Các loại giun sán ở người phổ biến và cách nhận biết

Theo thống kê từ Bộ Y tế Việt Nam, tỷ lệ nhiễm giun sán vẫn ở mức cao tại một số khu vực, đặc biệt ở trẻ em và người dân sống tại vùng nông thôn hoặc nơi có điều kiện vệ sinh kém. Các loại giun sán ở người gây ra nhiều triệu chứng như rối loạn tiêu hóa, ngứa hậu môn, thiếu máu, dị ứng, thậm chí tổn thương nghiêm trọng đến gan, phổi nếu không được xử lý sớm. Việc nhận biết và phòng ngừa các loại ký sinh trùng này là yếu tố quan trọng để bảo vệ sức khỏe gia đình. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp thông tin chi tiết về các loại giun sán ở người phổ biến, triệu chứng đặc trưng, đường lây nhiễm và cách nhận biết cụ thể từng loại, giúp bạn chủ động trong việc phòng tránh và điều trị.

Top các loại giun sán ở người phổ biến nhất hiện nay

Các loại giun sán ở người rất đa dạng, mỗi loại có đặc điểm riêng về triệu chứng và đường lây nhiễm. Dưới đây là những loại ký sinh trùng thường gặp nhất tại Việt Nam.

Giun đũa (Ascaris lumbricoides)

Giun đũa là một trong các loại giun sán ở người phổ biến nhất, đặc biệt ở trẻ em tại các khu vực kém vệ sinh:

• Triệu chứng: Trẻ bị đau bụng quanh rốn, buồn nôn, chướng bụng, giảm cân không rõ nguyên nhân.
• Đường lây: Nuốt phải trứng giun từ thực phẩm, rau sống hoặc nước uống nhiễm bẩn.
• Biến chứng: Tắc ruột, viêm tụy, viêm ruột thừa do giun di chuyển bất thường trong cơ thể.

Giun kim (Enterobius vermicularis)

Giun kim thường gặp ở trẻ em do dễ lây lan qua tiếp xúc trực tiếp hoặc đồ dùng chung:

• Triệu chứng: Ngứa hậu môn dữ dội, đặc biệt vào ban đêm, gây rối loạn giấc ngủ.
• Đường lây: Qua tay bẩn, đồ dùng, chăn gối hoặc quần áo nhiễm trứng giun.
• Biến chứng: Nhiễm trùng da quanh hậu môn, viêm âm hộ ở bé gái.

Giun móc (Ancylostoma duodenale/Necator americanus)

Giun móc là loại ký sinh trùng nguy hiểm vì khả năng gây mất máu mạn tính:

• Triệu chứng: Thiếu máu, mệt mỏi, chóng mặt, da xanh xao, chậm phát triển ở trẻ em.
• Đường lây: Xâm nhập qua da, đặc biệt khi đi chân trần trên đất nhiễm trứng giun.
• Biến chứng: Thiếu máu thiếu sắt nặng, đặc biệt nguy hiểm cho trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.

Giun tóc (Trichuris trichiura)

Giun tóc thường gây nhiễm trùng mạn tính ở trẻ em tại các vùng nhiệt đới:

• Triệu chứng: Tiêu chảy mạn tính, phân nhầy máu, đau bụng âm ỉ.
• Đường lây: Qua thực phẩm hoặc nước nhiễm trứng giun.
• Biến chứng: Sa trực tràng ở trẻ nhỏ nếu nhiễm nặng, suy dinh dưỡng.

Sán lá gan nhỏ (Clonorchis sinensis)

Sán lá gan nhỏ là một trong các loại giun sán ở người phổ biến ở các vùng ăn cá sống:

• Triệu chứng: Đầy bụng, đau vùng gan, rối loạn tiêu hóa, vàng da nhẹ.
• Đường lây: Ăn cá nước ngọt sống hoặc tái nhiễm ấu trùng sán.
• Biến chứng: Viêm đường mật, tắc mật, nguy cơ ung thư đường mật nếu nhiễm kéo dài.

Sán dây (Taenia spp.)

Sán dây là loại ký sinh trùng nguy hiểm do khả năng di chuyển đến các cơ quan ngoài ruột:

• Triệu chứng: Rối loạn tiêu hóa, chán ăn, sụt cân, cảm giác nặng bụng.
• Đường lây: Ăn thịt bò hoặc heo sống/tái chứa nang ấu trùng sán.
• Biến chứng: Ấu trùng sán lợn di chuyển lên não, gây co giật, động kinh hoặc tổn thương mắt.

