Viêm kết mạc dị ứng: Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Viêm kết mạc dị ứng (allergic conjunctivitis) là tình trạng viêm lớp màng mỏng lót bên trong mí mắt và phủ bề mặt nhãn cầu (kết mạc) do phản ứng dị ứng. Khi tiếp xúc với chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, lông thú cưng hoặc nấm mốc, hệ miễn dịch giải phóng histamin, gây viêm, đỏ và ngứa mắt. Tình trạng này có thể ảnh hưởng đến một hoặc cả hai mắt, thường theo mùa (mùa xuân, thu) hoặc quanh năm nếu dị ứng với bụi nhà hoặc lông thú.

Viêm kết mạc dị ứng ảnh hưởng đến khoảng 10-20% dân số toàn cầu, với tỷ lệ cao hơn ở khu vực đô thị ô nhiễm. Ở Việt Nam, theo các nghiên cứu địa phương năm 2025, tỷ lệ mắc tăng 15% do biến đổi khí hậu và đô thị hóa, làm tăng phấn hoa và bụi mịn. Bệnh được chia thành hai loại chính: Viêm kết mạc dị ứng theo mùa (phấn hoa, cỏ) và viêm kết mạc dị ứng quanh năm (bụi nhà, nấm mốc). Ngoài ra, có loại nghiêm trọng hơn như viêm kết mạc mùa xuân (vernal keratoconjunctivitis) ở trẻ em, gây sưng mí mắt nặng.

Viêm kết mạc dị ứng không lây nhưng có thể kèm theo dị ứng khác như sổ mũi hoặc hen suyễn, thuộc nhóm bệnh dị ứng atopy. Nếu không điều trị, nó gây khó chịu hàng ngày, ảnh hưởng công việc và học tập, nhưng hiếm khi gây mất thị lực vĩnh viễn nếu chăm sóc tốt. Thuốc nhỏ mắt kháng histamin và ổn định dưỡng bào thế hệ mới giúp kiểm soát triệu chứng hiệu quả, giảm nguy cơ tái phát.

Những dấu hiệu và triệu chứng của viêm kết mạc dị ứng​

Triệu chứng của viêm kết mạc dị ứng thường xuất hiện nhanh sau khi tiếp xúc với chất gây dị ứng, và có thể giống với cảm lạnh hoặc nhiễm trùng mắt, nhưng không kèm mủ. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Ngứa mắt dữ dội: Đây là triệu chứng chính, khiến bạn muốn dụi mắt liên tục. Ngứa thường ở cả hai mắt, tăng khi dụi hoặc tiếp xúc bụi.
• Mắt đỏ: Kết mạc đỏ lên do mạch máu giãn, trông như mắt hồng, đặc biệt ở phần trắng mắt.
• Chảy nước mắt: Nước mắt chảy nhiều, trong suốt, không dính, khiến mắt luôn ướt và mờ tạm thời.
• Sưng mí mắt: Mí mắt sưng nhẹ đến nặng, gây cảm giác nặng nề hoặc sưng phồng, đặc biệt ở trẻ em.
• Đau rát hoặc bỏng mắt: Cảm giác nóng rát hoặc cộm khi chớp mắt, tăng khi ra gió hoặc nắng.
• Nhạy cảm ánh sáng: Mắt dễ chói dưới ánh sáng mạnh, khiến bạn nheo mắt hoặc tránh nắng.
• Chảy nước mũi hoặc hắt hơi: Thường kèm theo vì dị ứng ảnh hưởng toàn bộ hệ hô hấp và mắt.

Biến chứng có thể gặp của viêm kết mạc dị ứng​

Viêm kết mạc dị ứng thường không nghiêm trọng, nhưng nếu không kiểm soát, có thể dẫn đến biến chứng:

• Viêm giác mạc: Dụi mắt mạnh gây xước bề mặt mắt (giác mạc), dẫn đến đau, mờ mắt hoặc nhiễm trùng.
• Nhiễm trùng thứ phát: Vi khuẩn hoặc virus lợi dụng mắt viêm để gây viêm kết mạc nhiễm khuẩn, kèm mủ vàng và đau dữ dội.
• Sẹo giác mạc: Viêm nặng lặp lại gây sẹo, giảm thị lực vĩnh viễn, đặc biệt ở trẻ em với viêm kết mạc mùa xuân.
• Khô mắt mạn tính: Viêm kéo dài làm giảm sản xuất nước mắt, gây rát và mỏi mắt lâu dài.
• Ảnh hưởng tâm lý: Ngứa và đỏ mắt liên tục gây khó chịu, ảnh hưởng công việc, học tập và giấc ngủ.
• Dị ứng toàn thân: Có thể kích hoạt hen suyễn hoặc sổ mũi nặng hơn ở người có tiền sử dị ứng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám bác sĩ nhãn khoa hoặc dị ứng nếu:

• Triệu chứng ngứa, đỏ, chảy nước mắt kéo dài hơn 1 tuần mà không cải thiện với thuốc không kê đơn.
• Mắt sưng nặng, đau rát hoặc mờ tầm nhìn, dấu hiệu biến chứng.
• Kèm hắt hơi, sổ mũi hoặc khó thở, có thể là dị ứng toàn thân.
• Trẻ em ngứa mắt dữ dội hoặc dụi mắt thường xuyên, để tránh tổn thương giác mạc.
• Triệu chứng tái phát theo mùa hoặc quanh năm, cần kiểm tra dị nguyên.
• Mắt chỉ đỏ một bên hoặc có mủ, để loại trừ nhiễm trùng.

