Vô sinh nguyên phát: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị hiệu quả

Vô sinh nguyên phát là một trong những nguyên nhân phổ biến khiến nhiều cặp vợ chồng gặp khó khăn trong hành trình làm cha mẹ. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản mà còn gây áp lực lớn về tâm lý, tài chính và hạnh phúc gia đình.

Nguyên nhân gây vô sinh nguyên phát ở nam và nữ

Vô sinh nguyên phát được hiểu là tình trạng một cặp vợ chồng quan hệ tình dục đều đặn, không sử dụng biện pháp tránh thai, nhưng không có thai sau 12 tháng; với phụ nữ từ 35 tuổi trở lên, ngưỡng đánh giá rút xuống 6 tháng. Điểm mấu chốt của “nguyên phát” là người vợ chưa từng đậu thai trước đó. Khái niệm này khác với vô sinh thứ phát (đã từng có thai hoặc sinh con, nhưng về sau không thể có thai lại).

Vô sinh nguyên phát có thể xuất phát từ nam, nữ, hoặc cả hai. Dưới đây là các nhóm nguyên nhân thường gặp gây vô sinh nguyên phát:

Nhóm nguyên nhân phía nam giới

Ở nam giới, nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến quá trình sinh tinh và chức năng sinh sản, từ bất thường tại cơ quan sinh dục cho tới tác động của lối sống và bệnh lý toàn thân.

Rối loạn sản xuất và chất lượng tinh trùng: Bao gồm tình trạng tinh trùng ít, không có tinh trùng, tỷ lệ dị dạng cao hoặc khả năng di động kém, khiến khả năng thụ tinh với trứng bị suy giảm đáng kể.
Bệnh lý cơ quan sinh sản nam: Các vấn đề như viêm tinh hoàn, giãn tĩnh mạch thừng tinh, viêm mào tinh hoàn, tắc nghẽn ống dẫn tinh hoặc tổn thương do biến chứng quai bị đều có thể cản trở quá trình sinh tinh và vận chuyển tinh trùng.
Rối loạn nội tiết và yếu tố di truyền: Bất thường trục hạ đồi - tuyến yên - sinh dục, hoặc đột biến nhiễm sắc thể liên quan đến sinh tinh có thể làm giảm hoặc mất hoàn toàn khả năng sinh tinh.
Ảnh hưởng từ bệnh toàn thân và thuốc điều trị: Đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tuyến tiền liệt hoặc việc sử dụng kéo dài một số loại thuốc (thuốc tim mạch, tiêu hóa, thuốc điều trị ung thư...) có thể gây suy giảm chất lượng tinh trùng hoặc ảnh hưởng đến chức năng tình dục.
Yếu tố môi trường và thói quen sinh hoạt: Tiếp xúc với hóa chất độc hại, tia bức xạ hoặc nhiệt độ cao; hút thuốc lá, uống nhiều rượu bia, căng thẳng kéo dài, ít vận động... đều được chứng minh làm suy giảm chất lượng tinh trùng và tăng nguy cơ vô sinh ở nam giới.

*Bệnh viêm tinh hoàn có thể cản trở sinh tinh và gây vô sinh nguyên phát ở nam giới*

Nhóm nguyên nhân phía nữ giới

Ở nữ giới, nguyên nhân vô sinh nguyên phát thường liên quan đến rối loạn rụng trứng, tổn thương cơ quan sinh sản hoặc ảnh hưởng của nội tiết và tuổi tác.

Rối loạn phóng noãn: Là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất, thường gặp ở hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), gây tình trạng chu kỳ không rụng trứng hoặc rụng trứng thưa, làm giảm cơ hội thụ thai tự nhiên.
Tổn thương ống dẫn trứng và viêm vùng chậu: Nhiễm khuẩn đường sinh dục (như nhiễm Chlamydia, bệnh lậu) có thể để lại sẹo gây dính, hẹp hoặc tắc ống dẫn trứng, ngăn cản sự gặp gỡ giữa tinh trùng và trứng.
Lạc nội mạc tử cung: Gây viêm dính vùng chậu, ảnh hưởng đến dự trữ buồng trứng, chức năng vòi trứng và khả năng làm tổ của phôi.
Bất thường tử cung: Các tổn thương như polyp nội mạc tử cung, u xơ dưới niêm, dính buồng tử cung hoặc dị tật bẩm sinh có thể làm cản trở quá trình làm tổ, giảm khả năng mang thai.
Rối loạn nội tiết khác: Tăng prolactin máu, bệnh tuyến giáp, rối loạn chuyển hóa hoặc các bệnh lý nội tiết khác cũng có thể ảnh hưởng đến chu kỳ rụng trứng và khả năng thụ thai.
Ảnh hưởng của tuổi tác và lối sống: Tuổi càng cao, dự trữ buồng trứng và chất lượng noãn càng giảm. Bên cạnh đó, hút thuốc, uống rượu bia, dinh dưỡng kém, thừa cân hoặc thiếu cân và tiếp xúc thường xuyên với hóa chất độc hại cũng làm tăng nguy cơ vô sinh nguyên phát.

