Hệ hô hấp là gì? Những bệnh thường gặp về đường hô hấp

Hệ hô hấp là hệ cơ quan dễ bị tổn thương bởi các tác nhân từ môi trường, vi khuẩn, virus, đặc biệt trong điều kiện khí hậu và ô nhiễm ngày càng phức tạp. Vậy hệ hô hấp là gì và những bệnh lý nào thường gặp liên quan đến nó? Bài viết này sẽ làm rõ cấu trúc, chức năng của hệ hô hấp, đồng thời liệt kê các bệnh phổ biến để bạn hiểu và phòng tránh hiệu quả.

Hệ hô hấp là gì? Vai trò của hệ hô hấp

Hệ hô hấp là một trong những hệ cơ quan quan trọng nhất của cơ thể, đảm nhiệm chức năng trao đổi khí giữa cơ thể và môi trường bên ngoài. Thông qua quá trình hô hấp, hệ cơ quan này giúp cơ thể hấp thu oxy từ không khí và loại bỏ carbon dioxide (CO2) - sản phẩm của quá trình chuyển hóa tế bào.

Cấu tạo của hệ hô hấp gồm:

• Đường hô hấp trên: Mũi, hầu, họng, thanh quản.

• Đường hô hấp dưới: Khí quản, phế quản, phổi (bao gồm các tiểu phế quản và phế nang).

• Cơ hô hấp: Các cơ liên sườn và cơ hoành, giúp thực hiện động tác hít vào và thở ra.

Vai trò của hệ hô hấp không chỉ dừng lại ở việc trao đổi khí mà còn là:

• Cung cấp oxy và loại bỏ CO2: Oxy cần thiết cho quá trình chuyển hóa năng lượng, giúp các tế bào hoạt động bình thường. Ngược lại, CO2 được thải ra ngoài qua phổi, tránh tình trạng nhiễm toan hô hấp do tích tụ khí CO2 trong máu.

• Bảo vệ cơ thể khỏi tác nhân gây hại: Niêm mạc đường hô hấp và hệ thống lông mao có chức năng lọc bụi bẩn, vi khuẩn, virus từ không khí, ngăn không cho chúng xâm nhập sâu vào phổi.

• Điều hòa thân nhiệt và độ ẩm: Không khí được làm ấm và làm ẩm khi đi qua các xoang mũi trước khi vào phổi.

• Hỗ trợ phát âm: Thanh quản và các cấu trúc liên quan giúp con người tạo ra âm thanh, góp phần quan trọng trong việc giao tiếp.

Tuy nhiên, vì hệ hô hấp liên tục tiếp xúc với môi trường bên ngoài, nó dễ bị tổn thương và mắc các bệnh lý nguy hiểm.

Những bệnh thường gặp về đường hô hấp

Các bệnh đường hô hấp có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là những người có hệ miễn dịch yếu, người cao tuổi và trẻ nhỏ. Dưới đây là một số bệnh thường gặp:

Viêm phổi

Viêm phổi là tình trạng viêm nhu mô phổi do vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Bệnh khiến các phế nang chứa đầy dịch hoặc mủ, làm giảm khả năng trao đổi khí của phổi. Triệu chứng thường gặp là sốt cao, ho có đờm, đau ngực và khó thở.

Hen suyễn

Hen suyễn là bệnh lý mạn tính, đặc trưng bởi tình trạng viêm và co thắt đường thở, gây khó thở, ho khan, thở khò khè, đặc biệt là vào ban đêm hoặc sáng sớm. Hen suyễn thường do yếu tố di truyền hoặc tiếp xúc với dị nguyên như phấn hoa, lông động vật hoặc khói thuốc lá.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)

Nguyên nhân chính là do hút thuốc lá hoặc tiếp xúc lâu dài với khói bụi, hóa chất độc hại. Bệnh gây khó thở kéo dài, ho dai dẳng và tiết nhiều đờm. Việc điều trị chủ yếu nhằm kiểm soát triệu chứng và làm chậm tiến triển của bệnh.

Lao phổi

Lao phổi do vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis gây ra, lây lan qua đường không khí khi người bệnh ho hoặc hắt hơi. Triệu chứng bao gồm ho kéo dài trên 2 tuần, sốt nhẹ về chiều, sụt cân và ra mồ hôi trộm. Điều trị lao cần tuân thủ phác đồ kháng sinh từ 6–9 tháng.

