Khi nào cần sử dụng dịch truyền tĩnh mạch? Có nên truyền dịch tĩnh mạch tại nhà không?

Dịch truyền tĩnh mạch là kỹ thuật đưa dung dịch trực tiếp vào tĩnh mạch nhằm cung cấp nước, điện giải, chất dinh dưỡng hoặc thuốc. Phương pháp này được ứng dụng rộng rãi trong điều trị mất nước, sốc, nhiễm trùng và các tình trạng cần hỗ trợ tuần hoàn nhanh chóng.

Dịch truyền tĩnh mạch là gì?

Dịch truyền tĩnh mạch là dung dịch vô trùng được đưa trực tiếp vào lòng tĩnh mạch bằng kim tiêm hoặc catheter thông qua hệ thống dây truyền. Mục tiêu chính là giúp cung cấp nhanh chóng các chất cần thiết cho cơ thể, đặc biệt trong các tình huống cấp cứu hoặc khi người bệnh không thể uống hoặc ăn được.

Tùy vào thành phần, dịch truyền có thể chứa nước, chất điện giải (như natri, kali, clorid), glucose, axit amin, chất béo, vitamin hoặc thuốc. Việc lựa chọn loại dịch phù hợp tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng của từng bệnh nhân, mức độ mất nước, rối loạn chuyển hóa hoặc nhu cầu điều trị cụ thể.

Một số loại dịch truyền thông dụng hiện nay có thể kể đến như:

• Dung dịch đẳng trương như NaCl 0,9%, Ringer Lactate: Giúp duy trì thể tích dịch nội mạch.

• Dung dịch ưu trương như NaCl 3%: Dùng trong hạ natri máu nghiêm trọng.

• Dung dịch keo như Dextran, Gelatin, Albumin: Có khả năng giữ nước trong lòng mạch tốt hơn.

Việc sử dụng loại dịch nào, tốc độ bao nhiêu đều phải tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ, không thể dùng theo “cảm tính” hay kinh nghiệm truyền miệng.

Khi nào cần sử dụng dịch truyền tĩnh mạch?

Dịch truyền tĩnh mạch không phải là một phương pháp điều trị phổ thông có thể áp dụng tùy tiện. Việc chỉ định truyền dịch cần được cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên tình trạng lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng. Một số tình huống cụ thể thường cần đến truyền dịch tĩnh mạch bao gồm:

• Mất nước từ trung bình đến nặng: Gặp ở người bị tiêu chảy, nôn ói kéo dài, sốt cao, đặc biệt khi không thể bù nước qua đường uống.
• Rối loạn điện giải cấp tính: Như hạ natri máu hoặc hạ kali máu, có thể gây rối loạn nhịp tim, co giật hoặc ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.
• Hạ đường huyết nghiêm trọng: Cần truyền glucose tĩnh mạch để nhanh chóng phục hồi nồng độ đường huyết về mức an toàn.
• Sốc giảm thể tích hoặc sốc nhiễm trùng: Truyền dịch giúp phục hồi thể tích tuần hoàn, duy trì huyết áp và hỗ trợ các cơ quan sống còn.
• Nuôi dưỡng tĩnh mạch toàn phần (TPN): Áp dụng cho bệnh nhân không thể ăn uống bằng đường tiêu hóa trong thời gian dài, như sau phẫu thuật, chấn thương bụng hoặc bệnh lý tiêu hóa nặng.
• Hỗ trợ truyền thuốc: Khi cần tiêm truyền các thuốc liên tục, chính xác về liều lượng, dịch truyền đóng vai trò là dung môi và phương tiện dẫn thuốc vào cơ thể.

Một số trường hợp cần đặc biệt lưu ý hoặc chống chỉ định

Việc truyền dịch không thể áp dụng đại trà cho tất cả bệnh nhân. Một số trường hợp có nguy cơ cao cần được cân nhắc kỹ lưỡng trước khi chỉ định, để tránh biến chứng nghiêm trọng.

• Suy tim mất bù: Việc truyền dịch có thể làm tăng thể tích tuần hoàn, dẫn đến phù phổi cấp và suy hô hấp.

• Bệnh thận mạn giai đoạn cuối: Khả năng đào thải kém khiến bệnh nhân dễ bị rối loạn điện giải do tích lũy natri, kali.

• Tăng áp lực nội sọ: Truyền sai loại dịch có thể khiến não phù nặng hơn, đe dọa tính mạng.

