Hội chứng sợ trái cây: Nguyên nhân và hướng điều trị

Trong khi phần lớn mọi người đều yêu thích trái cây vì hương vị tươi mát và giá trị dinh dưỡng cao, thì một số người lại trải qua cảm giác lo lắng, buồn nôn hoặc sợ hãi đến mức né tránh khi thấy hoặc ngửi mùi trái cây. Đây có thể là biểu hiện của hội chứng sợ trái cây. Hội chứng này thường xuất hiện ở một số đối tượng nhất định và có thể bắt nguồn từ những trải nghiệm tiêu cực hoặc rối loạn tâm thần tiềm ẩn.

Hội chứng sợ trái cây là gì?

Hội chứng sợ trái cây, hay còn gọi là fructophobia, là một tình trạng tâm lý hiếm gặp, trong đó người mắc phải cảm thấy sợ hãi, ghê tởm hoặc lo lắng dữ dội khi tiếp xúc với trái cây. Mức độ sợ hãi ở mỗi người là khác nhau. Có người chỉ cảm thấy khó chịu nhẹ, nhưng cũng có người không thể chịu đựng nổi khi có mặt trong cùng một không gian với trái cây và có thể phản ứng gay gắt nếu bị ép ăn.

Một số người mắc hội chứng sợ trái cây chỉ có thể tiêu thụ trái cây ở dạng đã được xử lý kỹ, như nước ép đóng chai hoặc sinh tố được người khác chuẩn bị. Họ thường không thể tự tay làm các món có liên quan đến trái cây và chỉ chấp nhận ăn khi đã được đảm bảo hoàn toàn rằng không có mảnh trái cây nào tồn tại trong món ăn.

Tình trạng này đôi khi liên quan đến các rối loạn tâm thần khác như rối loạn lo âu, rối loạn ăn uống (như chán ăn hoặc ăn uống vô độ) hoặc các ám ảnh dai dẳng khác. Với một số người, nỗi sợ hãi này có thể kích hoạt các phản ứng căng thẳng nghiêm trọng như tim đập nhanh, đổ mồ hôi, run rẩy, khó thở, thậm chí ngất xỉu. Cảm giác lo âu này thường kéo theo sự suy giảm chất lượng cuộc sống, khiến người bệnh né tránh các sự kiện xã hội, các buổi tiệc, thậm chí là siêu thị, những nơi dễ xuất hiện trái cây.

Một vấn đề nghiêm trọng liên quan đến hội chứng sợ trái cây là hậu quả về mặt dinh dưỡng. Việc loại bỏ trái cây khỏi khẩu phần ăn có thể dẫn đến thiếu hụt vitamin (như vitamin C, vitamin A, folate), khoáng chất và chất chống oxy hóa, những thành phần thiết yếu giúp tăng cường miễn dịch, duy trì làn da khỏe mạnh, chống lão hóa và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Những thiếu hụt này nếu kéo dài có thể khiến tóc dễ rụng, da khô, hay hệ miễn dịch suy yếu.

Nguyên nhân gây ra hội chứng sợ trái cây là gì?

Hội chứng sợ trái cây thường bắt nguồn từ các yếu tố tâm lý hơn là sinh lý, nguyên nhân gây ra có thể rất khác nhau giữa từng cá nhân. Dù đây là một rối loạn hiếm gặp, nhưng nó lại ảnh hưởng sâu sắc đến thói quen ăn uống và chất lượng cuộc sống của người mắc phải.

Ở một số người, nỗi sợ trái cây có thể bắt đầu từ thời thơ ấu. Chẳng hạn, một trải nghiệm tiêu cực trong quá khứ như bị ép ăn trái cây, từng nghẹn, nôn ói hay có phản ứng dị ứng khi ăn một loại trái cây nào đó có thể để lại ấn tượng mạnh mẽ, hình thành cảm giác sợ hãi kéo dài. Trong một số trường hợp, nỗi ám ảnh này không xuất phát từ mùi vị mà từ kết cấu mềm, trơn, dính hoặc sệt của trái cây, điều mà nhiều người mô tả là gây khó chịu đến mức không thể chạm vào, nhìn thấy hoặc thậm chí chỉ nghe đến là đã rùng mình.

Hội chứng sợ trái cây cũng có thể hình thành thông qua quá trình học hỏi hoặc bị ảnh hưởng từ môi trường. Ví dụ, nếu một đứa trẻ lớn lên trong gia đình có người thân cũng né tránh trái cây hoặc thường xuyên nghe những nhận xét tiêu cực về trái cây từ cha mẹ, bạn bè, trẻ có thể học cách liên kết trái cây với cảm xúc tiêu cực và dần hình thành nỗi sợ hãi. Trong một số trường hợp khác, cha mẹ quá bảo vệ hoặc thể hiện sự lo lắng thái quá với đồ ăn có thể khiến trẻ cảm thấy trái cây là thứ gì đó không an toàn, từ đó dẫn đến phản ứng né tránh.

