Hội chứng OCD là gì? Triệu chứng, nguyên nhân của hội chứng OCD

Nhiều người lầm tưởng hội chứng OCD chỉ là tính cầu toàn hay thói quen cẩn thận. Thực tế, đây là một rối loạn tâm lý nghiêm trọng, có thể khiến người bệnh thường xuyên cảm thấy lo âu và có những hành vi lặp lại không kiểm soát. Hiểu rõ hội chứng OCD là gì không chỉ giúp phát hiện sớm mà còn hỗ trợ người bệnh vượt qua khó khăn, xây dựng cuộc sống lành mạnh hơn. 

Hội chứng OCD là gì?

Hội chứng OCD hay rối loạn ám ảnh cưỡng chế-Obsessive-Compulsive Disorder là một rối loạn tâm lý đặc trưng bởi những ý nghĩ ám ảnh và hành vi cưỡng chế. Ý nghĩ ám ảnh là những suy nghĩ, hình ảnh hoặc thôi thúc không mong muốn, lặp đi lặp lại, gây ra stress, lo âu dữ dội. Để giảm bớt cảm giác bất an này, người bệnh thường thực hiện các hành vi cưỡng chế như rửa tay liên tục, kiểm tra khóa cửa nhiều lần hoặc sắp xếp đồ vật theo một trật tự nhất định. Tuy nhiên, những hành vi này chỉ mang lại cảm giác yên tâm tạm thời trước khi vòng xoáy ám ảnh quay lại.

Khác với tính cẩn thận hay chú ý chi tiết, hội chứng OCD gây ra căng thẳng nghiêm trọng và cản trở cuộc sống hàng ngày. Ví dụ, một người cẩn thận có thể kiểm tra khóa cửa một lần trước khi đi ngủ, nhưng người mắc OCD có thể kiểm tra hàng chục lần, mất hàng giờ, thậm chí bỏ lỡ công việc vì lo âu. Hội chứng OCD ảnh hưởng đến khoảng 1 đến 2% dân số toàn cầu, xuất hiện ở mọi lứa tuổi, từ trẻ em đến người lớn. Hiểu rõ hội chứng OCD là gì giúp phân biệt nó với những thói quen thông thường, từ đó nhận diện sớm và tìm kiếm sự hỗ trợ phù hợp.

Triệu chứng, nguyên nhân của hội chứng OCD

Người mắc phải hội chứng OCD thường trải qua hai nhóm triệu chứng chính: Ám ảnh và cưỡng chế. 

Ám ảnh

Ám ảnh là những suy nghĩ, hình ảnh, hoặc những thôi thúc xuất hiện không mong muốn và lặp đi lặp lại trong tâm trí, gây ra nỗi lo lắng, sợ hãi hoặc ghê tởm dữ dội. Những ý nghĩ này thường phi lý, không hợp lý và người bệnh nhận thức rõ điều đó nhưng họ không thể kiểm soát hay xua đuổi chúng. Một số loại ám ảnh phổ biến bao gồm:

• Ám ảnh về sự nhiễm bẩn: Nỗi sợ bị nhiễm vi trùng, bệnh tật từ tay nắm cửa, tiền mặt, hoặc thậm chí là từ người khác.
• Ám ảnh về sự đối xứng và trật tự: Nhu cầu mọi thứ phải được sắp xếp theo một thứ tự hoàn hảo, một cách đối xứng hoặc một góc độ nhất định. Nếu không, họ sẽ cảm thấy khó chịu, lo lắng tột độ hay thậm chí là mất ngủ.
• Ám ảnh về sự gây hại: Nỗi sợ hãi vô lý rằng mình có thể làm hại người khác một cách vô ý hoặc cố ý. Họ có thể sợ cầm dao, sợ lái xe vì nghĩ mình sẽ gây tai nạn.
• Những suy nghĩ xâm nhập: Những ý nghĩ không phù hợp về tình dục, tôn giáo hoặc những hình ảnh bạo lực lặp đi lặp lại trong đầu.