Khám sớm giúp tránh biến chứng, đặc biệt ở trẻ em và người cao tuổi.

Viêm kết mạc dị ứng xảy ra khi hệ miễn dịch phản ứng quá mức với các chất vô hại (dị nguyên), giải phóng histamin gây viêm mắt. Các nguyên nhân chính:

• Dị nguyên không khí: Phấn hoa từ cây cỏ, bụi nhà, lông thú cưng, nấm mốc hoặc khói bụi.
• Dị ứng theo mùa: Phấn hoa mùa xuân/thu gây viêm cấp tính.
• Dị ứng quanh năm: Bụi mịn, ve giường hoặc lông động vật trong nhà.
• Yếu tố di truyền: Người có tiền sử gia đình dị ứng dễ mắc hơn.
• Môi trường: Ô nhiễm không khí, khói thuốc hoặc hóa chất kích thích mắt.

Những ai có nguy cơ mắc viêm kết mạc dị ứng​?

Một số nhóm người dễ bị viêm kết mạc dị ứng​ hơn:

• Trẻ em và thanh niên: Dễ dị ứng phấn hoa hoặc bụi nhà.
• Người có tiền sử dị ứng: Sổ mũi, hen suyễn hoặc dị ứng da.
• Người sống ở đô thị ô nhiễm: Tiếp xúc bụi mịn và phấn hoa cao.
• Người làm việc ngoài trời: Nông dân, công nhân tiếp xúc phấn hoa.
• Người có hệ miễn dịch yếu: Người cao tuổi hoặc bệnh tự miễn.
• Phụ nữ: Hormone có thể tăng phản ứng dị ứng.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc viêm kết mạc dị ứng​

Ngoài các nhóm nguy cơ, một số yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh:

• Môi trường ô nhiễm: Bụi, khói, phấn hoa làm tăng phản ứng.
• Di truyền: Gia đình dị ứng tăng nguy cơ 2-3 lần.
• Lối sống: Hút thuốc hoặc ở nhà ẩm mốc.
• Mùa vụ: Mùa xuân/thu phấn hoa cao.
• Thiếu vệ sinh: Không rửa tay, dụi mắt thường xuyên.

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán viêm kết mạc dị ứng​

Để chẩn đoán viêm kết mạc dị ứng, bác sĩ sử dụng các phương pháp đơn giản, không đau:

• Khám mắt lâm sàng: Bác sĩ kiểm tra mắt bằng kính hiển vi chuyên dụng (slit lamp) để quan sát kết mạc, giác mạc và mí mắt, tìm dấu hiệu đỏ, sưng hoặc tổn thương. Phương pháp này mất 5-10 phút, giúp phân biệt viêm dị ứng với viêm do vi khuẩn/virus.
• Xét nghiệm dị ứng (Allergy Testing): Thử da (prick test) hoặc xét nghiệm máu đo kháng thể IgE để xác định dị nguyên cụ thể như phấn hoa, bụi hoặc lông thú. Thử da nhanh, chỉ hơi châm chích, cho kết quả trong 20 phút.
• Kiểm tra nước mắt: Lấy mẫu nước mắt để đo nồng độ histamin hoặc tế bào miễn dịch (eosinophils), xác nhận phản ứng dị ứng. Phương pháp này hiếm dùng, chỉ khi triệu chứng không rõ ràng.
• Loại trừ nguyên nhân khác: Bác sĩ hỏi về tiền sử dị ứng, triệu chứng kèm theo (sổ mũi, hắt hơi) và thời điểm xuất hiện để phân biệt với viêm kết mạc nhiễm khuẩn (có mủ) hoặc virus (ghèn dính).
• Nội soi mắt: Trong trường hợp nặng, nội soi giác mạc và kết mạc giúp phát hiện tổn thương hoặc sẹo, đặc biệt ở trẻ em bị viêm kết mạc mùa xuân.

Phương pháp điều trị viêm kết mạc dị ứng​ hiệu quả

Điều trị viêm kết mạc dị ứng tập trung vào giảm triệu chứng, loại bỏ dị nguyên và ngăn tái phát. Các phương pháp bao gồm:

Thuốc nhỏ mắt:

• Antihistamin (như olopatadine, ketotifen): Giảm ngứa và đỏ nhanh chóng, dùng 1-2 lần/ngày, hiệu quả trong 24-48 giờ. Thuốc an toàn, ít tác dụng phụ.
• Steroid (như fluorometholone): Giảm viêm nặng, chỉ dùng ngắn hạn (5-7 ngày) theo chỉ định bác sĩ để tránh tăng nhãn áp.
• Nước mắt nhân tạo: Làm dịu mắt, rửa trôi dị nguyên, dùng 3-4 lần/ngày, phù hợp cho mọi lứa tuổi.

