Vô sinh thứ phát là gì? Nguyên nhân và hướng điều trị hiệu quả

Vô sinh không chỉ xảy ra ở những cặp đôi chưa từng có con mà còn có thể xuất hiện sau khi đã từng sinh nở. Tình trạng này được gọi là vô sinh thứ phát - một vấn đề ngày càng phổ biến, ảnh hưởng lớn tới tâm lý và hạnh phúc gia đình. Việc hiểu rõ khái niệm, nguyên nhân và phương pháp điều trị là bước đầu tiên để các cặp vợ chồng bảo vệ khả năng sinh sản của mình.

Vô sinh thứ phát là gì?

Vô sinh thứ phát là tình trạng một cặp vợ chồng từng mang thai ít nhất một lần trước đó (bao gồm sinh con, sảy thai hoặc thai ngoài tử cung) nhưng sau đó không thể có thai lại, mặc dù quan hệ tình dục đều đặn trong ít nhất 12 tháng và không sử dụng biện pháp tránh thai.

Khác với vô sinh nguyên phát (khi người vợ chưa từng mang thai), vô sinh thứ phát thường khiến nhiều cặp đôi chủ quan vì cho rằng khả năng sinh sản vẫn ổn định sau lần mang thai trước đó. Các nghiên cứu quốc tế cho thấy vô sinh thứ phát chiếm tỷ lệ đáng kể trong tổng số trường hợp vô sinh. 

Một phân tích dịch tễ học trên toàn cầu cho thấy tỷ lệ vô sinh thứ phát ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản dao động từ 8,7% đến 32,6% tùy từng khu vực và điều kiện xã hội (PMC - Global trends in infertility). Điều này cho thấy vô sinh thứ phát không phải là vấn đề hiếm gặp, mà ngược lại đang trở thành thách thức lớn đối với sức khỏe sinh sản ở cả các nước phát triển lẫn đang phát triển.

Việc hiểu rõ về vô sinh thứ phát đóng vai trò quan trọng, giúp các cặp vợ chồng nhận diện sớm nguy cơ, thăm khám kịp thời và có kế hoạch điều trị phù hợp, đặc biệt khi độ tuổi sinh sản ngày càng bị rút ngắn bởi nhiều yếu tố môi trường, lối sống và sức khỏe.

Dấu hiệu cảnh báo vô sinh thứ phát cần lưu ý

Vô sinh thứ phát thường tiến triển âm thầm và không dễ nhận biết ngay từ đầu. Tuy nhiên, một số biểu hiện bất thường ở cả nam và nữ có thể gợi ý vấn đề về khả năng sinh sản và cần được thăm khám sớm:

Ở nữ giới:

• Chu kỳ kinh nguyệt không đều, vô kinh hoặc rong kinh kéo dài có thể phản ánh rối loạn phóng noãn hoặc bệnh lý buồng trứng.
• Khí hư bất thường (có mùi hôi, màu vàng/xanh, ngứa rát) thường liên quan đến nhiễm trùng đường sinh dục.
• Đau khi quan hệ tình dục, đặc biệt nếu kèm đau vùng chậu hoặc trong kỳ kinh, có thể là dấu hiệu của lạc nội mạc tử cung.

Ở nam giới:

• Tinh dịch ít, loãng hoặc đổi màu, đôi khi lẫn máu.
• Rối loạn cương dương, suy giảm ham muốn tình dục hoặc xuất tinh sớm.
• Đau, sưng tinh hoàn hay vùng bìu - có thể liên quan đến tình trạng giãn tĩnh mạch thừng tinh.

Nguyên nhân gây vô sinh thứ phát

Vô sinh thứ phát có thể bắt nguồn từ cả nữ giới và nam giới, liên quan đến nhiều yếu tố sinh học, bệnh lý và lối sống. Một số nguyên nhân thường gặp đã được y văn và các tổ chức y tế uy tín ghi nhận:

Nguyên nhân ở nữ giới

Các vấn đề phổ biến gây ra vô sinh thứ phát ở nữ giới như:

• Rối loạn phóng noãn: Các tình trạng như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), suy buồng trứng sớm hoặc rối loạn nội tiết tố có thể khiến chu kỳ rụng trứng bất thường, làm giảm khả năng thụ thai. PCOS được xem là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây vô sinh ở phụ nữ.
• Tổn thương ống dẫn trứng: Nhiễm trùng vùng chậu, biến chứng sau sinh, sảy thai hoặc phẫu thuật vùng chậu có thể gây sẹo và tắc vòi trứng, cản trở tinh trùng gặp trứng.
• Bệnh lý tử cung và nội mạc tử cung: U xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, hoặc dính buồng tử cung sau nạo hút thai có thể ảnh hưởng đến quá trình làm tổ của phôi. Nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Medicine (PMC) cho thấy lạc nội mạc tử cung làm tăng nguy cơ vô sinh do thay đổi cấu trúc và môi trường nội mạc tử cung.