Cưỡng chế

Cưỡng chế là những hành vi hoặc hành động tinh thần lặp đi lặp lại mà người bệnh cảm thấy bị buộc phải thực hiện để đối phó với nỗi lo âu do ám ảnh gây ra. Những hành vi này chỉ mang lại cảm giác nhẹ nhõm tạm thời. Chúng không giải quyết được vấn đề gốc rễ và vòng luẩn quẩn ám ảnh cưỡng chế sẽ nhanh chóng quay trở lại. Các hành vi cưỡng chế có thể là:

• Kiểm tra: Kiểm tra đi kiểm tra lại bếp ga, khóa cửa, công tắc điện, hoặc các báo cáo công việc để đảm bảo không có sai sót.
• Làm sạch và rửa: Rửa tay liên tục, tắm nhiều lần, hoặc làm sạch đồ vật quá mức để đối phó với nỗi sợ nhiễm bẩn.
• Đếm và sắp xếp: Đếm đồ vật, lặp lại một hành động theo một số lần nhất định, hoặc sắp xếp mọi thứ theo một trật tự hoàn hảo đến mức chi tiết.
• Hành vi tinh thần: Lặp lại một lời cầu nguyện, một cụm từ trong đầu, hoặc đếm nhẩm để vô hiệu hóa một ý nghĩ xấu.

Nguyên nhân của OCD không đến từ một yếu tố duy nhất mà là sự kết hợp phức tạp của nhiều khía cạnh:

• Yếu tố sinh học và di truyền: Các nghiên cứu cho thấy OCD có tính di truyền. Những người có người thân mắc OCD có nguy cơ phát triển bệnh cao hơn. Các nhà khoa học cũng phát hiện ra sự bất thường trong hoạt động của một số vùng não bộ như vỏ não trước trán, hạch nền và sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là serotonin.
• Yếu tố tâm lý: Một số lý thuyết cho rằng OCD có thể phát triển từ cơ chế học tập. Khi một người thực hiện hành vi cưỡng chế để giảm stress, họ vô tình củng cố một niềm tin sai lầm rằng hành vi đó là cách duy nhất để đối phó với nỗi sợ hãi. Điều này tạo nên một vòng lặp tiêu cực, duy trì hành vi cưỡng chế.
• Yếu tố môi trường: Các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống như mất mát, ly hôn, chấn thương tâm lý có thể là yếu tố kích hoạt OCD ở những người có gen nhạy cảm.

Hỗ trợ và hành động cần làm khi nghi ngờ hội chứng OCD

Nếu bạn hoặc người thân nghi ngờ mắc hội chứng OCD, việc tìm kiếm sự hỗ trợ sớm là rất quan trọng để tránh những hệ quả nghiêm trọng.

Tìm kiếm sự chẩn đoán chuyên nghiệp

Bước đầu tiên là tìm đến bác sĩ tâm thần hoặc chuyên gia tâm lý có kinh nghiệm để được đánh giá chính xác. Họ sẽ lắng nghe các triệu chứng, hỏi về tần suất và mức độ ảnh hưởng của chúng lên cuộc sống hàng ngày. Một số công cụ đánh giá có thể được sử dụng để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh, việc chẩn đoán sớm giúp việc điều trị trở nên hiệu quả hơn.

Các phương pháp điều trị hiệu quả

• Liệu pháp hành vi – nhận thức CBT: Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho OCD. Trong liệu pháp này, chuyên gia sẽ giúp người bệnh nhận ra và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, phi lý.
• Kỹ thuật tiếp xúc và ngăn chặn phản ứng ERP: Đây là một nhánh của CBT hoạt động dựa trên nguyên tắc: Đối mặt với nỗi sợ và học cách không thực hiện hành vi cưỡng chế.
• Sử dụng thuốc: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều chỉnh serotonin để hỗ trợ kiểm soát các triệu chứng ám ảnh. Thuốc thường được dùng kết hợp với liệu pháp tâm lý để đạt hiệu quả cao nhất.

Vai trò của gia đình và người thân

Sự thấu hiểu và hỗ trợ từ gia đình là nền tảng vững chắc cho quá trình hồi phục. Hãy cố gắng tìm hiểu về OCD, tránh phán xét hoặc trêu chọc những hành vi cưỡng chế của người bệnh, thay vào đó, hãy thể hiện sự đồng cảm. Ngoài ra không khuyến khích hành vi cưỡng chế chẳng hạn như đừng giúp người bệnh sắp xếp đồ đạc theo ý họ hoặc trả lời câu hỏi lặp đi lặp lại của họ.

Trên đây là lời giải đáp cho thắc mắc hội chứng OCD là gì mà bạn có thể tham khảo. Hiểu rõ định nghĩa, nhận diện triệu chứng và tác động của OCD là bước đầu tiên để hỗ trợ người bệnh vượt qua khó khăn và cải thiện tình trạng bệnh.