Thuốc uống antihistamin: 

Cetirizine hoặc loratadine giảm dị ứng toàn thân (sổ mũi, ngứa mắt), dùng cho trường hợp nặng hoặc kèm hen suyễn. Thuốc thế hệ 3 năm 2025 ít gây buồn ngủ hơn.

Rửa mắt bằng nước muối sinh lý: 

Loại bỏ bụi, phấn hoa khỏi mắt, giảm kích ứng, thực hiện 2-3 lần/ngày.

Chườm lạnh: 

Đặt khăn lạnh lên mắt 10-15 phút giúp giảm sưng và ngứa, an toàn cho trẻ em.

Liệu pháp miễn dịch (desensitization): 

Tiêm hoặc ngậm thuốc chứa liều nhỏ dị nguyên để giảm nhạy cảm, dùng cho bệnh nhân dị ứng quanh năm. Liệu pháp này kéo dài 6-12 tháng, hiệu quả 70% theo nghiên cứu 2025.

Những thói quen sinh hoạt có thể giúp bạn hạn chế diễn tiến của viêm kết mạc dị ứng​

Chế độ sinh hoạt:

• Vệ sinh mắt: Rửa mắt bằng nước muối sinh lý 2-3 lần/ngày để loại bỏ dị nguyên và ngăn nhiễm trùng.
• Tránh dụi mắt: Dụi làm tổn thương giác mạc, tăng nguy cơ viêm nặng. Dùng khăn sạch lau nhẹ nếu cần.
• Bảo vệ mắt: Đeo kính râm hoặc kính bảo hộ khi ra ngoài để tránh phấn hoa, bụi hoặc gió. Ở nhà, dùng máy lọc không khí để giảm dị nguyên.
• Giữ nhà sạch sẽ: Hút bụi, giặt giường chiếu hàng tuần, tránh nuôi thú cưng nếu dị ứng lông.
• Nghỉ ngơi mắt: Giảm thời gian nhìn màn hình, áp dụng quy tắc 20-20-20 (nghỉ 20 giây sau mỗi 20 phút) để tránh mỏi mắt.
• Ngủ đủ giấc: 7-8 giờ mỗi đêm giúp mắt phục hồi và giảm kích ứng.

Chế độ dinh dưỡng:

• Thực phẩm giàu omega-3: Cá hồi, cá thu, hạt chia cung cấp axit béo chống viêm, hỗ trợ sức khỏe mắt.
• Vitamin C và E: Cam, kiwi, hạnh nhân, hạt hướng dương chống oxy hóa, giảm phản ứng dị ứng.
• Vitamin A: Cà rốt, bí đỏ, rau bina bảo vệ giác mạc và kết mạc.
• Kẽm và selen: Thịt nạc, hải sản tăng cường miễn dịch, giúp mắt chống lại kích ứng.
• Uống đủ nước: 2-2.5 lít/ngày để giữ mắt ẩm, giảm khô và rát.
• Hạn chế thực phẩm kích thích: Tránh hải sản, sữa hoặc thực phẩm dễ gây dị ứng (nếu bạn nhạy cảm), cũng như đồ chiên rán, caffeine làm tăng viêm. 

Phương pháp phòng ngừa viêm kết mạc dị ứng​ hiệu quả

Để giảm nguy cơ mắc hoặc tái phát viêm kết mạc dị ứng:

• Tránh tiếp xúc dị nguyên: Theo dõi dự báo phấn hoa, đóng cửa sổ và dùng máy lọc không khí trong mùa cao điểm (mùa xuân, thu).
• Giữ vệ sinh cá nhân: Rửa tay thường xuyên, tránh chạm mắt, tắm sau khi ra ngoài để loại bỏ phấn hoa trên da.
• Bảo vệ mắt: Đeo kính râm hoặc kính bảo hộ khi ra ngoài, tránh gió bụi hoặc khói xe.
• Duy trì nhà cửa sạch sẽ: Hút bụi, giặt rèm cửa, giường chiếu hàng tuần, giảm nuôi thú cưng nếu dị ứng lông.
• Sử dụng thuốc dự phòng: Dùng thuốc nhỏ mắt antihistamin trước mùa phấn hoa theo chỉ định bác sĩ.
• Khám định kỳ: Người có tiền sử dị ứng nên kiểm tra mắt và xét nghiệm dị nguyên mỗi năm để phát hiện sớm.
• Tăng cường miễn dịch: Ăn uống lành mạnh, tập thể dục nhẹ và ngủ đủ giấc để giảm nhạy cảm với dị nguyên.