*Rối loạn phóng noãn do PCOS là nguyên nhân phổ biến gây vô sinh nguyên phát ở nữ*

Dấu hiệu và cách chẩn đoán vô sinh nguyên phát

Vô sinh nguyên phát thường không có biểu hiện rõ rệt, vì vậy nhiều cặp đôi chỉ phát hiện khi cố gắng thụ thai trong thời gian dài nhưng không thành công.

Dấu hiệu nhận biết ở nam giới

Ở nam giới, một số bất thường về sinh lý hoặc cơ quan sinh sản có thể là gợi ý sớm của tình trạng vô sinh nguyên phát.

Rối loạn chức năng sinh dục: Rối loạn cương, xuất tinh sớm, xuất tinh ngược dòng hoặc không xuất tinh khi giao hợp đều có thể ảnh hưởng tới khả năng thụ tinh.
Bất thường về tinh hoàn và bìu: Giãn tĩnh mạch thừng tinh, viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn hoặc tinh hoàn không nằm đúng vị trí có thể làm suy giảm chất lượng và số lượng tinh trùng.
Biểu hiện toàn thân liên quan nội tiết: Rụng tóc lan tỏa, tăng cân bất thường, béo bụng, giảm ham muốn tình dục, mệt mỏi kéo dài… đôi khi phản ánh rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến khả năng sinh tinh.
Dịch tiết bất thường: Đau khi xuất tinh, tinh dịch lẫn máu hoặc tiết dịch có mủ từ niệu đạo là dấu hiệu cảnh báo cần được kiểm tra sớm.

Dấu hiệu nhận biết ở nữ giới

Ở nữ giới, các dấu hiệu gợi ý thường liên quan đến rối loạn kinh nguyệt, nội tiết hoặc bất thường ở cơ quan sinh sản:

Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt: Kinh thưa, vô kinh, rong kinh kéo dài, đau bụng dữ dội khi hành kinh, kinh nguyệt có màu đen hoặc vón cục là những dấu hiệu có thể liên quan đến rối loạn phóng noãn hoặc tổn thương tử cung - buồng trứng.
Thay đổi thể trạng: Gầy yếu, xanh xao hoặc tăng cân quá mức, kèm mệt mỏi kéo dài, có thể là dấu hiệu của các rối loạn nội tiết như hội chứng buồng trứng đa nang, bệnh tuyến giáp hoặc các bệnh lý mạn tính ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
Không thụ thai dù quan hệ đều đặn: Dù không có biểu hiện rõ rệt nào khác, việc không mang thai sau 12 tháng quan hệ đều đặn (6 tháng với phụ nữ trên 35 tuổi) là dấu hiệu rõ ràng nhất của vô sinh nguyên phát.

*Rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, nội tiết là những dấu hiệu vô sinh nguyên phát ở nữ giới*

Các phương pháp chẩn đoán vô sinh nguyên phát

Chẩn đoán vô sinh nguyên phát cần đánh giá song song ở cả hai vợ chồng, thông qua thăm khám chuyên khoa và các xét nghiệm cận lâm sàng.

Ở nam giới: Thường bao gồm phân tích tinh dịch đồ (đánh giá mật độ, hình dạng, độ di động tinh trùng), siêu âm bìu để kiểm tra cấu trúc tinh hoàn, xét nghiệm hormone sinh dục, xét nghiệm di truyền khi nghi ngờ bất thường nhiễm sắc thể và sinh thiết tinh hoàn nếu không tìm thấy tinh trùng trong tinh dịch.
Ở nữ giới: Bác sĩ sẽ đánh giá chức năng phóng noãn (xét nghiệm hormone, theo dõi rụng trứng bằng siêu âm), đo dự trữ buồng trứng (AMH, FSH), siêu âm phụ khoa, và chụp tử cung - vòi trứng để phát hiện tình trạng dính hoặc tắc nghẽn ống dẫn trứng.

