Muỗi anophen và muỗi vằn khác nhau ở điểm nào và loài nào gây bệnh?

Muỗi Anophen và muỗi vằn là trung gian truyền các bệnh nguy hiểm như sốt rét, sốt xuất huyết, Zika hay viêm não Nhật Bản. Tuy cùng là “hung thần” của mùa mưa, song hai loài muỗi này có nhiều điểm khác biệt về hình dạng, tập tính và loại bệnh mà chúng gây ra.

Tìm hiểu về muỗi Anopheles và muỗi vằn

Muỗi là một trong những loài côn trùng nhỏ bé nhưng lại gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm cho con người. Trong số đó, muỗi vằn (Aedes) và muỗi Anopheles là hai “thủ phạm” chính đứng sau những dịch bệnh nghiêm trọng như sốt xuất huyết và sốt rét. Việc hiểu rõ đặc điểm của hai loài muỗi này sẽ giúp chúng ta chủ động hơn trong việc phòng chống và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Muỗi vằn (Aedes aegypti) là tác nhân lây truyền virus Dengue, gây bệnh sốt xuất huyết và virus gây sốt vàng da. Loài muỗi này dễ nhận biết nhờ thân đen, có các khoang trắng nổi bật chạy dọc theo bụng, thân và chân, trong khi phần ngực xuất hiện những vạch trắng xếp thẳng hàng như hình đàn piano. Khác với nhiều loại muỗi hoạt động về đêm, muỗi vằn thường đốt người vào sáng sớm và chiều muộn thời điểm con người ít chú ý đề phòng. Chúng ưa sinh sản trong môi trường nước sạch như lu, chậu, lọ hoa, xô chậu hoặc chai lọ bỏ quên có nước mưa đọng. Chính khả năng sinh sản nhanh cùng tập tính sống gần con người khiến muỗi vằn trở thành mối đe dọa thường trực ở các khu vực đô thị và vùng có khí hậu nhiệt đới ẩm.

Trái ngược với muỗi vằn, muỗi Anopheles đặc biệt là loài Anopheles stephensi, còn được gọi là muỗi rừng là nguyên nhân chính gây ra bệnh sốt rét. Ở Việt Nam, hiện ghi nhận khoảng 15 loài Anopheles có khả năng truyền bệnh, trong đó 3 loài chính đóng vai trò chủ đạo trong việc lây lan ký sinh trùng sốt rét, còn lại 12 loài khác chỉ gây bệnh ở mức độ hạn chế.

Bệnh sốt rét có thể xảy ra quanh năm, song mức độ bùng phát khác nhau tùy từng vùng. Tại miền núi phía Bắc, bệnh thường tăng mạnh vào đầu và cuối mùa mưa. Trong khi đó, ở miền Trung, Tây Nguyên và Đông Nam Bộ, sốt rét lan rộng suốt mùa mưa khi điều kiện độ ẩm và nhiệt độ lý tưởng cho muỗi sinh sôi.

Dù công tác phòng chống sốt rét đã đạt được nhiều tiến bộ, song bệnh vẫn là vấn đề y tế đáng lo ngại tại một số địa phương như Lai Châu, Bình Phước, Khánh Hòa và các tỉnh Tây Nguyên. Đặc biệt, trong ba năm gần đây, tỉnh Khánh Hòa ghi nhận sự gia tăng đáng kể các ca mắc mới. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành sốt rét ác tính, gây tổn thương đa cơ quan và tỷ lệ tử vong lên đến 50% ở những trường hợp nặng.

Muỗi Anopheles và muỗi vằn khác nhau như thế nào?

Muỗi Anopheles và muỗi vằn có hình dạng tương đối giống nhau, nhưng hai loài muỗi này lại khác biệt rõ rệt về đặc điểm hình thái, tập tính sinh học và môi trường sống.

Hình dạng và kích thước

Muỗi Anopheles có kích thước trung bình, con cái dài khoảng 5 mm, cánh dài tương đương, còn con đực có chiều dài cơ thể 5,5 mm và cánh khoảng 4,5 mm. Chúng có thân hình thon dài, chia thành ba phần: Đầu - ngực - bụng, cùng cặp xúc tu dài bằng vòi hút máu. Đặc điểm nhận dạng nổi bật của muỗi Anopheles là đôi cánh có những đốm vảy đen trắng không đều, giúp phân biệt với các loài muỗi khác.

Ngược lại, muỗi vằn (Aedes) có kích thước nhỏ hơn một chút (3 - 5 mm), thân chắc khỏe, màu đen với các khoang trắng xen kẽ chạy dọc theo thân, bụng và chân. Trên phần ngực của chúng có những vạch trắng xếp thẳng hàng, tạo nên vẻ ngoài dễ nhận biết lý do khiến chúng được gọi là “muỗi vằn”.

Tập tính hoạt động

Muỗi Anopheles hoạt động mạnh vào ban đêm, thường từ chập tối đến rạng sáng, đây cũng là thời điểm chúng tìm kiếm vật chủ để hút máu. Trong khi đó, muỗi vằn lại hoạt động chủ yếu vào ban ngày, đặc biệt là sáng sớm và chiều muộn, khiến việc phòng tránh trở nên khó khăn hơn vì con người ít đề phòng trong thời điểm này.

