Nghẹt mũi: Nguyên nhân, điều trị và cách phòng ngừa

Nghẹt mũi là gì?

Nghẹt mũi là tình trạng xảy ra khi có yếu tố nào đó kích thích các mô lót bên trong mũi của bạn. Sự kích thích này gây khởi phát một chuỗi phản ứng viêm, phù nề và tăng tiết chất nhầy, khiến bạn khó khăn khi thở bằng mũi. Thông thường, tình trạng nghẹt mũi sẽ tự hết sau vài ngày, nhưng nếu kéo dài hơn một tuần thì có thể là dấu hiệu của một đợt nhiễm trùng. Nếu không được điều trị, nghẹt mũi có thể dẫn đến viêm xoang, polyp mũi hoặc nhiễm trùng tai giữa.

Những dấu hiệu và triệu chứng của nghẹt mũi

Một số triệu chứng có thể đi kèm với tình trạng nghẹt mũi như:

• Hắt hơi;
• Ho;
• Đau đầu.

Tác động của nghẹt mũi đối với sức khỏe

Nghẹt mũi không phải là vấn đề nhỏ. Nếu mũi bị nghẹt, bạn có thể gặp phải:

• Khó thở bằng mũi.
• Chảy dịch nhầy từ mũi (sổ mũi).
• Phải thở bằng miệng do không thể hít thở bằng mũi.
• Trẻ sơ sinh bị nghẹt mũi có thể gặp khó khăn khi bú mẹ hoặc bú bình.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nghẹt mũi thường sẽ tự hết trong vòng vài ngày. Nếu không cải thiện, bạn có thể bị nhiễm trùng. Bạn nên đi khám nếu gặp các triệu chứng sau:

• Tình trạng nghẹt mũi kéo dài hơn 10 ngày.
• Dịch nhầy từ mũi có màu xanh, vàng hoặc có lẫn máu.
• Bạn bị sốt.
• Trẻ sơ sinh bị nghẹt mũi đến mức không thể bú mẹ hoặc bú bình.

Nguyên nhân dẫn đến nghẹt mũi

Nghẹt mũi thường xảy ra cùng với các tình trạng như viêm mũi. Có hai loại viêm mũi là viêm mũi dị ứng và viêm mũi không do dị ứng.

Viêm mũi dị ứng

Viêm mũi dị ứng là phản ứng của cơ thể đối với các chất gây dị ứng. Các chất gây dị ứng thường gặp như:

• Phấn hoa: Khi cây cối và thực vật nở rộ vào mùa xuân, hè và thu, chúng tạo ra phấn hoa có thể bay vào mũi và gây ra phản ứng dị ứng.
• Mạt bụi: Ngay cả những môi trường trông sạch sẽ cũng có thể có mạt bụi sống trong thảm, đồ nội thất và chăn ga gối đệm.
• Nấm mốc: Nấm phát tán bào tử ra không khí và những bào tử này có thể gây phản ứng dị ứng.
• Lông thú cưng: Một số người rất nhạy cảm với lông và vảy da của các loài động vật.

Viêm mũi không do dị ứng

Viêm mũi không do dị ứng và hiện tượng nghẹt mũi kèm theo xảy ra khi tình trạng viêm gây tích tụ dịch trong mô mũi, làm cho chúng phù nề lên. Tình trạng viêm này có thể xảy ra do:

• Tác nhân môi trường: Căng thẳng, tiếp xúc với khói thuốc lá, mùi sơn hoặc thức ăn cay là những yếu tố có thể gây nghẹt mũi.
• Thuốc: Một số loại thuốc điều trị tăng huyết áp hoặc giảm đau có thể gây nghẹt mũi.
• Nội tiết: Những thay đổi nội tiết như dậy thì hoặc mang thai có thể gây ra nghẹt mũi.
• Nhiễm trùng: Viêm xoang hoặc cảm lạnh thông thường có thể là nguyên nhân gây nghẹt mũi.
• Amidan vòm phì đại: Amidan vòm là các tuyến nằm sau hốc mũi giúp bắt giữ vi khuẩn. Khi chúng sưng lên, có thể gây tắc nghẽn và nghẹt mũi.

Những ai có nguy cơ mắc phải nghẹt mũi?