Giãn phế quản

Đây là tình trạng đường thở bị giãn rộng vĩnh viễn, dẫn đến tích tụ dịch nhầy và gia tăng nguy cơ nhiễm trùng. Triệu chứng thường gặp là ho có đờm kéo dài, đặc biệt vào buổi sáng. Việc điều trị tập trung vào kiểm soát nhiễm trùng và loại bỏ chất nhầy khỏi phổi.

Ung thư phổi

Ung thư phổi là một trong những bệnh lý ác tính nguy hiểm nhất, chủ yếu do hút thuốc lá hoặc phơi nhiễm với các chất gây ung thư. Triệu chứng thường không rõ ràng ở giai đoạn sớm, nhưng khi bệnh tiến triển có thể xuất hiện ho kéo dài, đau ngực, ho ra máu và sút cân nhanh chóng.

Cách phòng ngừa bệnh đường hô hấp

Phòng ngừa các bệnh lý hô hấp là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe, đặc biệt trong môi trường ô nhiễm hiện nay. Một số biện pháp quan trọng bao gồm:

Tiêm vắc xin đầy đủ

Tiêm chủng là một trong những biện pháp dự phòng hiệu quả giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hô hấp nặng và biến chứng như cúm, viêm phổi do phế cầu khuẩn, lao phổi và COVID-19. Việc tiêm vắc xin giúp cơ thể tạo ra kháng thể, giảm nguy cơ mắc bệnh và hạn chế tình trạng bệnh nặng khi nhiễm. Trẻ em, người cao tuổi và những người có bệnh lý nền cần đặc biệt lưu ý tiêm đầy đủ các mũi vắc xin theo khuyến nghị của Bộ Y tế.

Trung tâm Tiêm chủng Long Châu hiện cung cấp đầy đủ các vắc xin thiết yếu giúp phòng ngừa hiệu quả các bệnh lý hô hấp như:

• Vắc xin phế cầu (PCV13, PPSV23): Phòng viêm phổi do phế cầu khuẩn.

• Vắc xin cúm mùa: Tiêm định kỳ hằng năm để giảm nguy cơ biến chứng hô hấp.

• Vắc xin BCG: Dành cho trẻ sơ sinh, phòng bệnh lao.

• Vắc xin DTP/Td: Phòng ho gà, bạch hầu, uốn ván.

• Vắc xin Hib: Phòng viêm phổi, viêm màng não ở trẻ nhỏ.

Đặt lịch tiêm chủng dễ dàng qua hotline tư vấn miễn phí: 1800 6928. Tiêm đúng, đủ, đúng thời điểm giúp bảo vệ hệ hô hấp cho cả gia đình.

Tránh tiếp xúc với khói thuốc và ô nhiễm môi trường

Khói thuốc lá là tác nhân chính gây ra nhiều bệnh lý hô hấp, đặc biệt là COPD và ung thư phổi. Hạn chế tiếp xúc với môi trường ô nhiễm, đeo khẩu trang khi ra ngoài hoặc làm việc ở những nơi có nhiều khói bụi sẽ giúp giảm nguy cơ mắc bệnh.

Giữ gìn vệ sinh cá nhân

Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, tránh chạm tay vào mắt, mũi, miệng khi chưa rửa sạch tay. Đây là những biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả trong việc ngăn ngừa sự lây lan của virus và vi khuẩn gây bệnh.

Duy trì chế độ dinh dưỡng và lối sống lành mạnh

Bổ sung đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt là vitamin C, E và kẽm giúp tăng cường hệ miễn dịch. Ngoài ra, cần duy trì thói quen tập thể dục đều đặn để cải thiện sức khỏe toàn thân và hỗ trợ chức năng hô hấp.

Khám sức khỏe định kỳ

Việc khám sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các bệnh lý hô hấp tiềm ẩn và có hướng điều trị kịp thời, ngăn ngừa bệnh tiến triển nặng. Đặc biệt, những người có yếu tố nguy cơ cao như hút thuốc lâu năm hoặc sống trong môi trường ô nhiễm nên thực hiện các xét nghiệm tầm soát phổi thường xuyên.

Hệ hô hấp đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống và bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại. Tuy nhiên, hệ cơ quan này rất dễ bị tổn thương do môi trường và thói quen sống không lành mạnh. Việc hiểu rõ về hệ hô hấp, nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường và chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa, đặc biệt là tiêm vắc xin đầy đủ sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe hô hấp một cách hiệu quả.