Cách phòng tránh giun sán hiệu quả trong đời sống hằng ngày

Phòng ngừa các loại giun sán ở người đòi hỏi những thay đổi đơn giản trong thói quen sinh hoạt để giảm nguy cơ lây nhiễm. Dưới đây là các biện pháp hiệu quả:

Rửa tay sạch trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh

Rửa tay bằng xà phòng dưới vòi nước sạch là cách đơn giản nhất để ngăn chặn sự lây lan của trứng giun qua đường miệng, đặc biệt với giun kim và giun đũa.

Không đi chân trần ở đất cát, vườn rau

Giun móc có thể xâm nhập qua da khi tiếp xúc trực tiếp với đất nhiễm bẩn, do đó đeo dép ở khu vực đất ẩm, vườn là rất cần thiết.

Nấu chín thực phẩm, không ăn đồ sống/tái

Cá nước ngọt sống, rau sống hoặc thịt tái là nguồn lây nhiễm chính của sán lá gan và sán dây. Nấu chín thực phẩm ở nhiệt độ trên 70°C giúp tiêu diệt ấu trùng.

Tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần cho cả gia đình

WHO khuyến cáo tẩy giun định kỳ ở các khu vực có tỷ lệ nhiễm cao, đặc biệt cho trẻ em từ 12 tháng đến 12 tuổi. Việc áp dụng cho cả gia đình ở vùng có nguy cơ là hợp lý.

Tẩy giun định kỳ bằng các thuốc như albendazole hoặc mebendazole, đặc biệt ở trẻ em và người sống ở vùng nguy cơ cao, giúp loại bỏ ký sinh trùng trước khi gây biến chứng.

Khi nào cần đi khám hoặc xét nghiệm ký sinh trùng?

Nhận biết sớm các triệu chứng của các loại giun sán ở người là yếu tố quan trọng để điều trị kịp thời và tránh biến chứng. Dưới đây là các dấu hiệu quan trọng cần lưu ý:

Có triệu chứng tiêu hóa kéo dài không rõ nguyên nhân

Rối loạn tiêu hóa như tiêu chảy xen kẽ táo bón, đau bụng âm ỉ hoặc đầy hơi kéo dài có thể là dấu hiệu của giun đũa, giun tóc hoặc sán dây.

Sụt cân, mệt mỏi, thiếu máu, da xanh

Thiếu máu do giun móc hoặc giun tóc có thể gây mệt mỏi, chóng mặt, da xanh xao, đặc biệt ở trẻ em và phụ nữ mang thai.

Ngứa hậu môn, đặc biệt vào buổi tối

Ngứa hậu môn dữ dội vào ban đêm là triệu chứng điển hình của giun kim, do giun cái bò ra đẻ trứng vào ban đêm gây ngứa dữ dội. Cần xét nghiệm băng keo hoặc soi trứng vùng hậu môn để xác định.

Có tiền sử ăn thực phẩm sống hoặc tái

Ăn rau sống, gỏi cá, nem chua hoặc thịt chưa nấu chín kỹ là yếu tố nguy cơ cao nhiễm sán lá gan, sán dây cá hoặc sán dây bò.

Sống/làm việc trong môi trường có nguy cơ cao

Những người làm nông nghiệp, chăn nuôi, làm vườn hoặc sống ở khu vực vệ sinh kém nên xét nghiệm định kỳ 6–12 tháng/lần để phát hiện sớm các loại giun sán ở người.

Hiểu rõ các loại giun sán ở người và cách nhận biết triệu chứng là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình. Những ký sinh trùng này có thể gây ra các vấn đề từ nhẹ như ngứa, rối loạn tiêu hóa đến nghiêm trọng như tắc ruột, thiếu máu hoặc tổn thương gan, phổi. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa đơn giản như rửa tay sạch, nấu chín thực phẩm, mang giày dép và tẩy giun định kỳ, bạn có thể giảm đáng kể nguy cơ nhiễm bệnh. Một lối sống lành mạnh và ý thức vệ sinh tốt sẽ giúp bạn tránh xa những biến chứng nguy hiểm từ các loại giun sán ở người.