Phương pháp điều trị vô sinh nguyên phát hiện nay

Điều trị vô sinh nguyên phát cần được cá thể hóa theo nguyên nhân, độ tuổi và tình trạng sức khỏe sinh sản của cả hai vợ chồng. Các bác sĩ thường kết hợp nhiều biện pháp như:

Duy trì lối sống khoa học

Một lối sống lành mạnh đóng vai trò nền tảng trong việc bảo vệ khả năng sinh sản của cả hai giới:

Ăn uống đầy đủ dưỡng chất, tăng cường rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu kẽm, acid folic, omega-3… để hỗ trợ chức năng sinh tinh và phóng noãn.
Duy trì cân nặng hợp lý, tránh tình trạng thừa cân hoặc thiếu cân vì đều có thể gây rối loạn nội tiết.
Tập luyện thể dục đều đặn, ngủ đủ giấc và kiểm soát stress để ổn định nội tiết tố sinh dục.
Tránh thuốc lá, rượu bia và các chất kích thích vì có thể ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng và trứng.

*Ăn uống đủ dinh dưỡng và tập thể dục để hỗ trợ bảo vệ sức khỏe sinh sản của cả vợ chồng*

Điều trị nội khoa (dùng thuốc)

Khi xác định được nguyên nhân bệnh lý, bác sĩ có thể chỉ định điều trị bằng thuốc phù hợp cho từng giới.

Ở nam giới: Dùng thuốc nội tiết để điều chỉnh mất cân bằng hormone, thuốc cải thiện chức năng sinh tinh, thuốc điều trị rối loạn cương dương hoặc thuốc chống oxy hóa nhằm tăng chất lượng tinh trùng.
Ở nữ giới: Sử dụng thuốc kích thích rụng trứng cho những trường hợp rối loạn phóng noãn như hội chứng buồng trứng đa nang, thuốc điều chỉnh các rối loạn nội tiết như tăng prolactin máu hoặc hỗ trợ chức năng hoàng thể sau rụng trứng.

Trường hợp có dấu hiệu nhiễm khuẩn sinh dục, bác sĩ sẽ chỉ định kháng sinh đặc hiệu để kiểm soát tình trạng viêm, bảo vệ chức năng sinh sản.

Can thiệp ngoại khoa (phẫu thuật)

Phẫu thuật thường được cân nhắc khi có tổn thương cấu trúc cản trở khả năng sinh sản tự nhiên.

Nam giới: Phẫu thuật điều trị giãn tĩnh mạch thừng tinh, tái thông ống dẫn tinh bị tắc hoặc lấy tinh trùng trực tiếp từ tinh hoàn trong trường hợp không có tinh trùng trong tinh dịch.
Nữ giới: Phẫu thuật loại bỏ polyp nội mạc tử cung, bóc u xơ tử cung, tách dính buồng tử cung, xử lý vách ngăn tử cung hoặc phẫu thuật nội soi vòi trứng khi có dấu hiệu tắc vòi trứng.

Kỹ thuật hỗ trợ sinh sản hiện đại

Khi các phương pháp trên không mang lại hiệu quả, bác sĩ sẽ chỉ định các kỹ thuật hỗ trợ sinh sản để giúp tăng khả năng thụ thai.

Bơm tinh trùng vào buồng tử cung (IUI): Tinh trùng khỏe mạnh được lọc rửa và bơm trực tiếp vào tử cung người vợ vào thời điểm rụng trứng.
Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): Tinh trùng và trứng được kết hợp trong phòng thí nghiệm, sau khi phôi hình thành sẽ được chuyển vào buồng tử cung để làm tổ.
Tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI): Một tinh trùng có chất lượng tốt nhất sẽ được chọn và tiêm trực tiếp vào noãn để tăng khả năng thụ tinh.

*IVF là một kỹ thuật hỗ trợ sinh sản hiện đại, hiệu quả trong điều trị vô sinh hiếm muộn*

Vô sinh nguyên phát là vấn đề y tế nghiêm trọng nhưng hoàn toàn có thể điều trị nếu được phát hiện sớm và can thiệp đúng cách. Việc chủ động thăm khám, thay đổi lối sống lành mạnh và tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ sẽ giúp nâng cao khả năng thụ thai thành công. Đừng để vô sinh nguyên phát trở thành rào cản trong hành trình xây dựng gia đình hạnh phúc của bạn.