Ai cũng có thể bị nghẹt mũi. Theo thống kê, có khoảng 12% dân số Hoa Kỳ bị nghẹt mũi tại bất kỳ thời điểm nào.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nghẹt mũi

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải nghẹt mũi như:

• Dị ứng và hen suyễn: Các phản ứng dị ứng với phấn hoa, bụi nhà, lông thú cưng hoặc nấm mốc có thể gây viêm niêm mạc mũi, dẫn đến nghẹt mũi. Hen suyễn cũng có thể làm tăng nguy cơ viêm xoang và tắc nghẽn mũi.
• Nhiễm trùng xoang mạn tính: Viêm xoang kéo dài hoặc tái phát thường xuyên có thể gây phù niêm mạc mũi và tích tụ dịch nhầy, dẫn đến nghẹt mũi kéo dài.
• Bất thường cấu trúc mũi: Các vấn đề như vách ngăn mũi lệch, polyp mũi hoặc các cấu trúc mũi bất thường khác có thể cản trở luồng không khí, gây ra nghẹt mũi mạn tính.
• Tiếp xúc với chất kích thích: Khói thuốc lá, ô nhiễm không khí, hóa chất mạnh và các chất kích thích khác có thể gây viêm và phù nề niêm mạc mũi, dẫn đến nghẹt mũi.
• Thay đổi nội tiết tố: Phụ nữ mang thai, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba, có thể trải qua nghẹt mũi do tăng lưu lượng máu và thay đổi nội tiết tố, gây phù niêm mạc mũi.
• Sử dụng thuốc xịt mũi quá mức: Việc sử dụng thuốc xịt thông mũi không kê đơn trong thời gian dài có thể dẫn đến hiện tượng nghẹt mũi.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như bệnh nhân HIV/AIDS hoặc đang điều trị ung thư, có nguy cơ cao bị nhiễm trùng mũi và xoang, dẫn đến nghẹt mũi.
• Các yếu tố khác: Căng thẳng, tuổi dậy thì và các yếu tố môi trường như không khí khô cũng có thể góp phần gây nghẹt mũi.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm bệnh gây nghẹt mũi

Bác sĩ sẽ chẩn đoán nghẹt mũi bằng cách đánh giá các triệu chứng của bạn và kiểm tra mũi, tai và họng. Bác sĩ có thể thực hiện thêm một số xét nghiệm để loại trừ các nguyên nhân tiềm ẩn khác như:

• Cấy dịch họng: Xét nghiệm này kiểm tra sự hiện diện của vi khuẩn cụ thể trong cổ họng. Bác sĩ sẽ thực hiện bằng cách dùng một que bông dài quệt vào thành phía sau họng.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Bác sĩ có thể chỉ định chụp CT để kiểm tra xem có bất thường trong mũi hay không.
• Soi mũi: Bác sĩ có thể sử dụng một camera chuyên dụng để quan sát bên trong khoang mũi.

Điều trị nghẹt mũi

Nghẹt mũi được điều trị dựa trên nguyên nhân cụ thể gây ra tình trạng này. Ví dụ, nếu bạn bị nghẹt mũi do dị ứng với mèo, bạn đang mắc viêm mũi dị ứng. Tránh tiếp xúc với mèo và dùng thuốc để kiểm soát triệu chứng có thể giúp cải thiện tình trạng của bạn.

Nếu tình trạng nghẹt mũi của bạn là dạng viêm mũi không do dị ứng, bạn có thể kiểm soát bằng cách xác định yếu tố gây kích thích và sử dụng thuốc để làm giảm triệu chứng. Dưới đây là một số loại thuốc và phương pháp điều trị mà bác sĩ có thể đề xuất cho từng trường hợp.

Điều trị viêm mũi không do dị ứng:

• Xịt hoặc rửa mũi bằng dung dịch nước muối: Dung dịch muối giúp làm ẩm bên trong mũi và rửa sạch chất nhầy.
• Thuốc kháng histamin: Loại thuốc này giúp làm dịu phản ứng của hệ miễn dịch với các yếu tố gây kích ứng như dị nguyên.
• Xịt mũi chứa corticosteroid: Giúp giảm viêm trong mũi.
• Xịt mũi ipratropium bromide: Có thể giúp giảm tình trạng chảy nước mũi.

