năng tái nhiễm do sự đa dạng của các chủng virus. Đáng chú ý, các trường hợp liên quan đến EV71 thường diễn tiến nhanh và dễ gây biến chứng nghiêm trọng. Theo số liệu từ Cục Y tế Dự phòng, phần lớn ca tử vong do tay chân miệng là do EV71, chiếm tới 75% - 86% và tập trung chủ yếu ở trẻ dưới 3 tuổi.

Bệnh lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp với giọt bắn từ người bệnh khi ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc qua dịch tiết từ các bọng nước, chất nôn. Virus tay chân miệng có khả năng tồn tại lâu trong môi trường bên ngoài và sống sót được đến 3 tuần ở nhiệt độ -40°C, chỉ bị tiêu diệt sau 30 phút ở 56°C. Vì vậy, trẻ có thể bị lây nhiễm khi tiếp xúc với đồ ăn, đồ uống hoặc bề mặt, vật dụng có chứa virus nếu không được vệ sinh đúng cách.

Phân độ tay chân miệng

Việc xác định đúng phân độ tay chân miệng là bước quan trọng để giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị phù hợp và kịp thời. Bệnh được chia thành 4 cấp độ, từ nhẹ đến nặng, dựa trên mức độ triệu chứng và nguy cơ biến chứng. Dưới đây là chi tiết từng phân độ tay chân miệng:

Tay chân miệng cấp độ 1

Đây là phân độ tay chân miệng nhẹ nhất và thường không cần nhập viện. Trẻ có thể được điều trị tại nhà nếu được theo dõi sát sao. Các triệu chứng bao gồm mệt mỏi, sốt nhẹ và xuất hiện các mụn nước rải rác ở vùng miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân hoặc đầu gối. Các bóng nước thường nhỏ, có thể tự vỡ hoặc do trẻ gãi làm xước da. Do đặc điểm phân bố không điển hình, các nốt có thể bị nhầm lẫn với bệnh thủy đậu.

Tay chân miệng cấp độ 2

Tay chân miệng cấp độ 2 được chia thành hai mức độ nhỏ hơn là 2a và 2b. Trẻ cần được đưa đến cơ sở y tế để theo dõi và can thiệp kịp thời khi có dấu hiệu chuyển nặng.

• Độ 2a: Trẻ sốt cao kéo dài hơn 2 ngày, mệt mỏi, mất ngủ, nôn ói và quấy khóc không rõ nguyên nhân. Giật mình có thể xảy ra nhưng chưa xuất hiện trong lúc thăm khám.
• Độ 2b: Có các dấu hiệu rõ ràng hơn như sốt cao không đáp ứng thuốc hạ sốt, giật mình xuất hiện khi khám bệnh, ngủ gà, mạch nhanh trên 150 lần/phút (khi trẻ nằm yên, không sốt). Trẻ cũng có thể bị run tay chân, đi không vững, rung giật nhãn cầu, liệt chi hoặc liệt thần kinh sọ (khó nuốt, nói khàn, nuốt sặc).

Tay chân miệng cấp độ 3

Đây là phân độ tay chân miệng nặng, có nguy cơ gây biến chứng nghiêm trọng nếu không điều trị tích cực tại bệnh viện. Biểu hiện lâm sàng bao gồm mạch đập nhanh trên 170 lần/phút (khi trẻ không sốt và nằm yên), thậm chí có trường hợp mạch chậm bất thường. Các dấu hiệu khác gồm tăng huyết áp, đổ mồ hôi nhiều, cơ thể lạnh, thở nhanh, có cơn ngừng thở nhẹ, thở rít, rút lõm ngực, kèm theo rối loạn tri giác và tăng trương lực cơ. Trẻ ở giai đoạn này cần được chăm sóc tích cực để ngăn ngừa các biến chứng thần kinh và tim mạch.

Tay chân miệng cấp độ 4

Đây là giai đoạn nặng nhất, với nguy cơ tử vong cao nếu không được cấp cứu kịp thời. Trẻ có thể rơi vào tình trạng sốc, phù phổi cấp, tím tái toàn thân, ngưng thở hoặc thở yếu và giảm nhịp tim. Đây là phân độ thể hiện sự tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh trung ương và các cơ quan quan trọng khác, cần được hồi sức tích cực và theo dõi liên tục trong môi trường chuyên sâu.

Những lưu ý cần biết khi chăm sóc bệnh nhân tay chân miệng

Dù hiện nay bệnh tay chân miệng vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nhưng việc chăm sóc đúng cách sẽ giúp kiểm soát triệu chứng, hạn chế biến chứng và ngăn ngừa lây lan trong cộng đồng. Phụ huynh cần lưu ý một số điểm quan trọng trong quá trình chăm sóc trẻ mắc bệnh.

Trước hết, cha mẹ nên chú trọng chế độ ăn uống phù hợp. Trẻ bị tổn thương trong miệng do các nốt mụn nước nên thường đau khi nuốt. Vì vậy, cần cho trẻ ăn các món mềm, dễ tiêu như cháo, súp, đồng thời chia nhỏ bữa để giúp trẻ dễ ăn hơn và đảm bảo đủ dinh dưỡng. Bên cạnh đó, trẻ cần được uống nhiều nước để bù lại lượng nước mất do sốt hoặc nôn ói, đồng thời giúp cân bằng điện giải.

Việc tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ là điều tối quan trọng. Không nên tự ý dùng thuốc hay kết hợp các loại thuốc khi chưa có chỉ định chuyên môn. Cần giữ vùng da bị tổn thương luôn sạch sẽ bằng cách rửa bằng nước muối sinh lý hoặc dung dịch sát khuẩn, đồng thời vệ sinh kỹ các đồ dùng cá nhân như quần áo, ly, chén và phơi dưới nắng để hạn chế nguồn lây nhiễm.

Ngoài ra, trẻ nên được cách ly tạm thời để tránh lây bệnh cho người khác. Sau khi chăm sóc trẻ, người lớn cần rửa tay sạch bằng xà phòng. Trong suốt thời gian theo dõi, nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như sốt cao kéo dài, mệt mỏi, nôn ói hoặc thay đổi tri giác, cần đưa trẻ đi khám ngay vì đây có thể là dấu hiệu chuyển sang phân độ tay chân miệng nặng hơn. Việc chăm sóc cẩn trọng, đúng hướng dẫn sẽ góp phần giúp trẻ mau hồi phục và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm thường gặp ở trẻ nhỏ nhưng có thể diễn tiến phức tạp nếu không được theo dõi và xử trí kịp thời. Việc hiểu rõ phân độ tay chân miệng giúp phụ huynh nhận diện đúng mức độ bệnh, từ đó chăm sóc và điều trị phù hợp. Nếu trẻ có dấu hiệu bất thường, nên đưa trẻ đến cơ sở y tế sớm để được đánh giá và điều trị đúng cách.