Môi trường sinh sản và vòng đời

Muỗi Anopheles thường sinh sản ở ao, hồ, ruộng lúa, suối, khe nước, giếng hoặc đầm lầy – những nơi có nước đọng tự nhiên hoặc nhân tạo. Chúng trải qua bốn giai đoạn phát triển: trứng, ấu trùng (bọ gậy), nhộng (quăng) và muỗi trưởng thành. Tùy khu vực địa lý, mỗi loài Anopheles có đặc điểm sinh học và khả năng truyền bệnh khác nhau.

Ngược lại, muỗi vằn ưa sinh sản trong nước sạch đọng, thường là lu, chậu, lọ hoa, xô, lốp xe cũ, chai nhựa quanh nhà. Chúng có vòng đời ngắn chỉ khoảng 7 đến 10 ngày, nhưng tốc độ sinh sản nhanh khiến quần thể muỗi có thể tăng mạnh trong thời gian ngắn.

Bệnh lây truyền và phạm vi phân bố

Muỗi Anopheles là vật trung gian truyền bệnh sốt rét và giun chỉ bạch huyết, thường gặp ở vùng nông thôn, rừng rậm, đầm lầy. Trong khi đó, muỗi vằn (Aedes) là nguyên nhân chính gây sốt xuất huyết và sốt vàng da, phân bố phổ biến ở khu dân cư, đô thị nơi có nhiều dụng cụ chứa nước sạch.

Nhìn chung, việc hiểu rõ sự khác nhau giữa muỗi Anopheles và muỗi vằn giúp mỗi người chủ động hơn trong việc phòng bệnh, từ đó giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do muỗi gây ra.

Cách phòng chống muỗi và các bệnh truyền nhiễm do muỗi gây ra

Muỗi không chỉ gây khó chịu mà còn là “thủ phạm” trung gian truyền nhiều căn bệnh nguy hiểm như sốt xuất huyết, sốt rét, viêm não Nhật Bản, Zika hay chikungunya. Những căn bệnh này có thể dẫn đến biến chứng nặng, thậm chí đe dọa tính mạng. Vì vậy, chủ động phòng chống muỗi chính là cách bảo vệ sức khỏe bản thân, gia đình và cả cộng đồng.

Phun thuốc diệt muỗi

Khi khu vực sinh sống xuất hiện ổ dịch, người dân nên phối hợp cùng cơ quan y tế phun thuốc diệt muỗi đúng cách và đúng thời điểm. Tuy nhiên, không nên lạm dụng hoặc tự ý phun thuốc vì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường.

Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi

Trước hết, cần loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, yếu tố quan trọng giúp cắt đứt vòng đời của chúng. Hãy thường xuyên dọn dẹp nhà cửa, thu gom rác thải, úp ngược các vật chứa nước như lốp xe, chậu cây, lon hộp, vỏ dừa. Các bể nước, bình hoa, máng nước vật nuôi nên được thay nước định kỳ, đồng thời đậy kín nắp để tránh muỗi vào đẻ trứng. Giữ môi trường sống sạch, khô ráo là bước đầu tiên giúp giảm đáng kể mật độ muỗi quanh nhà.

Xua đuổi muỗi

Bên cạnh đó, mỗi người nên chủ động bảo vệ cơ thể khỏi muỗi đốt. Nên mặc quần áo dài tay, sáng màu, đặc biệt vào thời điểm sáng sớm và chiều tối khi muỗi hoạt động mạnh nhất. Có thể sử dụng kem chống muỗi, tinh dầu sả chanh, nhang muỗi hoặc đèn bắt muỗi để tăng hiệu quả xua đuổi. Việc lắp đặt cửa lưới chống muỗi và ngủ trong màn cũng rất cần thiết, nhất là với trẻ nhỏ và người già.

Tiêm vắc xin phòng bệnh

Một biện pháp phòng bệnh hiệu quả khác là tiêm vắc xin phòng ngừa các bệnh do muỗi truyền, chẳng hạn như viêm não Nhật Bản, sốt vàng da hoặc sốt xuất huyết (với các loại vắc xin đã được Bộ Y tế phê duyệt). Tiêm chủng đầy đủ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh nặng và hạn chế lây lan dịch trong cộng đồng.

Tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu, bạn có thể dễ dàng đăng ký tiêm các loại vắc xin phòng bệnh do muỗi truyền được Bộ Y tế cấp phép, với nguồn gốc rõ ràng, quy trình bảo quản đạt chuẩn và đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm. Trung tâm cung cấp đa dạng các gói tiêm phù hợp cho trẻ em, người trưởng thành và phụ nữ chuẩn bị mang thai, giúp mỗi khách hàng được tư vấn cá nhân hóa theo tình trạng sức khỏe. Đừng để muỗi gây hại đến sức khỏe của bạn và gia đình hãy đặt lịch tiêm vắc xin sớm tại Trung tâm Tiêm chủng Long Châu để được bảo vệ toàn diện, an tâm đón mùa dịch không lo bệnh truyền nhiễm.

Nhìn chung, muỗi Anophen và muỗi vằn đều là những “đại sứ truyền bệnh” nguy hiểm nhưng gây hại theo những cách khác nhau. Muỗi Anophen là thủ phạm chính của bệnh sốt rét, trong khi muỗi vằn lại là “tác nhân” gây sốt xuất huyết và Zika. Hiểu rõ đặc điểm nhận diện và tập tính của từng loài muỗi sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc bảo vệ sức khỏe, từ đó áp dụng đúng biện pháp diệt muỗi và phòng bệnh hiệu quả cho bản thân, gia đình và cộng đồng.