Điều trị viêm mũi dị ứng:

Người bị viêm mũi dị ứng có thể dùng thuốc kháng histamin hoặc corticosteroid để làm dịu mô mũi bị viêm. Các phương pháp điều trị khác như:

• Xịt mũi thông mũi (decongestant nasal sprays): Có thể giúp giảm nghẹt mũi. Tuy nhiên, không nên sử dụng loại thuốc này quá 3 ngày, vì sử dụng lâu hơn có thể khiến tình trạng nghẹt mũi trở nên tồi tệ hơn.
• Xịt mũi kháng cholinergic: Có thể giúp giảm lượng chất nhầy trong mũi.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của nghẹt mũi

Nghẹt mũi có thể gây ra nhiều khó chịu trong sinh hoạt hàng ngày, ảnh hưởng đến giấc ngủ, khả năng hô hấp và chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, việc điều chỉnh chế độ sinh hoạt và dinh dưỡng hợp lý có thể giúp cải thiện đáng kể tình trạng này, hỗ trợ quá trình hồi phục nhanh chóng và ngăn ngừa các biến chứng.

Chế độ sinh hoạt:

• Hít hơi nước ấm (có thể thêm tinh dầu như bạc hà, khuynh diệp) giúp làm loãng chất nhầy, giảm tắc nghẽn và cải thiện lưu thông khí trong khoang mũi.
• Giữ ẩm không khí xung quanh bằng cách dùng máy tạo độ ẩm trong phòng, đặc biệt vào ban đêm, để ngăn khô niêm mạc mũi, hạn chế nghẹt mũi và đau rát mũi.
• Nằm với tư thế đầu cao giúp giảm tắc nghẽn mũi và dễ thở hơn, đặc biệt vào ban đêm.
• Sử dụng nước muối sinh lý để rửa mũi hàng ngày giúp làm sạch bụi bẩn, chất nhầy và giảm sưng viêm.
• Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc lá, bụi bẩn, lông động vật và phấn hoa, các yếu tố này có thể làm trầm trọng tình trạng nghẹt mũi.
• Không lạm dụng thuốc xịt thông mũi, chỉ sử dụng thuốc xịt trong thời gian ngắn. Lạm dụng có thể dẫn đến tình trạng mũi bị nghẹt nặng hơn sau khi ngừng thuốc.
• Giấc ngủ đủ và trạng thái tinh thần thoải mái giúp hệ miễn dịch hoạt động hiệu quả hơn, hỗ trợ quá trình hồi phục.

Chế độ dinh dưỡng:

• Bổ sung đủ nước giúp làm loãng chất nhầy và duy trì độ ẩm cho niêm mạc mũi. Có thể dùng thêm nước ép trái cây, canh nóng, hoặc trà thảo mộc.
• Tăng cường thực phẩm giàu vitamin C như cam, chanh, bưởi, kiwi, ổi... giúp tăng sức đề kháng và hỗ trợ làm giảm triệu chứng viêm mũi.
• Bổ sung thực phẩm giàu kẽm và vitamin A. Kẽm (có trong hàu, thịt đỏ, hạt bí) và vitamin A (có trong cà rốt, bí đỏ, gan động vật) giúp tái tạo niêm mạc mũi và tăng cường hệ miễn dịch.
• Ăn thực phẩm có tính kháng viêm, ấm nóng như gừng, tỏi, nghệ hoặc nước chanh gừng mật ong có tác dụng kháng khuẩn nhẹ, giúp giảm viêm mũi và làm thông mũi.
• Hạn chế thực phẩm gây tăng tiết nhầy, các sản phẩm từ sữa (sữa tươi, phô mai...), thức ăn nhiều dầu mỡ hoặc cay nóng có thể kích thích tiết nhầy và khiến tình trạng nghẹt mũi nặng hơn.

Phòng ngừa nghẹt mũi

Nhiều nguyên nhân có thể gây nghẹt mũi. Bạn không thể ngăn chặn hoàn toàn được tình trạng này nhưng có thể giảm tần suất mắc phải:

• Nếu trong mùa nào đó khiến mũi bạn bị nghẹt, hãy hỏi bác sĩ để biết thông tin về dị ứng theo mùa. Họ sẽ giúp xác định các tác nhân gây dị ứng tiềm năng, cách tránh các tác nhân này và phương pháp điều trị các triệu chứng.
• Bảo vệ bản thân khỏi các nhiễm trùng như cảm lạnh thông thường và cúm mùa.