Ngoài ra, những yếu tố liên quan đến rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hoặc rối loạn cảm giác cũng có thể là nguyên nhân nền tảng. Với những người có hệ thần kinh quá nhạy cảm, việc tiếp xúc với màu sắc, mùi hoặc kết cấu đặc trưng của trái cây có thể gây ra cảm giác khó chịu về mặt giác quan, dẫn đến phản ứng căng thẳng hoặc hoảng loạn.

Một nguyên nhân khác ít phổ biến hơn là ảnh hưởng từ xã hội và văn hóa. Trong một số cộng đồng hoặc nền văn hóa, trái cây có thể bị gán cho những ý nghĩa tiêu cực hoặc người ta có thể theo những chế độ ăn kiêng cực đoan loại bỏ hoàn toàn trái cây vì cho rằng chúng “không tốt” hoặc “có hại cho sức khỏe”. Những niềm tin sai lệch như vậy cũng có thể góp phần tạo ra hoặc củng cố nỗi sợ hãi với trái cây.

Hội chứng sợ trái cây có điều trị được không?

Câu trả lời là: Có thể điều trị được, đặc biệt nếu người mắc được hỗ trợ đúng cách từ chuyên gia tâm lý và môi trường sống tích cực. Một trong những liệu pháp hiệu quả nhất được áp dụng là liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Đây là phương pháp giúp người bệnh nhận diện và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, phi lý về trái cây. Người bệnh được học cách phản ứng khác đi khi phải đối diện với cảm giác lo lắng, thông qua các kỹ thuật thư giãn, thở sâu và điều chỉnh nhận thức.

Cùng với đó, liệu pháp tiếp xúc có kiểm soát (exposure therapy) đóng vai trò quan trọng. Phương pháp này khuyến khích người bệnh tiếp xúc dần dần với trái cây, khởi đầu bằng hình ảnh, mùi hương hoặc nói chuyện về trái cây, sau đó mới tiến tới tiếp xúc trực tiếp, cầm nắm và thử ăn. Việc chia nhỏ lộ trình điều trị thành nhiều bước nhẹ nhàng giúp người bệnh xây dựng cảm giác quen thuộc, từng bước xóa bỏ cảm giác sợ hãi vốn đã ăn sâu trong tiềm thức.

Ngoài ra, liệu pháp tái cấu trúc nhận thức giúp thay thế các quan niệm sai lầm như “trái cây là thứ kinh khủng” bằng những suy nghĩ khách quan hơn như “trái cây tốt cho sức khỏe và có thể ăn được theo cách riêng của mình”. Điều này giúp điều chỉnh cảm xúc và phản ứng hành vi của người bệnh, làm dịu cơn lo âu khi tiếp xúc với trái cây.

Một liệu pháp khác có thể được áp dụng là liệu pháp chấp nhận và cam kết (ACT). Phương pháp này không nhằm mục tiêu xóa bỏ hoàn toàn nỗi sợ, mà thay vào đó dạy người bệnh cách chấp nhận những cảm giác lo lắng mà không để chúng kiểm soát hành vi. Người bệnh được khuyến khích sống đúng với giá trị cá nhân của mình, ví dụ như mong muốn có sức khỏe tốt, ăn uống đầy đủ, và cam kết hành động theo hướng đó, bất chấp sự khó chịu mà nỗi sợ gây ra.

Song song với các liệu pháp tâm lý chuyên sâu, liệu pháp hỗ trợ cũng đóng vai trò quan trọng. Việc tham gia các nhóm chia sẻ hoặc tư vấn cá nhân giúp người bệnh cảm thấy không đơn độc, học hỏi từ kinh nghiệm của những người đã vượt qua hội chứng này và nhận được sự động viên kịp thời.

Ngoài điều trị chuyên môn, việc thay đổi lối sống cũng góp phần cải thiện tình trạng. Người bệnh có thể thử làm quen với trái cây bằng những cách sáng tạo hơn như ăn trái cây nấu chín, sinh tố, nước ép hoặc kết hợp cùng các món ăn quen thuộc. Tìm hiểu về lợi ích dinh dưỡng, vai trò của trái cây đối với cơ thể, đồng thời duy trì chế độ ăn cân bằng và lành mạnh từ nhiều nhóm thực phẩm khác nhau cũng giúp bù đắp các thiếu hụt tiềm ẩn do tránh ăn trái cây.

Hội chứng sợ trái cây là một dạng ám ảnh hiếm gặp nhưng có thật, có thể xuất hiện ở cả trẻ em và người lớn, đặc biệt là những người từng có trải nghiệm tiêu cực liên quan đến trái cây, mắc rối loạn lo âu, hoặc nhạy cảm về mặt cảm giác. Việc thăm khám và điều trị với chuyên gia tâm lý là bước quan trọng giúp người bệnh vượt qua nỗi sợ và cải thiện chất lượng cuộc sống.