• Tiền sử dị ứng với thành phần dịch truyền: Đặc biệt là các dịch keo chứa albumin hoặc gelatin, có thể gây phản vệ tức thì.

Truyền dịch không phải là cách “bồi bổ sức khỏe” như nhiều người vẫn lầm tưởng. Mọi chỉ định cần được cá thể hóa, dựa trên đánh giá kỹ lưỡng của bác sĩ về tình trạng lâm sàng, xét nghiệm và khả năng đáp ứng điều trị của từng bệnh nhân. Truyền đúng thời điểm, đúng loại và đúng liều lượng mới đảm bảo hiệu quả và an toàn.

Rủi ro và biến chứng khi sử dụng dịch truyền tĩnh mạch

Truyền dịch tuy mang lại lợi ích rõ rệt trong cấp cứu và điều trị nội khoa, nhưng nếu không thực hiện đúng chỉ định hoặc kỹ thuật, người bệnh có thể gặp phải nhiều rủi ro nghiêm trọng. Một số biến chứng phổ biến có thể xảy ra bao gồm:

• Phù phổi cấp: Xảy ra khi truyền quá nhanh hoặc quá nhiều dịch, đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc có bệnh lý tim mạch.

• Rối loạn điện giải: Truyền sai loại dịch có thể làm tăng hoặc hạ nồng độ natri, kali..., từ đó gây loạn nhịp tim, co giật, thậm chí đe dọa tính mạng.

• Suy thận cấp: Một số dịch keo, như Hydroxyethyl starch (HES), có thể làm tổn thương thận ở người bệnh có yếu tố nguy cơ.

• Sốc phản vệ: Do phản ứng dị ứng với các thành phần như albumin hoặc gelatin trong dung dịch keo.

• Nhiễm trùng huyết: Thường bắt nguồn từ thao tác không đảm bảo vô trùng hoặc dụng cụ truyền không đạt chất lượng.

• Thấm dịch ra ngoài mạch: Khi kim truyền lệch khỏi tĩnh mạch, dịch có thể thấm vào mô gây sưng đau, thậm chí hoại tử tại chỗ.

Có nên truyền dịch tĩnh mạch tại nhà không?

Nhiều người lựa chọn truyền dịch tĩnh mạch tại nhà vì sự tiện lợi, đặc biệt ở đô thị lớn. Tuy nhiên, việc này không hề đơn giản và cần tuân thủ nghiêm ngặt về chuyên môn y tế để tránh biến chứng nguy hiểm. Những lưu ý quan trọng khi truyền dịch tại nhà:

• Chỉ thực hiện khi có chỉ định y tế rõ ràng: Không nên truyền chỉ vì mệt, sốt nhẹ hay buồn nôn mà chưa được bác sĩ thăm khám và chẩn đoán.

• Nhân viên truyền dịch phải có chuyên môn: Người thực hiện cần có chứng chỉ hành nghề, giàu kinh nghiệm và đủ năng lực xử lý tai biến nếu xảy ra.

• Đảm bảo vô trùng tuyệt đối: Dụng cụ như chai dịch, dây truyền, kim tiêm… phải được tiệt trùng kỹ lưỡng nhằm giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng máu.

• Luôn sẵn sàng phương án cấp cứu: Nên có sẵn adrenaline, thiết bị đo sinh hiệu, oxy hoặc phương tiện di chuyển khẩn cấp trong trường hợp sốc phản vệ.

• Không truyền dịch vì mục đích làm đẹp, giải rượu: Những hình thức truyền để “bồi bổ”, trắng da hoặc hồi phục sau tiệc tùng không có cơ sở khoa học và có thể gây hại cho cơ thể.

• Nên ưu tiên đến cơ sở y tế khi nghi ngờ mất nước: Việc tự truyền dịch tại nhà có thể che lấp triệu chứng bệnh nền và làm chậm trễ điều trị đúng hướng.

Dịch truyền tĩnh mạch là sản phẩm y tế hỗ trợ hiệu quả trong nhiều tình huống như mất nước, rối loạn điện giải, sốc hoặc nuôi dưỡng tĩnh mạch. Tuy nhiên, việc sử dụng cần đúng chỉ định, đúng loại dịch, đúng tốc độ và được theo dõi sát sao. Nếu cảm thấy cần truyền dịch, bạn nên đến cơ sở y tế để được đánh giá chuyên môn thay vì tự ý xử lý tại nhà, tránh biến chứng không đáng có.