Nguyên nhân ở nam giới

Một số nguyên nhân ở nam giới gây ra vô sinh thứ phát bao gồm:

• Bất thường tinh trùng: Giảm số lượng, chất lượng hoặc khả năng di động của tinh trùng là nguyên nhân hàng đầu ở nam giới. Các rối loạn này có thể do yếu tố di truyền, bệnh lý hoặc tác động từ môi trường.
• Giãn tĩnh mạch tinh (Varicocele): Đây là tình trạng giãn các tĩnh mạch trong bìu, gây ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và thường liên quan đến vô sinh nam.
• Nhiễm trùng đường sinh dục: Viêm mào tinh, viêm tuyến tiền liệt hoặc các bệnh lây qua đường tình dục có thể gây tổn thương và làm giảm khả năng sinh tinh.

Yếu tố chung và lối sống

Ngoài các nguyên nhân bệnh lý, nhiều yếu tố khác cũng góp phần làm tăng nguy cơ vô sinh thứ phát ở cả hai giới:

• Tuổi tác: Chất lượng trứng ở nữ suy giảm nhanh sau 35 tuổi, trong khi chất lượng tinh trùng ở nam cũng giảm dần theo tuổi.
• Thói quen không lành mạnh: Hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, sử dụng ma túy và tiếp xúc kéo dài với môi trường ô nhiễm đều được chứng minh làm giảm khả năng sinh sản.
• Stress và béo phì: Căng thẳng kéo dài và thừa cân có thể ảnh hưởng đến nội tiết tố, làm rối loạn rụng trứng ở nữ và giảm chất lượng tinh trùng ở nam.

Phương pháp chẩn đoán và điều trị hiệu quả

Để xác định nguyên nhân và lựa chọn hướng can thiệp phù hợp, cả hai vợ chồng cần được thăm khám toàn diện. Các phương pháp chẩn đoán và điều trị vô sinh thứ phát hiện nay đã có nhiều tiến bộ, giúp tăng cơ hội thụ thai thành công.

Các bước chẩn đoán

Việc chẩn đoán vô sinh thứ phát đòi hỏi sự phối hợp giữa thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng, nhằm tìm ra nguyên nhân cụ thể ở cả nam và nữ.

• Khai thác tiền sử sinh sản: Bao gồm chu kỳ kinh nguyệt, tiền sử sảy thai, nạo phá thai, các lần mang thai trước đó và các bệnh lý liên quan.
• Khám và xét nghiệm cho nữ giới: Thường gồm siêu âm buồng trứng để đánh giá dự trữ noãn, xét nghiệm hormone (FSH, AMH, LH, prolactin, TSH), và chụp tử cung - vòi trứng (HSG) để phát hiện tắc nghẽn hoặc dính buồng tử cung.
• Khám và xét nghiệm cho nam giới: Gồm phân tích tinh dịch đồ, siêu âm bìu, xét nghiệm hormone sinh dục và kiểm tra khả năng sinh tinh.

Điều trị bằng phương pháp nội khoa

Một số trường hợp có thể cải thiện khả năng sinh sản thông qua thuốc và các biện pháp hỗ trợ y tế.

• Thuốc điều chỉnh nội tiết: Dùng để kích thích rụng trứng ở nữ giới hoặc cải thiện chất lượng tinh trùng ở nam giới.
• Điều trị nhiễm trùng: Kháng sinh hoặc kháng viêm được chỉ định khi có viêm nhiễm đường sinh dục.
• Điều chỉnh bệnh lý nền: Kiểm soát bệnh tuyến giáp, tiểu đường hoặc các rối loạn chuyển hóa liên quan đến khả năng sinh sản.

Điều trị bằng phẫu thuật

Khi nguyên nhân xuất phát từ các tổn thương cấu trúc, can thiệp ngoại khoa có thể giúp cải thiện đáng kể khả năng sinh sản.

• Ở nữ giới: Phẫu thuật nội soi gỡ dính buồng tử cung, cắt bỏ u xơ, điều trị lạc nội mạc tử cung hoặc thông vòi trứng bị tắc.
• Ở nam giới: Phẫu thuật giãn tĩnh mạch thừng tinh (varicocele repair) có thể giúp cải thiện số lượng và chất lượng tinh trùng.

Hỗ trợ sinh sản (ART)

Nếu các biện pháp trên không mang lại kết quả, bác sĩ sẽ chỉ định các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản hiện đại.

• Bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI): Thường áp dụng cho các trường hợp rối loạn nhẹ về tinh trùng hoặc nguyên nhân không rõ ràng.
• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): Là phương pháp phổ biến và mang lại tỷ lệ thành công cao, đặc biệt ở phụ nữ trên 35 tuổi hoặc có tắc vòi trứng.
• Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI): Áp dụng cho các trường hợp vô sinh nam nặng, giúp tăng cơ hội thụ tinh.

Bài viết trên của Tiêm chủng Long Châu đã giúp bạn hiểu rõ vô sinh thứ phát là gì cũng như các phương pháp điều trị hiệu quả. Việc chủ động thăm khám sớm, can thiệp đúng hướng cùng lối sống khoa học sẽ góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe sinh sản và giữ vững hạnh phúc gia đình.